Башҡорт теленән эш планы

Йөкмәтке

1.Аңлатма яҙыу..........................................................................................................................................2

2. Уҡыу предметының дөйөм характеристикаһы ……………………………………………………2

3. Уҡыу предметының уҡыу планында урыны…………………………………………………………4

4. Предмет йөкмәткеһендә сағылыш тапҡан ҡиммәттәр………………………………………………..4

5. Предмет өйрәнеүҙең шәхси, предмет, метапредмет һөҙөмтәләре……………………………….4

6. Уҡыу предметының йөкмәткеһе…………………………………………………………………………5

7. Тематик планлаштырыу һәм уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәре………………………………………………………………………………………………………….6

8.Белем биреү процесының материаль- техник материалдар менән тәьмин ителеүе.............................20

9.Контроль-үлсәү материалдары......................................................................................................................21

10.Уҡыусыларҙың белемдәрен һәм күнекмәләрен баһалау нормалары…………………………………..22

1.Аңлатма яҙыу

Өсөнсө класс «Башҡорт теле» программаһында башҡорт теленең үҙенсәлектәрен, дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү; телдең теге йәки был күренештәрен өйрәнеү, телмәр мәҙәниәтен камиллаштырыу маҡсаты ҡуйыла. Ижади эштәр күләмлерәк һәм йөкмәткелерәк йүнәлеш ала. Был маҡсаттарҙы тормошҡа ашырыу түбәндәге мәсьәләләрҙе хәл итеүҙе бурыс итеп ҡуя:

-лексика, фонетика, грамматика, синтаксис, орфография, пунктуация, телмәр үҫтереү өлкәһендәге белемдәрҙе, оҫталыҡты артабан нығытыу, киңәйтеү;

-өҙлөкһөҙ, матур һәм тиҙ яҙыу күнекмәләрен артабан үҫтереү;

-грамоталы яҙыу һәм уҡыу, диалогта ҡатнашыу, монолог текстар төҙөү һәм һөйләү, шиғыр, әкиәт, хикәйә ижад итеү;

-«Әҙәби уҡыу» дәрестәре менән предмет-ара бәйләнеш булдырыу: сағыштырыу, йәнләндереү сараларын ҡулланып, тасуирлап яҙыу; теге йәки был күренешкә, кешеләр мөнәсәбәтенә, ҡылыҡ-фиғелдәренә ҡарашыңды, фекереңде белдереү күнекмәләрен сифатлыраҡ кимәлгә күтәреү.

Программа материалы түбәндәге уҡыу әсбаптары нигеҙендә тормошҡа ашырыла:

-«Башҡорт теле» дәреслеге, ике киҫәктән (автор Ф.Ш.Сынбулатова, Г.Ә.Вәлиева),

-«Башҡорт теле» дәреслегенә эш дәфтәре, ике киҫәктән (автор Ф.Ш.Сынбулатова, Г.Ә.Вәлиева),

-«Тикшереү эштәре» дәфтәре (автор Ф.Ш.Сынбулатова һ.б.) ярҙамында бүлекте ,ҙур теманы тамамлағас йәки сирек аҙағында уҡыусыларҙың программа материалын үҙләштереү кимәлен (сифатын) өйрәнеү,

-Комплекслы предмет-ара тикшереү эштәре (автор Ф.Ш.Сынбулатова һ.б.). Бында уҡыу йылы аҙағында уҡыусыларҙың предмет һәм метапредмет өлкәһендәге белемдәрен тикшереү маҡсатында контроль эш материалдары тәҡдим ителә.

2. Уҡыу предметының дөйөм характеристикаһы

Башланғыс кластартарҙа тәү башлап башҡорт телендә уҡырға, яҙырға өйрәтеү, башҡорт телен предмет булараҡ өйрәнеү һәм уҡыу процесында социаль тәжрибә туплау уҡыу программаһы нигеҙендә тормошҡа ашырыла.

Икенсе быуын дәүләт стандарттарынаың талаптарына ярашлы бала башҡорт теле буйынса белем алыу менән бер рәттән яңы йәшәү шарттарына яраҡлы тормош тәжрибәһе тупларға,уңышлы уҡыусы һәм эшмәкәр шәхес сифаттарына эйә булырға тейеш.

Башланғыс мәктәптә тәү башлап грамотаға өйрәтеү осоронда уҡ уҡыусыны үрҙә бәйән ителгән йүнәлештәрҙә үҫтереү өсөн иркен мөмкинселектәр асыла, шарттар тыуҙырыла.

