Кыргыз Республикасы

Кыргызстан

• Кыргызстан, расмий түрдө Кыргыз Республикасы, — Борбордук Азиядагы өлкө. Кыргызстан — тоолу жерлерде курчалган деңизге чыгуучу жолдору жок өлкө. Ал түндүктө Казакстан, батышта жана түштүк-батышта Өзбекстан, түштүк-батышта Тажикстан жана чыгышта Кытай менен чектешет. Анын борбор жана эң ири шаары — Бишкек.

Кыргыз Республикасы

Кыргыз Республиканын туусу

Герб

• Кыргызстан Көз карандысыз Мамлекеттердин Шериктештигинин, Эуразийалык Экономикалык Биримдиктин, Жамааттык Коопсуздук Келишим Уйумунун, Шанхай Кызматташтык Уйумунун, Ислам Кызматташтык Уйумунун, Түрк Кеңешинин, ТҮРКСОЙ коомчулуктун жана Бириккен Улуттар Уйумунун мүчөсү болуп саналат.

Географиясы

• Кыргыз Республикасынын деңизге чыкчу жол жок. Кыргыз Республикасынын аймагынын төрттөн үч бөлүгүн тоолор ээлейт. Бийиктиги 7439 метрди түзгөн Жеңиш чокусу Кыргызстандын эң бийик жери.

• Кыргыз Республикасынын аймагы эки тоо системасынын айланасында жайгашкан. Аянты боюнча чоң түндүк-чыгыш бөлүгү Тянь-Шанга кирет. Түштүк-батыш тарабы Памир-Алай тоолоруна карайт. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик чек аралары тоо кыркалары аркылуу өтөт.

• Республиканын бардык аймагы деңиз деңгээлинен 401 метрден жогору бийиктикте жайгашкан. Анын жарымынан көбүрөөгү 1000 метрден 3000 метрге чейин жана 3000 метрден 4000 метрге чейинки бийиктикте жайгашкан. Тоо кыркалары аймактын төрттөн бир бөлүгүн ээлейт жана негизинен кеңдик тарапты карай бир

• Чыгышта Тянь-Шандын негизги тоо кыркалары басымдуу тоо кыркасын түзүп, Меридиандык тоо кыркасынын районунда жакындашып кетет. Бул жерде Кытай, Казакстан чектешкен жерлерде Жеңиш чокусу (7439) жана Хан-Теңири (6995) көтөрүлөт.

• Башкы орографикалык элементтер — Акшыйрак массиви, Какшаал тоо кыркасы, Кунгой жана Тескей Ала-Тоосу ж. б. Кыргыз Республикасынын аймагы батыштан чыгышка карай 925 километрга, ал эми түндүктөн түштүккө карай 459 километргесозулат. Кыргызстандын аянты 198,5 миң квадрат километр.

• Деңиз деңгээлинен орточо бийиктиги 2750 метр, эң бийик жери — 7439 метр (Жеңиш чокусу), эң жапыс жери — 401 метр (Кулунду ороону). Кыргызстан — тоолуу өлкө. Кыргыз Республикасында тоолор бийик. Республикада түстүү жана сейрек учурай турган металлдар, көмүр жана башка кен-байлыктар бар. Климаты континенталдуу. Дарыялары негизинен Сырдарыяга куят, анын башкы булагы — Нарын). Ысык-Көл, Соңкөл, Чатыркөл, Сарычелек сыяктуу кооз көлдөр бар.

Кыргызжердин топографиясы

Кыргыз жердин картасы

Аймактык бөлүнүшү

Негизги макала: Кыргызстандын дубандары

Кыргыз мамлекети жети дубандан турат.

Кыргыз мамлекетинин аймактык бөлүнүшү.

Өзгөчө мамлекеттик маанидеги борбор калаа бишкек болуп санала, Чүй дубаны.

Бишкек шаары борбор калаа

Баткен дубаны чек ара көйгөйлөрү

Чүй дубаны

Жалалабат дуабаны

Нарын дубаны

Ош дубаны

Талас дубаны

Ысык-Көл дубаны

Ош шаары

Ар бир аймак өкмөт тарабынан дайындалган кызмат адамдарынын (аким) тарабынан башкарылган аймактардын санын камтыйт. 20 чакан калктуу турган айылдык жамааттардын (айыл өкмөтү), өз шайланган мэрлери жана кеңештери бар.

Символдору

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик символдору:

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Туусу;

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Герби;

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Гимни.

Кыргыз Республикасынын мамлекеттик герби Жогорку Кеңештин 1994-жылдын 14 Үчтүн айындагы токтому менен бекитилген. Авторлору — Асейин Абдраев жана Садырбек Дубанаев.

