Республика Саха (Якутия), Таттинский улус село Дэбдиргэ
СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ
Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно
Скидки до 50 % на комплекты
только до
Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой
Организационный момент
Проверка знаний
Объяснение материала
Закрепление изученного
Итоги урока
Была в сети 04.09.2025 14:06
Антоева Лариса Ивановна
Антоева Лариса Ивановна
учитель начальных классов
50 лет
1 567
39 987 
Местоположение
Специализация
Рассказать о сайте
Рабочая программа по родному языку 1 класс
Категория:
Начальные классы
05.10.2016 07:18
Рабочая программа по родному (якутскому языку)
Просмотр содержимого документа
«Рабочая программа по родному языку 1 класс»
«Согласовано»
Руководитель МО начальных классов «Детство» ______________/Антоева Л.И./
«___»______________ 2014 год
«Утверждено»
Зам. директора по УВР ________________/ Пахомова С.С./
«_____» ________________ 2014 год
Предмет: Родной язык Класс: 1
Количество часов в неделю: 5
Программа: Т£Р££Б¥Т ТЫЛ
ÑÀÕÀ ÒÛËÛÍ 1—4 ÊÛËÀÀÑÊÀ ¥£ÐÝÒÈÈÍÈ Ñ¥Ð¥ÍÍ¥¥Ð ÁÛÐÀÃÛÐÀÀÌÀ
Учебник:
И.И.Каратаев «Азбука» 1 кылааска үөрэнэр кинигэ (3-с тахсыыта): Дьокуускай – Бичик, 2011
У.Ф. Кондакова, У.Е. Леонтьева «Сыккыс» 1 кылааска буукубаар кэнниттэн ааҕар кинигэ: Дьокуускай – Бичик, 2005
Другие учебные пособия:
А.А. Семенова, Н.Е. Хаптасова «Алын кылаастарга диктант, изложение хомуурунньуга»: Дьокуускай – Бичик, 1999
С.Р. Иванова «Саха тыла. 1-2 кылаастар» оҕо билиитин бэрэбиэркэлиир тестэр: Харбалаах, Таатта, 2002
Л.К. Избекова «Саха тыла. 1-4 кылаас» тест матырыйаала: Дьокуускай, 2003
С.С. Игнатьева, М.П. Ноговицына, М.Г. Шапошникова «Саха тылыгар тестэр» 1-4 кылаас: Дьокуускай – Бичик, 2009
Всего: 165 учебных часов (5 часов в неделю)
I четверть – 45 ч.
II четверть – 35 ч.
III четверть – 45 ч..
IV четверть – 40 ч.
БЫҺААРЫЫ СУРУК
¥ӨÐÝÕ ÏÐÅÄÌÅÒÈÍ ӨÉÄӨÁҮËÝ
Ò³ð³³áµò òûë — ê³ëµ³íýòòýí ê³ëµ³íý±ý áýðèëëýð õàííûê áà±àðàð íîðóîò óëóó íý´èëèýñòèáýòý, êè´è àéìàõ ûòûê ³éä³áµëëýðèòòýí (ñûàííàñòàðûòòàí) áèèðäýñòýðý. Ò³ð³³áµò òûë — î±î±î òóëàëûûð ýéãýòèí êûðà±àòûê áèëýð-ê³ð³ð, ÷óãàñ äüîíóí-ñýðãýòèí êûòòà èñòè²íèê áîäîðó´àð, èýéèèòý ó´óêòàð, ³é³-ñàíààòà ñàéäàð, ³áµãýòèí µ³ðý±èí óòóìíóóð ñµðµí ýéãýòý.
Îë è´èí î±îíó êûðà ñàà´ûòòàí î±î òýðèëòýòèãýð, îñêóîëà±à ò³ð³³áµò òûëûíàí èèòèè-µ³ðýòèè ñµðµí èðäýáèë áû´ûûòûíàí áèëèíèëëýí, Ðîññèéñêàé Ôåäåðàöèÿ óîííà Ñàõà Ðåñïóáëèêàòûí µ³ðýõõý óîííà òûëãà ñîêóîííàðûãàð èòè ³éä³áµë òóñïà ûñòàòûéàíàí êèèðýí, áûðààï áû´ûûòûíàí ê³ìµñêýëëýýõ, áèëè²²è óñóëóîáóéà±à µãµñ íîðóîò òûëà ÷³ë òóðóêòààõ õààëàðûãàð òèðýõ áóîëàð.
Ñàõà Ðåñïóáëèêàòûãàð ñàõà òûëûí ò³ð³³áµò òûë áû´ûûòûíàí µ³ðýòèè 1922 ñûëëààõòàí òè´èãèí áûñïàêêà, µãµñ îñêóîëà±à µãýñêý êóáóëóéàí, óîïñàé µ³ðýõòýý´èí î±îíó ñàéûííàðàð áèèð ñµðµí ïðåäìåòèí áû´ûûòûíàí áèëèíèëëýð. Èòè êýì óñòàòûãàð ñýáèýñêýé äà, áèëè²²è äà êýì²ý îðòî µ³ðýõ ñèñòèýìýòèãýð áóîëáóò àðààñ ðåôîðìàëàð ñûàëëàðûãàð-ñîðóêòàðûãàð ñ³ï òµáý´èííýðèëëýí, µ³ðýòèè òà´ûìà, õàéûñõàòà, èñ õî´îîíî ñàéäàí è´ýð.
Áèëèãèí ò³ð³³áµò òûë, ôåäåðàëüíàé ãîñóäàðñòâåííàé µ³ðýõ ñòàíäàðòûí (ÔÃ¥£Ñ) èðäýáèëèíýí, óîïñàé µ³ðýõòýý´èí áóëãó÷÷óëààõ ÷àà´ûãàð êèèðýí, áàçèñíàé µ³ðýõ áûëààíûãàð (ôåäåðàëüíàé) ìèýñòýòý, µ³ðýòèëëýð ÷àà´à ÷îï÷ó ûéûëëàí µ³ðýòèëëýð òà´ûìà µðäýýòý. Àëûí ñµ´µ³õ îñêóîëà òà´ûìûãàð ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýõ ïðåäìåòèí áû´ûûòûíàí µ³ðýòèèãý òµìµê èðäýáèëè ýìèý ôåäåðàëüíàé ãîñóäàðñòâåííàé µ³ðýõ ñòàíäàðäà ñµðµííµµð.
Èòè ààòòàììûò äîêóìóîí áû´ûûòûíàí, íà÷ààëûíàé µ³ðýõòýý´èí òà´ûìûãàð íóó÷÷à óîííà ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèèãý òý² òà´ûìíààõ òµìµê èðäýíýð. Ò³ð³³áµò òûë àòûí µ³ðýõ ïðåäìåòòýðèí êûòòà áèèðãý î±î ëè÷íîñòü áû´ûûòûíàí ñàéäûûòûí õàà÷÷ûéûàõòàà±à ýòèëëýð, îíó ñýðãý óðóêêó ³òòµãýð èðäýììýò ñà²à áóëãó÷÷óëààõ èðäýáèëè — µ³ðýíýý÷÷èãý µ³ðýõ äýãèòòýð äüàéûûëàðûí è²ýðèèíè êèëëýðýð.
¥³ðýõ ïðåäìåòèí ñûàëà óîííà ñîðóãà:
Íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè ïðåäìåòý àòûí µ³ðýõ ïðåäìýòòýðèí îðòîòóãàð µ³ðýíýý÷÷è òûëûí-³´µí óîííà ³éµí-ñàíààòûí ñàéûííàðàð, ñµðµí µ³ðýíýð µ³ðµéý±è è²ýðýð êûà±ûíàí áàñ-ê³ñ áàëà´ûàííüàíû ûëàð ïðåäìåò áóîëàð. Îíîí áó ïðåäìåòè µ³ðýòèè òà´ûìûòòàí ñàõà îñêóîëàòûãàð íà÷ààëûíàé µ³ðýõòýý´èí óîïñàé òóðóãà, µ³ðýíýý÷÷è ñàëãûû ñµðµí îñêóîëà±à ñèòè´èèëýýõòèê µ³ðýíýðý òóòóëóêòààõ.