Бала туған телендә аралаша, башҡа фәндәрҙе лә шул телдә өйрәнә. Башҡорт теле балаға аң-белемгә эйә булыу, мәғлүмәтле булыу, фекерләү һәм үҙ-ара аралашыу сараһы ла булып хеҙмәт итә.

Тыуған илебеҙ Рәсәй, республикабыҙ Башҡортостан, туған тел, халҡыбыҙ, башҡа милләт халҡы менән татыулыҡ, дуҫлыҡ, тирә-яҡ мөхит, уларҙы һаҡлау-яҡлау башҡорт грамотаһына өйрәтеү һәм әсә теле программаларының көнүҙәк темалары булып тора.

Башҡорт теле программаһы «Мәғариф тураһындағы закон»ға, Рәсәй Федерацияһының икенсе быуын дөйөм белем биреү хөкүмәт стандарттарына, «Башҡортостан халыҡтары телдәре законы »,«Башҡорт мәғарифты үҫтереү концепцияһы » һәм башҡа норматив документтарға таянып эшләнде

. Рәсәй мәғарифын модерназациялау концепцияһында мәғариф алдына ҡуйған төп маҡсат- баланы шәхес итеп үҫтереү.

Шул маҡсаттан сығып башҡорт телен уҡытыуҙың төп мәсьәләләре билдәләнде :

-телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу : тыңлау, һөйләү, уҡыу, яҙыу;

-тел системаһын (фонетика, лексика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;

- башҡорт теле фәне аша тирә-яҡты, йәғни баланы уратып алған мөхитте, объекттарҙы күренештәрҙе танып белергә өйрәтеү;

- башҡорт теле ғилемен өйрәнгәндә баланың шәхси мөмкинселектәрен иҫәпкә алып, уның һәләтен, эрудицияһын формалаштырыу өсөн шарттар тыуҙырыу;

- тел ғилемен өйрәнеү процесында универсаль уҡыу эш төрҙәренә өйрәтеү; уҡыу эшмәкәрлегенең төп компоненттарын үҙләштереү (уҡыу мәсьәләһе, проблема ҡуйыу; эште планлаштырыу,ойоштороу, уҡыу мәсьәләһен сисеү, эште баһалау; рефлексив- контроль эшмәкәрлек);

- милли үҙаңды формалаштырыуға нигеҙ һалыу.

Әсә теленә өйрәтеү программаһының төп принциптары

1.Һәр баланың шәхси үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу.

2.Фәнни-теоретик белем биреү.

3. Һәр баланы төрлө яҡлап өҙлөөкһөҙ үҫтереү.

4. Баланыңтәбиғәттән бирелгән, ата- бабалары булмышынан күскән ыңғай сифаттарын иҫәпкә алыу.

5. Әсә телен заманса аралашыу, коммуникатив эшмәкәрле мөнәсәбәт ҡороу ҡоралы итеп ҡулланыу.

6. Баланың психик физик һаулығын һаҡлау,нығытыу.

3. Уҡыу предметының уҡыу планында урыны

Уҡытыу башҡорт телендә ойошторолған мәктәптәргә тәҡдим ителгән был уҡыу программаһы Рәсәй Федерацияһының дөйөм белем биреү буйынса икенсе быуын дәүләт стандарттары талаптарына, милли мәктәптәр өсөн эшкәртелгән уҡыу планына таянып ҡоролдо. 3-сө класс. «Башҡорт теле», бөтәһе 102 сәғәт, (34 аҙна 3 сәғәт). 1-4-се класс-471сәғәт

4. Предмет йөкмәткеһендә сағылыш тапҡан ҡиммәттәр

-Ғүмерҙең ҡиммәте- кеше ғүмерен иң юғары ҡиммәт итеп баһалау

-Изгелектең ҡиммәте- тирә-йүндәге кешеләргә миһырбанлы, ярҙамсыл, игелекле булыу

-Ирек, намыҫ ҡиммәте- аралашыу, үҙ-ара мөнәсәбәттәр ҡороу, ҡағиҙәләренең төп нигеҙе икәнлеген төшөндөрөү

-Тәбиғәттең ҡиммәте-үҙеңде тәбиғәттең бер өлөшө итеп тойоу, тәбиғәткә ҡарата һаҡсыл мөнәсәбәтте нәфис әҙәбиәт һәм фәнни-популяр текстар аша тәрбиәләү