Гербдин алдыңкы фонунда Ак шумкар эркиндиктин символу болуп эгемен мамлекетибиздин эң башкы белгиси катары түшүнүк берип турат. Андагы Ысык-Көл менен Ала-Тоонун элестери улуттук сыймыгыбыздын куту сыяктуу кабылданып, нурун чачкан күндүн турушу — түбөлүктүүлүк менен бейпилчиликтин белгиси. Ал эми бул ыйык элестерди айланта Кыргыз Республикасы деген алтын түстөгү жазуу жана токчулуктун, мээрмандыктын түшүнүгүн берип, байгерчилик турмуштун жышааны — буудай менен пахтанын сүрөтү орун алган. Жогорудагы белгилер өлкөбүздүн жана андагы жашаган элдердин өнүгүүгө, келечекке болгон умтулуусун, биримдигин айкындап турат. Келечек муундун бактылуу жашоосуна багыт берип турган гербдеги элестер элибиздин эртеңки жаркын турмушуна болгон чакырыктай мааниге ээ.

Кыргыз Республикасынын туусу 1992-жылы 3 Жалган Куран айында республиканын Жогорку Кеңеши тарабынан бекитилген. Авторлору: Э. Айдарбеков, Б. Жайчыбеков, С. Иптаров, Ж. Матаев, М. Сыдыков.

Кыргыз Республикасынын мамлекеттик желеги кызыл түстө. Анын ортосуна алтын түстөгү бирдей өлчөмдө кырк нур болуп чачыраган күнгө окшош тегерек жайгаштырылган. Күндөй төгөрөктүн ичинде Кыргыз боз үйүнүн түндүгү кызыл түстө берилген. Желектин туурасы анын узундугунун бештен үч бөлүгүн түзөт. Жаркыраган төгөрөктүн диаметри желектин туурасынын бештен үч бөлүгүн түзөт. Күн жана нур чачыраган дискалардын диаметрлеринин салыштырмалуулуугу бештен үч бөлүгүнө барабар. Түндүктүн диаметри жаркыраган төгөрөктүн диаметринин жарымын түзөт.

Желектин бир түстүү кызылдыгы эрдикти жана тайманбастыктын символу, жаркыраган алтын күн бейкуттукту жана байлыкты чагылдырат, ал эми түндүк — үй кутунун символу, аалам катары дүйнөнү алда канча кеңири түшүнүүдө бир айлампага бириктирилген кырк нур байыркы кырк уруунун бирдиктүү Кыргызстанга бириккендигин айгинелейт. Түндүк өлкөдө жашап жаткан элдердин биримдигинин символу, желектин кызыл түсү айкөл Манастын туусунун түсү болгон.

Кыргыз Республикасынын гимни — Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин токтому менен 1992-ж. 18 Бештин айында бекитилген.

Сөзү: Ж. Садыков, Ш. Кулуев,

Музыкасы: Н. Давлесов, К. Молдобасанов тийиштүү.

Эгемендүү Кыргыз Республикасы

Президентти шайлоо жана «Мамлекеттин көз карандысыздыгы жөнундө» Декларация

1990-ж. Жалган Куран айда СССР Эл депутаттарынын 3-съезди өлкөдө Президенттик бийликти белгилеген. Президенттик бийлик өлкөдө өкмөттүн ишмердигин аныктаган жана анын ишин көзөмөлдөгөн. Мыйзам чыгаруучу жана сот бийликтеринин иштерин эл чарбасын башкарууну, бюджеттик-финансылык системаны, эмгекке акы төлөө жана баалардын аныкталышын, мыйзамдардын аткарылышын көзөмөлдөгөн. СССРде президенттик башкаруунун киргизилиши менен Казакстанда, Өзбекстанда ж. б. бир катар союздук республикаларда президенттик башкаруу киргизилген. 1990-ж. 27 Тогуз айда Кыргыз ССР Жогорку Советинин сессиясында альтернативалуу негизде Аскар Акаев Кыргыз Республикасынын тунгуч Президенти болуп шайланган.1990-ж. 15 Бештин айында Кыргыз ССР Жогорку Советинде “Кыргыз Республикасынын мамлекеттик эгемендүүлүгү жөнүндөгү” Декларация кабыл алынып, Кыргызстан Советтер Союзунун курамындагы эгемен өлкө катары жарыяланган. 1991-ж. 22 Үчтүн айында Кыргыз Республикасынын Жогорку Советинин 3-сессиясында “Кыргыз Республикасынын Министрлер кабинети жөнүндө” мыйзам иштелип чыккан. Мыйзам боюнча биринчи жолу Президенттин, вице-президенттин кызматтары киргизилип, жергиликтүү бийлик органдарынын милдеттери, укуктук негиздери такталган. 1991-ж. 5 Бирдин айында республиканын борбор шаарынын тарыхый аты кабылына келтирилип, Фрунзе шаарына кайрадан Бишкек деген баштапкы аты берилген. 1991-ж. 8 Бугу айда Кыргыз ССРинин Жогорку Совети республиканын жаңы Конституциясынын долбоорун иштеп чыгуу боюнча комиссиянын курамын бекиткен. 1991-ж. 19 Чын Куран айда “Жер реформасы жөнүндө” мыйзам кабыл алган.

Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинде 1991-ж. 31 Баш Оонада “Мамлекеттик көз карандысыздыгы жөнүндө” Декларация кабыл алынып, Кыргыз Республикасы көз карандысыз, эгемендүү демократиялык мамлекет катары салтанаттуу жарыяланган. Көз каранды эместиктин шартында 1991-ж. 12 Тогуз айда Аскар Акаев жалпы элдик шайлоодо Кыргыз Республикасынын Президенти болуп шайланган. Кыргыз Республикасынын Президентинин Указы менен 1991-ж. 20 Тогуз айда Мамлекеттик коопсуздук жоюлуп, анын ордуна Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети, ал эми 3 Бештин айында Кыргыз Республикасынын Улуттук Гвардиясы түзүлгөн. 1991-ж. 8 Бештин айында Минск шаарына жакын Беловеж токоюндагы өкмөттүк резиденциясында Беларусь Республикасы, Россия Федерациясы жана Украина Көз каранды эмес Мамлекеттердин шериктештигин түзүү жөнүндөгү келишимге кол коюшат. 1991-ж. 21 Бештин айында Алматыда Беларусь Республикасы, Россия Федерациясы, Украина, Азербайжан, Армения, Казакстан, Кыргыз Республикасы, Молдавия, Тажикстан, Түркстан жана Өзбекстан КМШны түзүү келишимине кол коюшкан. 25 Бештин айында М. С. Горбачев СССРдин жоюлгандыгына байланыштуу СССРдин Президентинин милдетин аткарууну токтоткондугу

Калкы

Кыргыз Республикасынын калкы 6,0 миллиондон ашуун (2017-жыл) адам. Анын 72,6% (4,6 млн) кыргыздар, 14,34% (816,2 миң) өзбектер, 6,87% (375,4 миң) орустар жана дунгандар — 64 565, уйгурлар — 52 456, тажиктер — 50 174, түрктөр — 40 953, казактар — 33 701, татарлар — 28 059, азербайжандар — 18 946, корейлер — 16 807, украиндер — 14 485, немистер түзөт. Жалпысынан өлкөдө 80ден ашык улуттардын өкүлдөрү жашайт.

Жалпы калктын 32,8% 14 жашка чейинки балдар түзөт. Эмгекке жарамдуулар калктын 59,0%, ал эми ишке жарамдуулардан улуулар — 8,7% түзөт.

Ажайып жайлары Кыргызстан — таң каларлык тоолуу өлкө. Анын аймагында ар түркүн кооз жерлери толтура .

Ысык-Көл

Сулайман-Тоо

Жети Өгүз

Бурана

Таш-Рабат

Сары-Челек көлү

Соң Көл

Жогорку окуу жайлары

Эл аралык инновациялык технологиялар университети

Академия управления при Президенте Кыргызской Республики

Махмуд Кашгари-Барскани атындагы чыгыш Университети

Дипломатическая Академия Министерства иностранных дел Кыргызской Республики

"Ала-Тоо" Эл аралык университети

Борбор Азиядагы Америка Университети (АУЦА)

Экономика жана ишкердик университети (ЭИУ)

Академик М. Адышев атындагы Ош технология Университети (ОшТУ)

Бишкек каржы-экономикалык академиясы (БФЭА)

Бишкек гуманитардык университети (БГУ)

Кыргыз Экономикалык Университети (КЭУ)

[http://www.ua.kg КР Окмотуно караштуу Кыргыз мамлекеттик Юридикалык Академиясы (КГЮА)

И. К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медицина академиясы

Кыргыз мамлекеттик дене-тарбия жана спорт академиясы

К.И.Скрябин атындагы Кыргыз Улуттук агрардык университети (КУАУ)