αî íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à µ³ðýíýð ñàà´ûãàð áèëèèòý-ê³ðµµòý, òûëà-³´³ óîííà ³é³-ñàíààòà òýòèìíýýõòèê ñàéäàð, èýéèèòý óîííà ñàíûûð ñàíààòà ñóäóðãóòóê îëîõñóéàð áóîëàí, ò³ð³³áµò òûëû áó êýì²ý êè÷ýéýí µ³ðýòèè — íîðóîò òûëà ÷³ë òóðóêòààõ áóîëàðûãàð, êýí÷ýýðè û÷÷àêêà óëóó íý´èëèýñòèáýíè òèðèýðäýðãý îëóñ ñóîëòàëààõ.
Ýòèëëèáèêêý îëî±óðàí, ò³ð³³áµò òûëû óîïñàé µ³ðýõòýý´èí àëûí ñµ´µ³õ òà´ûìûãàð µ³ðýòèè ñûàëûí µñ õàéûñõà±à àðààðûàõõà ñ³ï:
µ³ðýíýý÷÷èãý ò³ð³³áµò òûë òó´óíàí áèëèèíè ààí äîéäó òó´óíàí íàó÷íàé áèëèè áûñòûñïàò ñîð±îòóí áû´ûûòûíàí è²ýðèè, òûë µ³ðý±èí ñµðµí áàëà´ûàííüàëàðûí áèëè´èííýðèè, îííî îëî±óðàí, î±î áèëýð-ê³ð³ð, òîëêóéäóóð êûà±ûí ñàéûííàðûû;
µ³ðýíýý÷÷è äüîíó-ñýðãýíè êûòòà ò³ð³³áµò òûëûíàí áîäîðó´àð µ³ðµéý±èí, ñà²à (òûë) êóëòóóðàòà êè´è óîïñàé êóëòóóðàòûí áûñòûñïàò ñîð±îòî áóîëàðûí òó´óíàí ³éä³áµëãý òèðý±èðýí, ñà²à (òûë) àðààñ ê³ðµ²ýð (êýïñýòèè, ñóðóéóó, àà±ûû, ³éò³í àéûû, î.ä.à.) µ³ðýòýí, ñàëãûû ñàéûííàðûû;
µ³ðýíýý÷÷èãý ò³ð³³áµò òûë íîðóîò ûòûê ³éä³áµëëýðèòòýí áèèðäýñòýðý áóîëàðûí áû´ûûòûíàí óðàòû õàðûñòàáûëëààõ ñû´ûàíû è²ýðèè, õàñ áèèðäèè êè´è èéý òûëûí ñàéûííàðàð èýñòýý±èí ³éä³òµµ.
Ò³ð³³áµò òûëû íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à µ³ðýòèè ñûàëà ìàííûê ñµðµí ñîðóêòàðû áû´ààðäàõõà ñèòè´èëëýð:
äüîíó-ñýðãýíè êûòòà áîäîðó´àð ñà²à (òûë) ñµðµí ê³ðµ²íýðèí µ³ðýíýý÷÷èãý µ³ðýõ äýãèòòýð äüàéûûëàðûí è²ýðèèíè êûòòà áèèðãý àëòû´ûííàðàí µ³ðýòèè;
òûë (ñà²à) — áîäîðó´óó ñµðµí íüûìàòà äèýí òóòààõ ³éä³áµëãý òèðý±èðýí, µ³ðýíýý÷÷è êýïñýòýð óîííà ñàíààòûí òîëîðó ýòýð (òûë ýòýð), ñóðóéàð µ³ðµéý±èí ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´èííýðýí ñàéûííàðûû;
òûë µ³ðý±èí áèëèèòèãýð, ñóðóê-áè÷èê êóëòóóðàòûí ò³ðµò ³éä³áµëëýðèãýð îëî±óðàí, µ³ðýíýý÷÷è ò³ð³³áµò òûëûí ëèòåðàòóðíàé íóîðìàòûí òóòó´àðûí, àë±à´à ñóîõ ñà²àðàðûí óîííà ñóðóéàðûí ñèòè´èè;
òûë µ³ðý±èí ñµðµí ñàëààëàðûí (ëåêñèêà, ôîíåòèêà, ìîðôîëîãèÿ, ñèíòàêñèñ, òèýêèñ) òó´óíàí óîïñàé ³éä³áµëµ è²ýðèèãý òèðý±èðýí, µ³ðýíýý÷÷è òîëêóéäóóð äüî±óðóí ñàéûííàðûû, ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´èííýðýí, ³é µëýòèí äüàéûûëàðûãàð µ³ðýòèè;
ò³ð³³áµò òûëû áèëèè, õàðûñòàà´ûí, ñàéûííàðûû ñµðµí íüûìàëàðûãàð µ³ðýòèè.
Ñàõà îñêóîëàòûãàð íóó÷÷à òûëûí µ³ðýíýý÷÷è ò³ð³³áµò òûëãà ûëáûò áèëèèòèãýð, è²ýðèììèò µ³ðµéý±ýð óîííà ñàòàáûëûãàð òèðý±èðýí µ³ðýòèè — áèëèãèí îëîõñóéáóò ³éä³áµë, áàñòû² ó÷óóòàëëàð µãýñêý êóáóëóéáóò µ³ðýòýð íüûìàëàðà. Îííî òèðý±èðýí, ÔÃ¥£Ñ µ³ðýíýðãý µ³ðýòýð ñµðµí áàëà´ûàííüàòûãàð óîííà èðäýáèëèãýð îëî±óðàí, ò³ð³³áµò òûëãà òèðý±èðýí íóó÷÷à òûëûí µ³ðýòèèíè ñà²à òà´ûì²à òà´ààðàð êýì êýëëý.
Ò³ð³³áµò òûëû íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à µ³ðýòèè µ³ðýíýý÷÷è íóó÷÷à òûëûí êýáý±ýñòèê ûëûíàðûí õàà÷÷ûéàð, íóó÷÷à òûëûãàð òûë µ³ðý±èí µãµñ óîïñàé áàëà´ûàííüàëàðûí õîñ ýáýòýð óðóòòààí µ³ðýòýðè ëàïïà à±ûéàòàí, ó÷óóòàë µ³ðýõ ÷àà´ûí î±î íóó÷÷àëûû ñà²àòûí ñàéûííàðûûãà àíûûð óñóëóîáóéàòûí µ³ñêýòèýõòýýõ. Îíîí ñàõà îñêóîëàòûãàð íóó÷÷à òûëûí µ³ðýòèè õàà÷ûñòûáàòûí òóïñàðûûãà óñóëóîáóéà µ³ñêýòèè — ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè õîñ ñûàëà-ñîðóãà.
¥ӨÐÝÕ ÁÛËÀÀÍÛÃÀÐ ҮӨÐÝÕ ÏÐÅÄÌÅÒÈÍ ÌÈÝÑÒÝÒÝ
Ñàõà òûëûí µ³ðýòèè ÷àà´à íà÷ààëûíàé µ³ðýõòýý´èíè ñµðµííµµð óîïñàé µ³ðýõòýý´èí áûðàãûðààìàòûãàð (Ïðèìåðíàÿ îñíîâíàÿ îáùåîáðàçîâàòåëüíàÿ ïðîãðàììà íà÷àëüíîãî îáùåãî îáðàçîâàíèÿ) áýðèëëýð ò³ð³³áµò òûëûíàí µ³ðýíýð êûëààñòàðãà àíàëëààõ áàçèñíàé µ³ðýõ áûëààíûí 3 áàðûéààíûãàð òèðý±èðýí áû´ààðûëëàð. ¥³ðýõ òýðèëòýòý áýéýòèí µ³ðý±èí áûðàãûðààìàòûí, áûëààíûí î²îñòîðóãàð îííî áààð áóëãó÷÷óëààõ ÷ààñêà êèèðáèò ïðåäìåòòýð ÷ààñòàðûí òóòó´àðà èðäýíýð. Îííî ýáèè µ³ðýõ áûëààíûí òàëàð ÷àà´ûòòàí áýéýòý ê³ð³í, õàííûê áà±àðàð ïðåäìåêêý ÷ààñ ýáýðý, ýáýòýð àòûí ïðåäìåòè ýáèè µ³ðýòýðý ê³²µë.