-Ғаиләнең киммәте-әҙәби белемдең йөкмәткеһе аша ғаиләгә, туғандарға ҡарата яҡшы мөнәсәбәт булдырыуға, ихтирам һәм яуаплыҡ, рәхмәтле булыу, яратыу тойғоларын формалаштырыуға булышлыҡ итеү

Хеҙмәттең һәм ижадтың ҡиммәте-балаларҙа хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләүҙә уҡыу эшмәкәрлеге ҙур роль уйнай. Уҡыу предметының йөкмәткеһе аша балала маҡсатҡа ынтылыусанлыҡ,яуаплылыҡ, үҙ аллыҡ, хеҙмәткә һәм айырыуса яҙыусы хеҙмәтенә, ихтирам тойғоларын үҫтереү

-Гражданлыҡ киммәте- үҙеңде йәмғиәттең, халыҡтың, илдең, дәүләттең ағзаһы итеп тойоу, илдең бөгөнгөһө һәм киләсәге өсөн яуаплылыҡ тойғоһо кисереү.Нәфис әҙәбиәт аша илдең, республиканың тарихына , мәҙәниәтенә, теленә, тормошона, халҡына ҡыҙыҡһыныу уятыу

-Патриотлыҡ ҡиммәте- Рәсәйҙе, Башҡортостанды һөйөү, уның үткәне һәм бөгөнгөһө менән ҡыҙыҡһыныу, Тыуған илгә хеҙмәт итергә әҙәр булыу

-Кешелектең ҡиммәте-уҡыусының үҙен Башҡортостандың, Рәсәйҙең генә гражданы итеп түгел, ә бөтөн донъяның бер өлөшө итеп тойоуы, шул донъя йәшәһен, алға китһен өсөн хеҙмәттәшлек, килешеп йәшәү, мәҙәниәттәр төрлөлөгөн ихтирам итеү.

5. Предметты өйрәнеүҙең шәхси, предмет һәм метапредмет һөҙөмтәләре

3-сө класс аҙағына «Әсә теле» программаһын өйрәнеү процесында уҡыусы өйрәнергә тейеш:

1.Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

-үҙ аллы эш итергә, белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарарға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә ҡарата ихтирамлы булырға;

-мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл булырға;

-тыуған илде яратырға; ерҙе, телде һаҡларға;

-һаулыҡты нығытырға;

-ҡунаҡта, кинола йәки экскурсия һәм башҡа йәмәғәт урындарында әҙәпле булырға, файҙалы ял итергә;

-кеше менән аралашыу этикетын үҙләштерергә.

2. Предмет буйынса белем алырға:

-һүҙҙең өн моделенә ярашлы һүҙ уйлап табырға;

-һүҙҙең өлөштәрен (тамыр һәм ялғау, яһаусы ялғау һәм яһалма һүҙ) айырырға;

-тамырҙаш һүҙҙәрҙе танырға. Уларҙы башҡа оҡшаш һүҙҙәрҙән айырырға;

-тартынҡы һәм һуҙынҡы өндәр һәм хәрефтәр, парлы-парһыҙ, яңғырау- һаңғырау, сонор тартынҡы өндәр, сиратлашып килеүсе тартынҡылар тураһында һөйләй белергә;

-һүҙгә фонетик анализ яһай белергә;

-ҡушма һүҙҙәрҙе танырға, уларҙың дөрөҫ яҙылышын аңлата белергә;

-үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе танырға һәм уларға дөрөҫ ялғау ҡуша белергә;

-һүҙ төркөмдәрен (предмет атамаһын, билдәһен, хәрәкәтен белдергән һәм ярҙамсы һүҙҙәрҙе) таба белергә;

-һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәрен айыра белергә;

-сюжетлы һүрәт, һорауҙар, терәк һүҙҙәр ярҙамында хикәйә, әкиәт ижад итергә

3.Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

-үҙ аллы белем алырға, мәғлүмәт йыйырға һәм уларҙы ҡуллана белергә;

-дәрес барышында уҡытыусы менән берлектә эшләргә; дәрескә маҡсат ҡуйырға һәм уны дәрес һуҙымында күҙ уңында тота белергә һәм тормошҡа ашырырға, эште дөрөҫ планлаштырырға, эҙләнеү эше алып барырға;

-эҙләнеү эше һөҙөмтәләре буйынса презентация эшләргә;

-тиҫтерҙәре һәм оло кешеләр менән мөнәсәбәт ҡороу оҫталығын үҙләштерергә;

-эшләнгән эштәрен дөрөҫ баһаларға һәм кәрәк икән төҙәтмәләр индерергә.