Касым Тыныстанов атындагы Ыссык-Көл мамлекеттик университети

Ишенаалы Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университети

С. Нааматов атындагы Нарын Мамлекеттик университети

Ош Мамлекеттик университети

Ош технологиялык универститети

Ош Педагогикалык институту

Ош мамлекеттик социалдык университети

МГСУ Ош филиалы

Ош Борбордук Азия Университети

Кыргыз Мамлекеттик Юридикалык Академиясы

атындагы Кыргыз мамлекеттик курулуш, транспорт жана архитектура университети

Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз Улуттук Университети (КНУ)

Кыргыз-орус Славян университети

И. Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик техникалык Университети

Борбордук Азиядагы Эл-аралык Университети

Кыргызстан Эл-аралык Университети (МУК)

Кыргыз-түрк «Манас» Университети (КТМУ)

Высший Военный институт Вооруженных Сил Кыргызской Республики

Жалал-Абад Мамлекеттик Университети

Майрам күндөрү

Үчтүн айынын 1 күнүн майрамдоодон тышкары, кыргыздар жазгы биримдик күнүндө Кыргыз Жаңы Жылды майрамдайт. Бул жаз майрамы Улак Тартыш ат ойуну менен сыяктуу өткөрүлөт.

Бул Кыргызстандын коомдук майрам тизмеси:

Үчтүн Айынын 1 — Жаңы Жыл (Йулиан Жылсанагы бойунча)

Үчтүн Айынын 7 — Иса пайгамбардын туулган күнү

Бирдин Айынын 23 — Ата-Мекенди Коргоочулардын Күнү

Жалган Курандын 8 — Айалдардын Күнү

Жалган Курандын 20-23 — Кыргыздардын Жаңы Жылы

Чын Курандын 7 — Улуттук Революция Күнү

Бугунун 1 — Эмгек Күнү

Бугунун 5 — Конституция Күнү

Бугунун 8 — Эскерүү Күнү

Бугунун 9 — Жеңиш Күнү

Баш Оонанын 31 — Эгемендүүлүк Күнү

Жетинин Айынын 7-8 — Тарых жана Ата-Бабаларды Эскерүү Күндөрү

Кошумча эки мусулман майрамдары — Орозо Айт жана Курман А йт ай жылсанагы боюнча аныкталат.

Транспорт

Абабакеттер

Кеңештер мезгилинин аягында Кыргызстанда 50гө жакын абабекет жана учуу-конуу тилкелери бар болчу, алардын көпчүлүгү негизинен Кытайга жакын жайгашкан чек ара аймагындагы аскердик максаттар үчүн курулган. Бүгүнкү күндө алардын кызмат бойдон калууда саны аябай эле аз. "Кыргызстан" Аба Шеркети Кытайга, Оруссияга жана башка жергиликтүү өлкөлөргө аба ташууларын ишке ашырат.

Бишкектеги Манас Эл аралык Абабекети Мөскөө, Ташкент, Алмата, Үрүмчү, Стамбул, Баку жана Дубай тейлеген эл аралык абабекет болуп саналат.

Ош Абабекети

Коңшу өлкөлөр менен темир жол каттанышы

Коңшу өлкөлөр менен темир жол каттанышы

Казакстан – бар – Бишкек бутагы – ошол эле өлчөм

Өзбекстан – бар – Ош бутагы – ошол эле өлчөм

Тажикстан – жок – ошол эле өлчөм

Кытай – жок – Колейанын Ажырымы 1524 мм / 1435 мм

Жолдор

Азийа Өнүктүрүү Банкынын колдоосу менен жакында түндүктү жана түштүк-батышты байланыштырган Бишкектен Ошко маанилүү жол айактап калды. Бул өлкөнүн эки негизги калктуу пункттарынын — түндүктөгү Чүй өрөөнүнүн жана түштүктөгү Баргана өрөөнүнүн ортосундагы байланышты кыйла жеңилдетет. Бул жолдун кесиндиси узундугу 3500 метр болгон ашуудан кийин түндүк-батышта Талас өрөөнүнө бөлүнүп чыгат. Азыркы учурда Ош шаарынан Кытайга турган башкы жолду куруу планы иштелип чыгууда.

жыйынтыгы: 34 000 км (140 км жогорку ылдамдыктагы жолдорду кошкондо)

асфальт төшөлгөн: 22 600 км (таш менен капталган бардык жолдорду кошо алганда)

үшүк: 7 700 км (бул жолдор стерилдештирилбеген жерден жасалган жана нымдуу аба-ырайы менен жүргүзүү кыйын) (1990

Сырткы шилтемелер

Өкмөт

Кыргыз Республикасынын Президенти расмий сайты

Кыргыз Республикасынын Өкмөтү расмий сайты

Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши расмий сайты

Кыргыз Республикасынын мыйзамдары