Èòè ûéûëëàð áàçèñíàé µ³ðýõ áûëààíûãàð íóó÷÷à óîííà ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè ÷ààñòàðûí àõñààíà òý²íýíýí, îðäóê ãîñóäàðñòâåííàé ñòàòóñòààõ ò³ð³³áµò òûë µðäµê òà´ûì²à µ³ðýòèëëýðèãýð óñóëóîáóéà òýðèëëèáèòý ê³ñò³ð. Îíó ñýðãý ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè íóó÷÷à òûëûí µ³ðýòèèãý òèðýõ áóîëàðûí ñèòè´ýð òó´óòòàí µ³ðýõ ìàòûðûéààëûí àòòàðàðãà òàáûãàñòààõ áàëà´ûàííüà µ³ñêµµð.
1 êûëààñêà төрөөбүт тылы үөрэтиигэ нэдиэлэҕэ 5 ÷ààñ áýðèëëýð. Сылга барыта 165 чаас буолар.
ÛÒÛÊ ӨÉÄӨÁҮËËÝÐÈ ҮӨÐÝÕ ÏÐÅÄÌÅÒÈÍ ÈÑ ÕδÎÎÍÓÃÀÐ ÊÈËËÝÐÈÈ
Íà÷ààëûíàé êûëààñêà ñàõà òûëûí µ³ðýòèè î±î±î ûòûê ³éä³áµëëýðè (äóõóîáóíàé ñûàííàñòàðû) è²ýðèèãý óëàõàí ñóîëòàëààõ. Êè´è àéìàõ µéýëýðòýí µéýëýðãý ³ð³ òóòàí èëäüý êýëáèò ûòûê ³éä³áµëëýðý (äóõóîáóíàé ñûàííàñòàðà) ò³ð³³áµò òûë ýãýëãýòèãýð, êýðýòèãýð ñ³²³ëë³ð. Îë êóðäóê µ³ðýòèè èñ õî´îîíóãàð òûë µ³ðý±èí ñµðµí õàéûñõàëàðûí ñýðãý óðóîê, êýïñýòèè (áîäîðó´óó) òèýìýòèí, µ³ðýòèè ìàòûðûéààëûí áû´ûûòûíàí ò³ð³³áµò äîéäó, èéý äîéäó, ò³ð³³áµò òûë, àéûë±à, µëý, ò³ðµò äüàðûê, ûàë, äüèý êýðãýí, àéûìíüû óîííà êýðý ýéãýòý, ê³²µë, êûðäüûê, µòµ³ ñàíàà, êè´è àéìàõ, ààí äîéäó îìóêòàðûí òûëëàðûí óîííà êóëòóóðàòûí ýãýëãýòèí êóðäóê ûòûê ³éä³áµëëýð (äóõóîáóíàé ñûàííàñòàð) êèèðèýõòýýõòýð.
ҮӨÐÝÕ ÏÐÅÄÌÅÒÈÍ ҮӨÐÝÒÈÈ ÒҮÌҮÃÝ
Ûòûê ³éä³áµëëýðè è²ýðèè òµìµãý
(ëè÷íîñòíûå ðåçóëüòàòû)
Ñàõà òûëûí îñêóîëà±à µ³ðýòèè êýìèãýð î±î ìàííûê ûòûê ³éä³áµëëýðè (äóõóîáóíàé ñûàííàñòàðû) è²ýðèííý±èíý ò³ð³³áµò òûëà ñàéäàðûãàð áýðèíèèëýýõ, ýïïèýòèíýñòýýõ áóîëàðûãàð, áýéýòèí êûà±ûí òîëîðó òó´àíàðûãàð ýðýíèýõõý ñ³ï.
Ò³ð³³áµò òûë — îìóãó ñîìî±îëóóð òûë áóîëàðûí ³éäµµð.
Ò³ð³³áµò òûë ò³ðµò àéûëãûòà, µéýëýýõ µãý´ý, ýòèãýí êýðýòý íîðóîò òûëûíàí óóñ-óðàí àéûìíüûòûãàð óîííà óóñ-óðàí ëèòåðàòóðà±à ñ³²ìµòµí áèëýð.
Ò³ð³³áµò òûëûí ñàéûííàðàð, êýëýð ê³ëµ³íý±ý òèðèýðäýð ûòûê èýñòýý±èí, èéý òûë µéýëýðãý ÷³ë òóðóêòààõ áóîëàðûãàð òóñ îðóîëëàà±ûí ³éäµµð.
Ò³ð³³áµò òûë èèòèëëýð, µ³ðýíýð, àéàð-ñàéäàð òûë áóîëàðûí èòý±ýéýð.
Ò³ð³³áµò òûë ýëáýõ îìóê àëòû´àí áèèðãý îëîðîð êýìèãýð, èêêè (ýëáýõ) òûëëàíûû óñóëóîáóéàòûãàð õàñ áèèðäèè êè´èòòýí õàðûñòàáûëëààõ ñû´ûàíû ýðýéýðèí ³éäµµð.
¥³ðýõ ñàòàáûëëàðûí ñàéûííàðûû òµìµãý
(ìåòàïðåäìåòíûå ðåçóëüòàòû)
Áýéýíè ñàëàéûíàð-äüà´àíàð ñàòàáûë.
Òûëûí ñàéûííàðàð ñûàëû-ñîðóãó òàáà òóðóîðóíàð, ñàòààí áûëààííûûð, òóîõ õàííûê òµìµêêý êýëèýõòýý±èí áû´à õîëîîí áèëýð. Òóãó áèëýðèí-áèëáýòèí, òóãó ñèòýðè µ³ðýòèýõòýý±èí àðààðàí ³éäµµð. Ñûëãà áèèðòýí èòý±ý´ý ñóîõ ò³ð³³áµò òûëãà àíàëëààõ áûðàéûàêòàðãà êûòòàí (òóñ áûðàéûàãà, êîëëåêòèâíàé áûðàéûàê) µëýëèèð.
«Òûëû ñýðýéýð» äüî±óðó (ÿçûêîâîå ÷óòüå, ÷óâñòâî ÿçûêà) ñàéûííàðûû. Áýéýòèí ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð òèýêèñêý µ³ðýïïèò ìàòûðûéààëûí ñµííüµíýí òûë ëèòåðàòóðíàé íóîðìàòà ñà²àðàð ýáýòýð ñóðóéàð êè´è òûëûãàð ò³´³ ñ³ïê³ ýáýòýð ñûû´à òóòòóëëàðûí òóòà «ñýðýéýí» áèëýð, èòý±ý´èí, àë±à´ûí áû´ààðàð, ê³íí³ð³ð, áýéýòèí òûëûãàð-³´µãýð òûë íóîðìàòûí èðäýáèëèí òóòó´àðãà äüóëó´àð.
Òûëûí ñàéûííàðàð áà±àíû µ³ñêýòèè (ïîòðåáíîñòü â ñîâåðøåíñòâîâàíèè ñîáñòâåííîé ðå÷è). Ò³ð³³áµò òûëûí áàð±à áààéûí ñûàíàëûûð, òûë êýðýòèãýð óìñóãóéàð, ýòèãýí òûë êµµ´µí, êûà±ûí òîëîðó òó´àíàðãà, òûëûí-³´µí áýéýòý ñàòààí ÷î÷óéàí, òóïñàðàí, ñàíààòûí ñè´èëèè ýòýðãý, êýïñèèðãý äüóëó´àð.
Õîíòóðóîëëàíûû. Áýéý ñà²àòûí ³ðµµ êýòýíýð, ê³ðµíýð, àë±à´à ñóîõ ñà²àðàðãà, ñàíààòûí ûïñàðàí, õîìî±îéäóê ýòýðãý êû´àëëàð.
Áèëýð-ê³ð³ð ñàòàáûë. ѵðµí µ³ðýíýð ñàòàáûë.
¥ëý ñûàëûí-ñîðóãóí òàáà òóðóîðóó. Ò³ð³³áµò òûëûí µ³ðýòýðèãýð ñûàë-ñîðóê òóðóîðóíàí ê³äüµµñòýýõòèê µëýëèèð.
