БКМ, МОМ, 6-семестр, 4.2

Экинчи ондуктагы сандарды кошуу учурлары

Экинчи ондуктагы сандарды кошуунун разряддык учурлары болуп төмөнкү түрдөгү учурлар эсептелет:

10 + 2 2 + 10

Берилген туюнтмалардын маанилерин табуу үчүн экинчи ондуктагы сандардын разряддык (ондук) курамдарына таянуу керек.

М исалы: 12 демек, 10 + 2 = 12

10 2 2 + 10 = 12

Он ичиндеги сандарды эсептөө ыкмаларына жана разряддык кошулуучулар билимдерине таянылып берилүүчү жалпы тапшырмалар:

Э септе: 2 + 8 +3 = 13

10

13

Эсептөө ыкмасы: амал солдон оңго карай удаалаш аткарылат. Кошулуучулардын ордун алмаштыруу касиетине ылайык

2 + 8 = 8 + 2 = 10. 10 + 3 = 13

Ондукка толуктоо аркылуу кошуу

Балдар үчүн кошуу жана кемитүүнүн ондуктан ашкан учур ыкмасын түшүнүү кыйын болуп саналат. Мисалы: 8 + 5, 13 – 7

О ндукка толуктоо аркылуу кошуу: 8 + 5 = 10 + 3 = 13

2 3

10

13

Эсептөө алгоритми 3 удаалаш аткарылуучу эсептөө амалдары менен аткарылат:

• 2 – кошулуучу кошулуучулардын бири менен 1 – кошулуучунун суммасы 10го барабар боло тургандай болуп курамдык кошулуучуларга ажыратылат

• 1 – кошулуучу ондукка чейин толукталуучу кошулуучулардын бири менен кошулуп аралыктык сумма аныкталат

• 10 аралыктык суммасына экинчи кошулуучунун 1 кошулуучусу кошулуп жыйынтык же барабардыктын мааниси табылат

Бул ыкманы өздөштүрүү үчүн бала төмөнкүлөрдү билүүсү керек:

1. амалдарын аткарылуу удаалаштыгын эстеп калуусу

2. каалаган бир орундуу санды ылайыктуу учур боюнча тез курамдык кошулуучуларга ажыратуусу

3. каалаган бир орундуу санды 10го чейин толуктоону билүүсү (10 санынын курамын билүүсү)

4. экинчи ондуктагы сандардын ичинде разряддык кошууну аткарууну

дээрлик көп балдар үчүн муну өздөштүрүү кыйын болгон үчүн сырткы таяныч катары сызгычты колдонсо болот.

Кээ бир балдар манжаларынын жардамында амалдарды аткарышат, бул учурларда деле кошулуучулар чоң сан болгон сайын татаалдашат.

Тапшырмалар:

• сандардын катарында бош орундарды толукта

12 … … … 16 17 … 19 20

20 … 18 17 … … …13 … 11

(тапшырманы аткарууда эсептөөдө сандардын тартибине таянылат)

• разряддык курамга:

10 + 3 = …

13 – 3 = …

13 – 10 = …

12 = 10 + …

15 = … +5

Тапшырманы аткарууда ондуктан (таякчалардын боосу) жана бирдиктен (өзүнчө таякча) турган сандын разряддык моделине таянылып аткарылат.

• экинчи ондуктагы сандарды салыштырууга

кайсы сан чоң:

13 же 15?

14 же 17?

18 же 14?

20 же 12?

Тапшырманы аткарууда сандардын таякчалар боюнча 2 моделине (сандык моделге) таянып, же сандардын удаалаш жайгашуу тартибине (кичине сан эсептөөдө биринчи аталаарына) таянып аткарылат. Экинчи ондуктагы сандарды салыштыруу үчүн сызгычты пайдалануу ыңгайлуу:

0 17 18 19

Бала тиешелүү кесиндилердин узундугун көрсөтмөлүү салыштыруу менен 17