6. Уҡыу предметының йөкмәткеһе

Фонетика һәм орфоэпия. Өндәр һәм хәрефтәр. Һүҙ моделе. Нәҙек һәм ҡалын һуҙыңҡылар. Һуҙыңҡылар таблицаһы. Тартыңҡылар. Уларҙың таблицаһы. Яңғырау-һаңғырау тартыңҡылар. Талғын (сонор) өндәр. Һүҙҙә сиратлашып килгән тартыңҡылар (теләк- теләге, тараҡ- тарағы, китап- китабы). Нәҙек һәм ҡалын әйтелешле һүҙҙәр. Һүҙҙең өн- хәрефенә (фонетик) анализ.

Һүҙ составы (морфемика). Һүҙ составы (тамыры һәм ялғауҙары). Тамырҙаш һүҙҙәр. Уларҙың тамыры. Яһаусы (суффикс), үҙгәртеүсе ялғауҙар. Һүҙьяһалыш. Ҡушма һүҙҙәр. Ҡушылып яҙылыусы ҡушма һүҙҙәр. Ҡабатлау йәки ишләү юлы менән яһалған ҡушма һүҙҙәр. Уларҙың һыҙыҡса аша яҙылышы. Ҡушма һүҙҙәрҙә нәҙек айырыу һәм ҡалын айырыу билдәләренең яҙылышы. Һүҙ составы буйынса анализ.

Орфография һәм пунктуация. Ялғауҙарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ялғауҙарҙың ҡушылып яҙылыуы. Ялғау ҡушҡанда бер иш ҡуш тартыңҡы барлыҡҡа килеүе.

Тамыр һүҙҙәрҙәге о-ө, ы-е хәрефтәренең ялғау ҡушҡанда ла һаҡланыуы. О-ө, ы-е хәрефтәренең тамыр һүҙҙәрҙә яҙылмау осраҡтары. Нәҙеклек билдәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙарҙың яҙылышы.

Грамоталы күсереп яҙыу. Диктант, өйрәтеү изложениеһы, миниатюр инша.

Синтаксис. Һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе айырыу. Уларҙың оҡшашлыҡтары һәм айырмалылыҡтары. Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибен үҙләштереү. Һөйләү маҡсатына ҡарап, һөйләмдәрҙе өс төргә айырыу: хәбәр, һорау һәм өндәү һөйләмдәр. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Һөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксик анализ.

Морфология. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.

Предмет атамаһы. Уны һөйләмдә ҡулланыу. Исемдең һорауҙары. Яңғыҙлыҡ исемдәр. Кеше исем-шәрифтәренең, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының, китап, газета-журнал исемдәренең ҙур хәрефтән яҙылышы. Мәғлүмәт алыу ысулдары. Күренекле кешеләр тураһында белешмә алыу. Улар тураһында текст төҙөү. Алты-ете балалар яҙыусыларының исем-шәрифтәрен белеү.

Билдәне белдергән һүҙҙәр. Уларҙың исем алдынан килеүе. Һөйләмдә аныҡлаусы ролен үтәүе.

Хәрәкәтте белдергән һүҙҙәр. Һөйләмдә уларҙы таныу, моделен һыҙыу. Уларҙың һөйләмдә хәбәр ролен үтәүе.

Ярҙамсы һүҙҙәр. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы.

Лексика. Һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Омонимдар, синонимдар, антонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәр менән һөйләмдәр төҙөү.

Телмәр һәм уның төрҙәре. Һөйләү телмәре. Диалог. Әңгәмәсе менән диалог ҡороу. Аралашыу оҫталығын шымартыу. Монолог.Уны һөйләү оҫталығы. Эске телмәр. Ым-ишара. Уйлау, хыял итеү.

Хикәйә. Әкиәт. Шиғыр. Тексты логик яҡтан тамамланған өлөштәргә бүлеү. Уларға исем ҡушыу. Абзац. Ҡыҙыл юл. Бәләкәй күләмле хикәйәләр (текст) ижад итеү. Тексҡа ҡарата 4-5 һөйләмдән торған баһалама яҙыу. Әкиәт. Был жанрға хас үҙенсәлектәр. Әкиәт ижад итеү. Шиғыр төҙөлөшөн өйрәнеү. Шиғыр яҙыу үҙенсәлектәре. Шиғырҙы күсереп яҙыу ҡағиҙәләре.