Áèëèèíè-ê³ðµµíµ êý²ýòýð àðààñ ìàòûðûéààëû òó´àíûû. Ñàõàëûû µ³ðýõ-íàóêà ëèòåðàòóðàòûòòàí (òûëäüûòòàðòàí, ûéûííüûêòàðòàí, ýíöèêëîïåäèÿëàðòàí, àðààñ êèíèãýòòýí) òó´ààííààõ èíôîðìàöèÿíû, áèëèèíè ä³á³²íµê áóëàð, áýëèýòýíýð, òµìýð, ñèòèìíèèð àðààñ íüûìàíû òàáûãàñòààõòûê òó´àíàð. Ñàõàëûû òàõñàð î±î±î àíàëëààõ ðåñïóáëèêà, óëóóñ, îñêóîëà õà´ûàòòàðûí-ñóðóíààëëàðûí («Êýñêèë», «×óîðààí÷ûê», î.ä.à.) òè´èãèí áûñïàêêà àà±àð, àðààäüûéàíàí, òåëåâèçîðûíàí ñàõàëûû áèýðèèëýðè ñýðãýýí èñòýð-ê³ð³ð, µ³ðý±ýð, ÷èí÷èéýð, àéàð µëýòèãýð ê³äüµµñòýýõòèê òó´àíàð. Ñàõàëûû µ³ðý±è ñàéûííàðàð èíòåðíåò-ñàéòàðòàí òó´àëààõ, íààäàëààõ èíôîðìàöèÿíû áóëàí, ñ³ïê³ íààðäààí òó´àíàð; òèýêè´è êîìïüþòåðãà ñàõàëûû øðèáèíýí áýéýòý òýòèìíýýõòèê áý÷ýýòòèèð; èíòåðíåò í³²µ³ ñàõàëûû ûûòûëëàð àðààñ òýðýý´è²²ý ò³ð³³áµò òûë ëèòåðàòóðíàé íóîðìàòûí òóòó´àí, ê³õò³³õòµê êûòòàð.
Áèëèèíè ñàà´ûëàà´ûí (ñòðóêòóðèðîâàíèå çíàíèé). Ñà²à áèëèè ûëàðãà áààð áèëèèòèãýð òèðý±èðýð. Àòûí ïðåäìåòòýðãý ûëáûò áèëèèòèí ñàòààí ñèòèìíèèð (èíòåãðàöèÿ çíàíèé).
Òîáóëóê ³éµ ñàéûííàðàð µ³ðµéýõòýð. Ò³ð³³áµò òûë îñêóîëà±à î±îíó ñàéûííàðàð µ³ðýõ òóòààõ ñàëààëàðûòòàí (ïðåäìåòòýðèòòýí) áèèðäýñòýðý. Îíîí µ³ðýíýý÷÷è ñàõà òûëûí µ³ðýòýð êýìèãýð µ³ðýíýðãý ò³ðµò áóîëàð ³é µëýòèí ñµðµí µ³ðµéýõòýðèí áà´ûëûûð. Ñàõà òûëûí ëèíãâèñòè÷åñêýé ìàòûðûéààëûãàð òèðý±èðýí, ³é µëýòèí àðààñ äüàéûûëàðûí êýáý±ýñòèê òîëîðîð: òý²íýý´èí (ñðàâíåíèå), ûðûòûû (àíàëèç), õîëáîî´óí (ñèíòåç), òµìµêòýý´èí (îáîáùåíèå), (ñåðèàöèÿ), õàíûûëàòàí ñàà´ûëàà´ûí (êëàññèôèêàöèÿ), ìàéãûííàòûû (àíàëîãèÿ), ñàà´ûëààí ñèòèìíýý´èí (ñèñòåìàòèçàöèÿ). Èòèíè ñýðãý àðààñ òîéîííóóð íüûìàíû (èíäóêöèÿ, äåäóêöèÿ) òàáûãàñòààõòûê òó´àíàí äüîíó èòý±ýòýð, ûëûííàðàð êóðäóê ñàíààòûí ñàà´ûëààí ýòýð µ³ðµéý±ý ñàéäàð.
Ðåôëåêñèÿ. Ñûàëû-ñîðóãó ñèòè´ýð íüûìàëàðûí óîííà óñóëóîáóéàëàðûí ò³´³ ñ³ïê³ òàëáûòûí ñûàíàëûûð. ¥ëý õààìûûòûí õàéäàõ ñàëàéàí è´ýðèí êýòýýí ê³ð³ð. ¥ëý òµìµãµí äüîí èíòýðèý´èí, áîë±îìòîòóí òàðäàð êóðäóê ñàõàëûû êýïñèèð.
Áýëèýíè-ñèìâîëû òó´àíàð µ³ðµéýõòýð. Äîð±îîí (áóóêóáà), òûë, ýòèè ÷èëèýííýðèí, òèýêèñ àíàë áýëèýëýðèí ñàòààí òó´àíàð. Àíàë áýëèýëýðèíýí òûë, ýòèè, òèýêèñ ìîäåëûí î²îðîð. Áýðèëëèáèò ìîäåëãà òèðý±èðýí, òûëû, ýòèèíè òîëêóéäóóð, òèýêè´è àéàð. Ýòèèíè, òèýêè´è ê³íí³ð³ðã³ àíàë êîððåêòîðñêàé áýëèýëýðè ñàòààí òó´àíàð. Ëèíãâèñòè÷åñêýé áèëèèíè àðààñ òàáëèöà, èñõèýìý, ìîäåëü, äèàãðàììà ê³ì³òµíýí ê³ðä³ð³ð. Òàáëèöàíàí, èñõèýìýíýí, ìîäåëûíàí, äèàãðàììàíàí ê³ðä³ðµëëµáµò ëèíãâèñòè÷åñêýé áèëèèíè ³éäµµð óîííà êýïñèèð.
Áîäîðó´àð ñàòàáûë.
Áèèðãý µëýëèèðãý µ³ðµéýõ. Äüîíó êûòòà áèèðãý àëòû´àí µ³ðýíýð, µëýëèèð àðààñ íüûìàíû áà´ûëûûð (ïààðàíàí, á³ë³±µíýí, õàìààíäàíàí, î.ä.à). Ñààñòûûëààõòàðûí, óëàõàí äüîíó êûòòà àéûìíüûëààõ àëòû´ûû òóðóãàð êýáý±ýñòèê êèèðýð (ïðîäóêòèâíîå âçàèìîäåéñòâèå), áèèð ñûàëëààõ-ñîðóêòààõ äüîíóí êûòòà òà´ààðûûëààõòûê, ê³äüµµñòýýõòèê µëýëèèð µ³ðµéýõòýíýð (ïðîäóêòèâíîå ñîòðóäíè÷åñòâî).
Êýïñýòýð µ³ðµéýõ. Êýïñýòèè óðàòûëàðûí ³éäµµð, òàáàí êýïñýòýð. Êýïñýòýð êè´èòèí óáààñòûûð, ñý²ýýðýð, ñàíààòûí áîë±îéîí èñòýð, ûëûíàð. Õàííûê áà±àðàð ýéãý±ý êýïñýòýðèãýð äüîí áîë±îìòîòóí òàðäàð, ñýðãýõñèòýð, ñîíóð±àòàð, ê³±µëµµð ñàòàáûëû òàáàí òó´àíàð. Êýïñýòýð êýì²ý áýéý ê³ðáµòµí, èñòèáèòèí, ààõïûòûí ñè´èëèè ñý´ýðãèèð. Äüîí ³éä³ñï³ò, òûë òûëãà êèèðñèáýò áóîëàð ò³ðµ³òòýðèí ñ³ïò³³õòµê ñûàíàëûûð, ñàòààí ûðûòàð, ³éä³´µµ ñóîëóí ä³á³²íµê òîáóëàð.
Êýïñýòèè ñèýðèí (ðå÷åâîé ýòèêåò) òóòó´àð µ³ðµéýõ. Äüîíó êûòòà àëòû´ûûãà êýïñýòèè ñèýðèí òóòó´àð, òóòòàí-õàïòàí áîäîðó´óó íüûìàëàðûí òî±îîñòîîõòóê òóòòàð.
Ñàõàëûû äîðîîáîëî´îð, áèëñè´ýð, áûðà´ààéäà´àð, ê³ðä³´³ð, áûðàñòûû ãûííàðàð, áóîéàð, òåëåôîíóíàí êýïñýòýð, î.ä.à. µãýñòýðè è²ýðèììèò, êµííýý±è îëî±îð ³ðµµ òóòòàð.
Òóñòààõ µ³ðýõ ïðåäìåòèí µ³ðýòèè òµìµãý
(ïðåäìåòíûå ðåçóëüòàòû)
Ñàõà òûëûí ëèòåðàòóðíàé íóîðìàòûí (îðôîýïè÷åñêýé, ëåêñè÷åñêýé, ãðàììàòè÷åñêàé) òóòó´àð. Äîð±îîíó, áóóêóáàíû, òûë ñµ´µ³±µí, ñà²à ÷àà´ûí, ýòèè ÷èëèýíèí, ñóäóðãó ýòèèíè áóëàð, áû´ààðàð, íààðäûûð.
Ñàõàëûû òàáà ñóðóéóó, ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëàëàðûí òóòó´àð.
Òèýêèñ ³éä³áµëµí, áýëèýòèí áèëýð (òèýìýòý, ñµðµí ñàíààòà, ààòà, ýïèãðàô, òóòóëà, ýòèèëýðèí ñèòèìý).
Ñàíûûð ñàíààòûí ñàà´ûëààí, äüî²²î ³éä³íµìòµ³òµê, òèèéèìòèýòèê ýòýð, òèýêèñ òóòóëóí òóòó´àí ñóðóéàðû ñàòûûð.
Òèýêèñ òèèïòýðèí ñý´ýðãýý´èí, îéóóëàà´ûí, òîéîííîî´óí äèýí àðààðàð.
Ìîíîëîã (ñý´ýðãèèð, îéóóëóóð, òîéîííóóð) óîííà äèàëîã (êýïñýòèè, ñàíàà µëëýñòèè, ûéûòàëà´ûû, î.ä.à.) àðàà´ûí ñàòààí òó´àíàð.
Áýéý ñà²àòûí (òûëûíàí, ñóðóãóíàí) ñàòààí õîíòóðóîëëàíàð, òèýêè´èí èñ õî´îîíóí, òûëûí-³´µí ñûàíàëàíàð, àë±àñòàðûí áóëàð, ÷î÷óéàð, òóïñàðàð.
¥ӨÐÝÕ ÏÐÅÄÌÅÒÈÍ ÈÑ ÕÎҺÎÎÍÎ
Íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè óîïñàé µ³ðýõòýý´èí ñèñòèýìýòèãýð ñàõà òûëûí µ³ðýòýð ïðåäìåò áûñòûñïàò ñîð±îòî, «Ôèëîëîãèÿ» µ³ðýõ óîáàëà´ûãàð ò³ðµò áóîëàð ñµðµí êóóðóñ áóîëàð. Îíîí µ³ðýòèè ñûàëà-ñîðóãà, òóòóëà, èñ õî´îîíî óîííà òµìµê èðäýáèëý µðäµêµ êûëààñòàðãà ò³ð³³áµò òûëû ñýðãý àòûí ôèëîëîãè÷åñêàé ïðåäìåòòýðè µ³ðýòèèíè êûòòà àëòû´ûííàðàí-ñèòèìíýýí òîðóìíàíàð.
Ò³ð³³áµò òûëû íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à µ³ðýòèè ìà²íàéãû êûëààñêà «Ãðàìîòà±à µ³ðýòèè» äèýí µãýñ áóîëáóò àà±àðãà óîííà ñóðóéàðãà µ³ðýòýð ñàëàà µ³ðýòèëëýð. Áó êýì²ý µ³ðýõ áûëààíûãàð ò³ð³³áµò òûë óîííà ëèòåðàòóðíàé àà±ûû ÷ààñòàðà áèèðãý áýðèëëýëëýð. «Àà±àðãà óîííà ñóðóéàðãà µ³ðýíýáèò» ñàëàà êýííèòòýí áèèðäý ò³ð³³áµò òûë óîííà ëèòåðàòóðíàé àà±ûû ïðåäìåòòýðý òóñ òóñïà µ³ðýòèëëýëëýð. Èòè êýìòýí ûëà íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à ò³ð³³áµò òûë ïðåäìåòèí ñµðµí èñ õî´îîíóí òè´èêòýýõòèê µ³ðýòèè ñà±àëàíàð.
Ò³ð³³áµò òûëû íà÷ààëûíàé îñêóîëà±à µ³ðýòèè èñ õî´îîíóí ñµðµí õàéûñõàëàðà µ³ðýòèè òµìµê èðäýáèëèí óîííà ñûàëûí-ñîðóãóí ñèòè´ýðãý àíàëëààõ òóòààõ íàó÷íàé áàëà´ûàííüàëàðòàí òà²ûëëàð. Èòè èðäýáèëãý îëî±óðàí, ò³ð³³áµò òûëû µ³ðýòèè èñ õî´îîíóãàð ìàííûê ñµðµí íàó÷íàé õàéûñõàëàð êèèðýëëýð:
Áîäîðó´óó êóëòóóðàòà.
Ñà²à ê³ðµ²ý (âèäû ðå÷åâîé äåÿòåëüíîñòè): èñòèè, ñà²àðûû, àà±ûû, ñóðóéóó.
Òûë µ³ðý±èí òóòààõ ñàëààëàðûí òó´óíàí óîïñàé ³éä³áµëý: ôîíåòèêà, ëåêñèêà, ìîðôîëîãèÿ, ñèíòàêñèñ.
Ñóðóê-áè÷èê êóëòóóðàòà: òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòý.
Ñèòèìíýýõ ñà²àíû ñàéûííàðûû (òèýêèñ òó´óíàí ñµðµí ³éä³áµë).
ѵðµí õàéûñõàëàðãà êèèðáèò òèýìýëýð èñ õî´îîííîðî íà÷ààëûíàé îñêóîëà µ³ðýíýý÷÷èòèí ñàà´ûí óðàòûòûí, ³éµí-ñàíààòûí êûà±ûí, áèëýð-ê³ð³ð äüî±óðóí ó÷óîòòààí òà²ûëëûàõòààõòàð.
Áîäîðó´óó êóëòóóðàòà
Äüîíó êûòòà áîäîðó´óó àðààñ ê³ðµ²ý: êýïñýòèè, ñý´ýðãý´èè, ñµáýëý´èè, ñ³ïñ³´µµ. Òûëû áîäîðó´óó ñµðµí íüûìàòûí áû´ûûòûíàí àðûéûû: áîäîðó´óóãà ñà²à (âåðáàëüíûå ñðåäñòâà îáùåíèÿ) óîííà òóòòóó-õàïòûû (íåâåðáàëüíûå ñðåäñòâà îáùåíèÿ) ñóîëòàòà. Ñà²àðûû óîííà èñòèè êóëòóóðàòûí, êýïñýòèè ñèýðèí òóòó´óó.
Ñà²à ê³ðµ²ý: èñòèè, ñà²àðûû, àà±ûû, ñóðóéóó
Èñòèè. Äüîíó êûòòà áîäîðó´óóãà (êýïñýòèèãý) èñòèè êóëòóóðàòûí òóòó´óó. Êýïñýòèè ñûàëûí-ñîðóãóí, äüîí ýòýð ñàíààòûí, êýïñýòèè èñ õî´îîíóí ³éä³³´µí. Ñàõàëûû àðààñ òèýêè´è èñòèè, ñµðµí èñ õî´îîíóí, áîë±îéóëëóîõòààõ òµãýííýðèí èñòýí ñè´èëèè ûëûíûû, èñòèáèêêý îëî±óðàí òóñ ñàíààíû µ³ñêýòèè. Èñòèáèòòýí òó´ààííàà±û, ñóîëòàëàà±û ñóðóíóó, áûëààí î²îðóó, àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí, èñ õî´îîíóí, òóòóëóí èñõèýìýíýí
ê³ðä³ðµµ.