Телмәр үҫтереү. Телмәр мәҙәниәте. Темаға ярашлы тәбиғәт объекттары, күренештәре, ҡыҙыҡлы хәлдәр тураһында, 5-6 һөйләмдән торған мажаралы хикәйә йәки әкиәт төҙөү.

Тексҡа план төҙөү. Текстың өлөштәре һәм һөйләмдәр араһында мәғәнәүи эҙмә-эҙлеклелек. Текстың идея-тематик йөкмәткеһе. Текстың төҙөлөш схемаһы (башы, уртаһы – төп өлөш, аҙағы).

Әҙер йәки коллектив төҙөгән план буйынса хикәйәләү. Бирелгән тексты (50-60 һүҙ) изложение итеп яҙыу. Хикәйә ижад итеү. Инша яҙыу (65-70 һүҙ).

.

7.

Тематик планлаштырыу һәм уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәре 3 класс Башкорт теле КТП

8.Белем биреү процесының уҡыу-методик һәм материаль- техник материалдар менән тәьмин ителеүе

Программа материалы түбәндәге уҡыу әсбаптары нигеҙендә тормошҡа ашырыла:

-«Әсә теле» дәреслеге, ике киҫәктән (автор Ф.Ш.Сынбулатова, Г.Ә.Вәлиева),

-«Әсә теле» дәреслегенә эш дәфтәре, ике киҫәктән (автор Ф.Ш.Сынбулатова, Г.Ә.Вәлиева),

-«Тикшереү эштәре» дәфтәре (автор Ф.Ш.Сынбулатова һ.б.) ярҙамында бүлекте ,ҙур теманы тамамлағас йәки сирек аҙағында уҡыусыларҙың программа материалын үҙләштереү кимәлен (сифатын) өйрәнеү,

-Комплекслы предмет-ара тикшереү эштәре (автор Ф.Ш.Сынбулатова һ.б.). Бында уҡыу йылы аҙағында уҡыусыларҙың предмет һәм метапредмет өлкәһендәге белемдәрен тикшереү маҡсатында контроль эш материалдары тәҡдим ителә.

9.Контроль-үлсәү материалдары

Комплекслы предмет-ара тикшереү эштәре (автор Ф.Ш.Сынбулатова һ.б.).

10.Уҡыусыларҙың белемдәрен һәм күнекмәләрен баһалау нормалары

1- 4 –се класс уҡыусыларының башҡорт теле буйынса белемдәрен (умение) һәм күнекмәләрен баһалау нормалары

Телдән яуаптарҙы баһалау:

Уҡыусыларҙың телдән һөйләмен, уның фонетик, грамматик яғы менән бер рәттән тасуири уҡыуы ла иҫәпкә алына. Телдән һорау формаһында үткәрелә торған күнегеүҙәр һәр дәрестә алып барыла.

Тыңлап аңлау күнекмәләрен баһалау:

1. “тулыһынса аңланы”

2. “өлөшсә аңланы”

3. “аңламаны”

Уҡыусының монологик һөйләүен баһалау:

1. - тәҡдим ителгән тема ( рәсем, ситуация) буйынса хикәйә төҙөй белһә;

- дөрөҫ интонация менән, тулы, эстәлекле итеп, тексҡа баһа биреп, мөнәсәбәтен күрһәтеп һөйләй алһа;

- тупаҫ булмаған пауза хаталары ебәрелһә лә, “5”ле ҡуйыла.

4 -се класта бәйләнешле һөйләү – 10-12 һөйләмдән тәшкил итә.

2. - айырым паузалар, 1-2 3өйләм хатаһы яһаһа;

- уҡытыусы тарафынан икенән артыҡ булмаған асыҡлаусы һорау бирелһә,”4” ле ҡуйыла

3. - теманың төп йөкмәткеһен асһа;

- 4-6 һөйләү хатаһы ебәрһә;

- уҡытыусы тарафынан икенән артыҡ асыҡлаусы һорау бирелһә йәки уҡытыусы ярҙамынан башҡа йөкмәткеһен һөйләүҙе башлай(тамамлай) алмаһа, “3”лө ҡуйыла.