Àà±ûû. Ñàõàëûû àðààñ òèýêè´è ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí òóòó´àí, òýòèìíýýõòèê àà±ûû. Òèýêè´è òóîõ ñûàëëààõ-ñîðóêòààõ àà±àðòàí ê³ð³í, àà±ûû àðààñ ê³ðµ²µí ñàòààí òó´àíûû (µ³ðýòýð àà±ûû, áèëñè´ýð àà±ûû, ñîðóäàõòààõ àà±ûû, î.ä.à.). Àà±ûû êýìèãýð òèýêèñ ñµðµí ñàíààòûí ³éä³³´µí, íààäàëààõ, òó´àëààõ èíôîðìàöèÿíû àðààðûû. Ààõïûò òèýêèñ ñµðµí èñ õî´îîíóãàð òóñ ñûàíàáûëû (ñû´ûàíû) ñàòààí ýòèè. Òèýêèñòýí ñèíîíèìû, ñîìî±î äîìî±ó, òµ³ëáý òûëû, îéóóëóóð-äüµ´µííµµð íüûìàíû òóòòóó áàñòû² õîëîáóðóí áóëóó, àíààí áîë±îéóó, ààõïûòû êýïñèèðãý òó´àíûû. Àà±ûëëàð òèýêèñòýí áèëáýò, ³éä³³á³ò ñà²à òûëëàðû òûëäüûòòàí áóëóó. Ààïòàð ñàíààòûí, èýéèèòèí áèýðýðèãýð òèýêèñ òóòóëóí, ýòèè àðàà´ûí õàéäàõ òó´àììûòûí áû´ààðûû. Àà±ûûãà òèýêèñ èíòîíàöèÿòûí, òóîíóí ñµðµí ñàíàà±à ñ³ï òµáý´èííýðýí òàáà òàéàíûû.
Ñà²àðûû (äîð±îîííîîõ ñà²à). Êýïñýòèè ñèýðèí, ñà²àðûû êóëòóóðàòûí òóòó´óó. Äüîíó êûòòà òàáàí êýïñýòèè. Êýïñýòèèíè òî±îîñòîîõòóê ê³±µëýý´èí, ñà±àëàà´ûí, ñàë±àà´ûí, òµìµê òýý´èí. Ñàíûûð ñàíààíû òîëîðó, ñè´èëèè òèðèýðäýð èííèòòýí êýïñýòèè ñûàëûãàð-ñîðóãàð, èñ õî´îîíóãàð ñ³ï òµáý´ýð ñàõàëûû òûëû-³´µ, îéóóëóóð-äüµ´µííµµð íüûìàëàðû òàáà òó´àíûû. Ñà²àðûû êýìèãýð òóòòóó-õàïòûû áýëèýòèí (íåâåðáàëüíîå îáùåíèå) òî±îîñòîîõòóê òóòòóó. Ñà²à òèèáèí àðàà´ûí (îéóóëàà´ûí, ñý´ýðãýý´èí, òîéîííîî´óí) òóòòàí òûë ýòèè. Êýïñýòèè, òûë ýòèè òµãýíèòòýí äîð±îîíó êµµ´µðäýí-ñûìíàòàí, µðäýòýí-íàìòàòàí, ó´àòàí, êóîëàñ òîëáîíóí, ýãýëãýòèí òó´àíàí èñòýý÷÷èãý òóñ ñû´ûàíû, èýéèèíè òèðèýðäèè. Ýòýð ñàíààíû ñàà´ûëààðû ýáýòýð òóñòààõ ³éä³áµëµ èñòýý÷÷èãý òî´î±îëîîí òèýðäýýðè òî±îîñòîîõ ìèýñòý±ý àíàë òîõòîáóëëàðû (ïàóçàíû) ñàòààí òó´àíûû. Òµãýíèòòýí ê³ð³í, ñà²àðûû òýòèìèí ñ³ïê³ òàëûû.
Ñóðóéóó (ñóðóãóíàí ñà²à). Ñóðóê-áè÷èê êóëòóóðàòûí òóòó´óó. Òóïñà±àé áóî÷àðûíàí ûðààñòûê ñóðóéóó. Òèýêè´è óñòóó, èñòýí ñóðóéóó (äèêòàíò). Ñàíûûð ñàíààíû ñóðóãóíàí ñè´èëèè òèðèýðäèè. Ààõïûòòàí ñóðóéóó (èçëîæåíèå). Äüèý êýðãýí, ÷óãàñ äî±îð, òàïòûûð äüàðûê, àéûë±à, êûûëëàð òóñòàðûíàí, îíó òà´ûíàí àéûìíüû, õàðòûûíà, êèèíý èñ õî´îîíóí, ýêñêóðñèÿ±à, áûûñòàïêà±à ñûðûû òó´óíàí òýòòèê òèýêèñòýðè ñóðóéóó (³éò³í ñóðóéóó). Ñóðóãóíàí µëý±ý ñèíîíèì òûëëàðû, ñîìî±î äîìî±ó, îíòîí äà àòûí ñàõàëûû îéóóëóóð-äüµ´µííµµð íüûìàëàðû òóòòóó. Òèýêèñ òóòóëóí, ñàõàëûû òàáà ñóðóéóó, ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëàòûí òóòó´óó.
Òûë µ³ðý±ý
Ò³ð³³áµò òûëáûò — ñàõà òûëà. Ñàõà îìóê µ³ñêýýáèò, ñàéäûáûò èñòîðèÿòà. Ñàõà òûëà — òµµð òûëà. Ñàõà òûëûí óðóóëóó òûëëàðà. Ò³ð³³áµò òûë êè´è îëî±îð ñóîëòàòà.
Äîð±îîí óîííà òàáà ñà²àðûû. Ñà²à äîð±îîíóí ³éä³áµëµí, ñàõàëûû äîð±îîí àðàà´ûí áèëèè. Ò³ð³³áµò òûëûí äîð±îîííîðóí, îðäóê ÷óîëààí ñàõàëûû óðàòû äîð±îîííîðó (ó´óí-êûëãàñ à´à±àñ óîííà õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò, ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó, äèôòîííàðû, ´, íü, ìóðóí j, ± äîð±îîííîðó) àðààðàí èñòèè, ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðûû íóîðìàòûí òóòó´àí ñà²àðûû. Ñàõà òûëûãàð êèèðèè òûëëàðû µêñµí ñàõàòûòàí, à´à±àñ äîð±îîííîð äüµ³ðýëý´èèëýðèí ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðûû. Òûëû äîð±îîíóí ñàñòààáûíàí ûðûòûû.
Ëåêñèêà. Íîðóîò òûëûí òó´óíàí óîïñàé ³éä³áµëµ, ò³ðµò óîííà êèèðèè òûë óðàòûëàðûí áèëèè. Ëèòåðàòóðíàé òûë ñóîëòàòûí áèëèè, íóîðìàòûí òóòó´óó. Òûë ëåêñè÷åñêýé ñóîëòàòûí áû´ààðûû. Õîìóóð ñóîëòàëààõ, òµ³ëáý òûë, áèèð óîííà ýëáýõ ñóîëòàëààõ òûëëàð, ê³ñïµò ñóîëòàëààõ òûëëàð, îìîíèì, àíòîíèì, ñèíîíèì (õàðûñ òûëëàð, ìåòàôîðàëàð, ñîìî±î äîìîõ) ³éä³áµëëýðèí áèëèè, òèýêèñòýí áóëóó, ñà²àðàð ñà²à±à ñ³ïê³ òóòòóó. Áû´ààðûûëààõ òûëäüûò àðàà´ûí ñàòààí òó´àíûû, òûë ñóîëòàòûí òûëäüûòòàí áóëàí áû´ààðûû.