4. - һөйләгәндә эҙмә-эҙлеклелек һаҡланмаһа;

- паузаларҙа теүәлһеҙлектәр китһә;

- 6- нан артыҡ һөйләм хатаһы һәм грамматик хата яһаһа, “2”ле ҡуйыла.

Диалогик һөйләмде баһалау:

1. - тейешле темпта дөрөҫ интонация менән һорау ҡуйһа;

- әңгәмәләшенең һорауҙарына тулы яуап ҡайтарһа, “5”ле ҡуйыла

2. - дөрөҫ һорау биреп, үҙе лә әңгәмәләшенең һорауына яуап бирһә, ләкин һөйләү ваҡытында уҡытыусы ярҙамына мохтаж булһа;

- 2-3 һөйләм хатаһы ебәрһә, “4” ле ҡуйыла.

3. - уҡытыусы ярҙамында ғына һорау бирһә йәки яуап бирһә;

- һорауҙар биргәндә, һүҙҙәр һәм грамматик формалар табыуҙа теүәлһеҙлектәр ебәрһә йәки өйрәнгән теманың бер өлөшөн генә үҙләштерһә;

- 4-5 һөйләм хатаһы ебәрһә, “3” лө ҡуйыла.

4. - әңгәмә ваҡытында ҙур ауырлыҡ менән генә һорау бирһә;

- һорауҙарға үҙ көсө менән яуап бирә алмаһа;

- 6- нан артыҡ хата ебәрһә, “2” ле ҡуйыла.

Диктанттарҙы баһалау

Уҡытыусы башта тексты уҡып сыға. Өйрәнелмәгән орфограммалы һүҙҙәр алдан уҡ таҡтала яҙылған булырға тейеш. Уҡытыусы синыфтың әҙерлегенә ҡарап, әйтеп яҙҙырыу темпын үҙе билдәләй.

Тексты орфоэпия, әҙәби тел нормаларына ярашлы уҡыу талап ителә. Уҡытыусыға ярҙам итеү маҡсатында йыйынтыҡ авторҙары текстар аҙағында грамматик эш төрҙәре тәҡдим иттеләр.

Диктант яҙылып бөткәс, уҡыусыларға тексты уҡып һәм тикшереп сығыу рөхсәт ителә. Ләкин диктантты баштан уҡ уйлап, аңлап, иғтибарлы яҙырға өйрәтергә һәм һуңғы тикшертеү менән мауыҡмаҫҡа кәрәк. Уҡытыусы тексты икенсе тапҡыр тулы килеш уҡып сыҡҡас та, грамматик эш тәҡдим ителергә тейеш.

Контроль диктантты тикшергәндә, түбәндәге хаталар төҙәтелә, ләкин баһалағанда иҫәпкә алынмай:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәгә яҙылыштар;

2) әле үтелмәгән ҡағиҙәгә яһалған хаталар;

3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуацияға хаталар;

4) механик рәүештә бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу (мәҫәлән: ата урынына аша).

Диктантҡа билдә ҡуйғанда шулай уҡ хаталарҙың характерына иғтибар итергә кәрәк. Хаталарҙы иҫәпләгәндә тупаҫ булмағандары, йәғни грамоталылыҡты билдәләү өсөн әһәмиәте юҡтары, айырым билдәләнә. Бындай хаталарҙың икеһе берәүгә иҫәпләнә.

Түбәндәге хаталар тупаҫ булмаған хаталарға инә:

1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар;

2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар;

3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу;

4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

«5» билдәһе — тупаҫ булмаған 1 орфографик, 2 пунктуацион хата булған эшкә,

«4» билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуациоң, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хаталы эшкә лә «4» билдәһе ҡуйырға мөмкин.

«3» билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә «3» билдәһе ҡуйырға мөмкин.

«2» билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Хаталар һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, «1» билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Әгәр контроль диктанттан һуң өҫтәмә грамматик, орфографик, лексик эштәр тәҡдим ителһә, уларҙың һәр береһе айырым баһалана.

Грамматик биремдәрҙе баһалағанда түбәндәгеләрҙе иҫәпкә алыу тәҡдим ителә:

«5» билдәһе бөтә эште лә теүәл йә бер хата булғанда,

«4» билдәһе эштең яртыһынан күберәге дөрөҫ эшләнгәндә,

«3» билдәһе яртыһынан әҙерәге дөрөҫ әшләнгәндә,

«2» билдәһе бер эш тә дөрөҫ эшләнмәгәндә ҡуйыла.

17