Ãðàôèêà. Ñóðóê ñàéäûûòûí áýëèý òµãýííýðèí áèëñèè, êè´è îëî±îð ñóîëòàòûí ³éä³³´µí. Ñàõàëûû ñóðóê-áè÷èê ñàéäûûòûí èñòîðèÿòûí áèëèè. Äîð±îîí áóóêóáàëàðûí áèëèè, òàáà ààòòàà´ûí. Áóóêóáàëàðû ñóðóëëàð íüûìàëàðûíàí õîëáîîí, ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê èëèèíýí ñóðóéóó. Ñóðóêêà òóòòóëëàð àòûí áýëèýëýðè, ³éä³áµëëýðè (àáçàö, òûëû ê³´³ðµµ áýëèýòý, òûë èêêè àðäà (ïðîáåë)) ñ³ïê³ òóòòóó. Ñàõàëûû àëïààáûò áýðýýäýãèí áèëèè. Àðààñ òûëäüûòûíàí, ûéûííüûãûíàí, êàòàëîãóíàí µëýëèèðãý àëïààáûòû ñ³ïê³ òó´àíûû. Êîìïüþòåðãà ñàõàëûû øðèáèíýí òèýêè´è òýòèìíýýõòèê áý÷ýýòòýýí ñóðóéóó.
Ìîðôîëîãèÿ. Òûë ñàñòààáà äèýí ³éä³áµëµ, òûë óëàðûéàð óîííà µ³ñêµµð íüûìàòûí áèëèè. Ñà²à ÷àà´ûí òó´óíàí óîïñàé ³éä³áµëµ áèëèè. Ñà²à ÷ààñòàðûí á³ë³±³: ààòòàð (ààò òûë, äà±àà´ûí ààò, àõñààí ààò, ñîëáóéàð ààò), òóîõòóóðäàð (ààò òóîõòóóð, ñû´ûàò òóîõòóóð, òóñ òóîõòóóð), ñû´ûàò, ê³ì³ ñà²à ÷ààñòàðà, ñà²à àëëàéûû. Òûëû ñàñòààáûíàí ûðûòûû (òûë îëî±î, ñû´ûàðûûòà). Òûëëàðû ñµðµí áýëèýëýðèíýí (ãðàììàòè÷åñêàé õàëûûïòàðûíàí) á³ë³õò³³´µí, ûðûòûû. Ñà²àðàð ñà²à±à òûë ëèòåðàòóðíàé íóîðìàòûí òóòó´óó.
Ñèíòàêñèñ. Ýòèè óîííà òûë ñèòèìý óðàòûëàðûí, ýòèè àðàà´ûí (ñý´ýí, ûéûòûû, êµµ´µðäµµ) áèëèè. Òýíèéáèò óîííà òýíèéáýòýõ ýòèè, ñóäóðãó óîííà õîëáóó ýòèè, ñèðýé ñà²à, îéî±îñ ñà²à, äèàëîã, òó´óëóó ³éä³áµëëýðèí áèëèè, ýòèèãý, òèýêèñêý àðààðàí áóëóó, áýéý ýòèèòèí òîëêóéäàà´ûí. Ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí àà±ûû, ñóðóêêà ñà²à äýãýòèí ñóðóê áýëèýòèíýí àðààðûû. Ýòèè ÷èëèýíèíýí ûðûòûû.
Ñóðóê-áè÷èê êóëòóóðàòà
Òàáà ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó ñóðóê-áè÷èê êóëòóóðàòà áóîëàðûí ³éä³³´µí. Ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíó, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò, ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó, ñàõà òûëûãàð êèèðèè äîð±îîííîðó òàáà ñóðóéóó. Ñàõàëûû àðààñòûê ýòèëëýð òûëëàð òàáà ñóðóëëóóëàðà òûë ò³ðµò ñîêóîííàðûòòàí òàõñàëëàðûí, íîðóîêêà µ³ðµéýõ, µãýñ áóîëáóò íóîðìàëàðûãàð îëî±óðàëëàðûí ³éä³³´µí, õàðûñòàáûëëààõòûê ñû´ûàííà´ûû. Êèý²íèê, ýëáýõòèê òóòòóëëàð ýáýòýð ñàõàëûû ýòýðãý òàáûãàñòààõ êèèðèè òûëëàðû ñàõàòûòàí ñóðóéóó. Òûëáààñòàíàð ýáýòýð ñàõà òûëûíàí áýðèëëýð êûàõòààõ íóó÷÷à òûëëàðûí ñàõàëûû ñîëáóãóíàí áèýðèè. Îëîõòîðî íóó÷ ÷àëûû ñóðóëëàð êèèðèè òûëëàð ñû´ûàðûûëàðûí òàáà ñóðóéóó.
Ñóðóê áýëèýòý. Ñóðóê áýëèýòý — òûë êóëòóóðàòûí ñîð±îòî áóîëàðûí, êè´è ýòýð ñàíààòûí ÷óîëêàéäûûðãà, èýéýð èýéýýíè ñóðóêêà áèýðýðãý, ñóðóãó-áè÷èãè òóïñàðàðãà áèëëýð-ê³ñò³ð òó´àëàà±ûí, òèýêèñ àð±àì-òàð±àì áàðáàòûí, û´ûëëûáàòûí, áèèð ñîìî±î, ñèáýýñòýýõ áóîëàðûí õàà÷÷ûéàðûí ³éä³³´µí. Òûëûí îðäóê òóïñà±àé òóòóëëààõ, ýòèãýí, áýðãýí áóîëàðûãàð ñàõàëûû ýòèè, ñóðóê áýëèýòèí àðàà´ûí (àðààðàð, òî´î±îëîîí áýëèýòèèð) ñàòàáûëëààõòûê òóòòóó.
Ñèòèìíýýõ ñà²àíû ñàéûííàðûû
Òóîõ ñûàëëààõ-ñîðóêòààõ ñà²àðàðûí-ñóðóéàðûí ÷óîëêàé ³éä³³í (òèýìý, ñµðµí ñàíàà), äüîí ³éµãýð-ñàíààòûãàð òèèéèìòèýòèê ñàíààòûí ñàà´ûëààí, àðààñ òèýêèñòýðè õîëêóòóê ñà²àðûû-ñóðóéóó (èñòýí ñóðóéóó, ³éò³í ñóðóéóó, î.ä.à.). Òèýêèñ ñµðµí ñàíààòûãàð îëî±óðàí, òèýêè´è òàáà ààòòàà´ûí. Òèýêèñ òèèáèòòýí ê³ð³í (ñý´ýðãýý´èí, îéóóëàà´ûí, òîéîííîî´óí), òèýêèñ òóòóëóí òóòó´àð (êèèðèèòý, ñµðµí ÷àà´à, òµìµãý), áûëààíûí î²îðîð (êûëãàñ, òýíèéáèò), êýð÷èê òèýìýëýðãý áûòàðûòûû. Òûë òóòòóëëàð óðàòûòûí, äýãýòèí ó÷óîòòààí, ñàõàëûû òóòóëëààõ ýòèèëýðè (ëîãè÷íîñòü ðå÷è), îéóóëóóð-äüµ´µííµµð íüûìàëàðû, òûë áààéûí (áîãàòñòâî ðå÷è) ñ³ïê³ òóòòàð (óìåñòíîñòü ðå÷è).
1 кылаас
Грамотаҕа үөрэтии
1 кылааска сахалыы грамотаҕа үөрэтии ыытыллар. Грамота толору курсун үөрэтии үөрэх дьылын устата барар.
Оҕону грамотаҕа сөпкө үөрэтии сүрүннүүр суолталаах уонна үгэс буолбут үс ситим кэрдиистээх:
Буукубаар иннинээҕи кэм;
Буукубаар кэмэ;
Буукубаар кэннинээҕи кэм.
Үөрэтиллэр матырыйаал саамай судургуттан саҕалаан, улам уустугуран иһиитэ ситиһиллэр.
Тылы уонна суруйарга үөрэтии биир уруок иһинэн үлэни араастааһын быһыытынан барар. Көрүллэр чаас аҕыйаҕынан сурукка үөрэтэр анал уруок кыайан тахсыбат.
Буукубаар кэннинээҕи кэмҥэ грамматика бастакы өйдөбүллэрэ уонна уус-уран айымньыны, кинигэни кытта билсиһии саҕаланар.
Бодоруһуу
Истэр уонна тыынар органнар үлэлэрин тупсарар, саҥарар органнар былчыҥнарын сайыннарар, куолаһы синньэт-соното, улаатыннара-куччата үөрэтэр эрчиллиилэр. Тылы, этиини, хоһоонунан тиэкиһи чуолкайдык саҥарыы, ыксаабакка, тыыны сөпкө ылан, иһиллэр гына, улаханнык саҥарарга үөрэнии.
Бодоруһуу өйдөбүлэ, араастара. Араас ситуациялары кэпсэтиһии, ырытан быһаарыы. Тыл культуратын билсиһии.
Саҥа икки арааһа: тылынан саҥа уонна суругунан саҥа. Сурук, эҕэрдэ арааһа.
Тиэкиһинэн үлэ.
Бодоруһуу салаата – практическай. Араас сыаллаах-соруктаах задачалар, риторическай ситуациялар, оонньуулар.
Ааҕар, толкуйдуур, айар дьоҕуру сайыннарыы
Буукубаар кэннинээҕи кэмҥэ үөрэтии оҕо бүтүн тылынан түргэнник ааҕар сатабылын чиҥэтии, тылын баайытыы принцибин тутуһар.
Үөрэнээччи кыра оҕо уус-уран кинигэтин кытта билсиһэр, ис-тас көстүүтүн, ойуутун болҕойон көрө үөрэнэр.
Бэйэтин сааһыгар дьүөрэлээх айымньылары талан ааҕар.
Ааҕыы уруоктарыгар уус-уран айымньыны ааҕан, саха суруйааччыларын оҕолорго аналлаах дьоҕус кэпсээннэрин, остуоруйаларын, хоһооннорун бэйэтэ өйдөөн ааҕа, аахпытын кэпсии, ис хоһоонунан ыйытыыларга хоруйдуу үөрэнэр. Ааҕыы уруоктарыгар уус-уран кинигэ туһунан маҥнайгы өйдөбүлү ылар, кинигэни туһанар судургу үөрүйэхтэри билсэр.
1 кылаас үөрэнээччитэ төрөөбүт тылын туһанар үөрүйэҕэ уонна сатабыла
Дорҕоону, буукубаны, тылы, этиини араарар;
Аһаҕас, бүтэй, кылгас аһаҕас, уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтоннары уонна сэргэстэспит, хоһуласпыт бүтэй дорҕооннору билэр;
Саха тылын дорҕооннорун уонна буукубаларын, киирии дорҕооннору уонна буукубаларын билэр;
Тыл сүһүөхтэрин уонна көһөрүү быраабылатын билэр;
Этии бүтүүтүгэр тохтобул оҥорор, ону сурукка туочуканан бэлиэтиир;
Саха тылын алфавитын билэр буолуохтаах;
Бииргэ үөрэнэр доҕотторун, улахан киһини кытта эйэҕэстик туттан туран дорооболоһор, быраһаайдаһар, эҕэрдэлиир, кэпсэтэр;
Киһи ыйытарын өйдөөн истэр;
Чобуотук, чуолкайдык, иһиллэр курдук эппиэттиир буолуохтаах;
Сүһүөҕү үргүлдьү холбоон, бүтүн тылынан (2-3 сүһүөхтээх) сөпкө ааҕар. Этии бүтэр интонациятын тутуһар. Хорунан уонна өйтөн ааҕар.
Учуутал ааҕан биэрбит кыра кинигэтьин кылаас таһыгар бэйэтэ ааҕар. Үчүгэй кинигэ диэн өйдөбүлү ылар.
Үөрэтэр диктант тексин кээмэйэ – 15-20 тыл
Бэрэбиэркэлиир диктант тексин кээмэйэ – 10-15 тыл
Аахпыттан суруйуу тексин кээмэйэ – 20-25 тыл
Айан суруйуу тексин кээмэйэ – 5-6 строка
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| Буукубаар иннинээҕи кэм | |||||
| 1 | Балаҕан ыйын 1 күнэ-Билии бырааһынньыга | | Èñòèè. Áîäîðó´óóãà èñòèè êóëòóóðàòûí òóòó´àð. Äüîí òóãó ýòýðèí áîë±îéîí, òóëóéàí èñòýðãý, äüîí ñà²àðàð êýìèãýð áû´à òµñïýò áóîëàðãà êû´àëëàð. Ûéûòûûíû ñ³ïê³ áèýðýðãý, ñàíàà µëëýñòýðãý, èñòèáèòèí ñè´èëèè êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. Òûëãà äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Ñà²àðûû. Áîäîðó´óóãà êýïñýòèè ñèýðèí, ñà²àðûû êóëòóóðàòûí òóòó´àð. Èñòýð äüîí ñàíààòûí ñý²ýýðýðãý, ñýðãèèðãý, ó÷óîòòóóðãà, ûéûòûûëàðãà ÷îï÷ó õîðóéäóóðãà ýð÷èëëýð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êýïñýòèè ñèýðèí òóòó´óó. Êýïñýòèè ñàõàëûû µãýñòýðèí êµííýý±è îëî±îð äüîíó êûòòà áîäîðó´óóãà òó´àíàðãà äüóëó´àð. Òûëû ñàéûííàðûû. Êýïñýòèè ñèýðèí àíàë òûëëàðûí (äîðîîáîëî´óó, áèëñè´èè, áûðà´ààéäà´ûû, ê³ðä³´µµ, áûðàñòûû ãûííàðûû, áóîéóó, òåëåôîíóíàí êýïñýòèè, î.ä.à.) äüîíó êûòòà áîäîðó´àðûãàð òàáà òó´àíàðãà ýð÷èëëýð. Êèýïêý êèëëýðèè. Ýòèè àðàà´ûí ñàñòààáûíàí, òóòóëóíàí ê³ð³í, àíàë áýëèýíýí (ôèøêàíàí) êèýïêý êèëëýðýí ê³ðä³ð³ð. Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè èñõèýìýëýðèãýð îëî±óðàí, ñóðóê áýëèýòèí áîë±îéîí, ýòèè àðàà´ûí áû´ààðàð, ýòèèíè ñ³ïê³ òîëêóéäóóð. Á³ë³õò³³´µí. Тыллары суолталарынан көрөн á³ë³õòµµð. | 01.09 | |
| 2 | Тыл туһунан өйдөбүл | Тыл ааттыыр функцията | 02.09 | | |
| 3 | Тыл туһунан өйдөбүл | Тыл бэлиэтэ. Тыллары «ааҕыы, суруйуу». Илиини сурукка үөрэтии | 03.09 | | |
| 4 | Тыл уонна предмет | Биир предмет хас да ааттаах | 04.09 | | |
| 5 | Тыынар уонна тыыммат предметтэр | Ыйытыы туруоруу. Тыл моделын киллэрии | 05.09 | | |
| 6 | Хайааһыны көрдөрөр тыллар | Хайааһыны тылынан этии. Тыл моделын киллэрии | 08.09 | | |
| 7 | Предмет бэлиэтэ | Ыйытыы туруоруу. Тыл моделын киллэрии | 09.09 | | |
| 8 | Тыл ситимнэһиитэ | Этии диэн термини киллэрии. Этии схемата | 10.09 | | |
| 9 | Чиҥэтии «Предмет аата уонна бэлиэтэ» | Этии толкуйдааһын, схеманан көрдөрүү | 11.09 | | |
| 10 | Этиигэ тыл ахсаанын быһаарыы | Хартыынанан этии схематын оҥоруу | 12.09 | | |
| 11 | Көмө тыл | Көмө тыл суолтата. Көмө тылы этиигэ туттуу | 15.09 | | |
| 12 | Көмө тыл | Көмө тылы этиигэ туттуу. Бэлэм моделынан этии толкуйдааһын. Этиигэ схема оҥоруу | 16.09 | | |
| 13 | Икки дорҕоонтон турар тыллар | Бастакы дорҕооно уһун аһаҕастан турар тыллар. Соһон этии | 17.09 | | |
| 14 | Үс дорҕоонтон турар тыллар | Бэриллибит модельга тыл толкуйдааһын. Этии туһунан билиини чиҥэтии | 18.09 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 15 | Чиҥэтии «Үс дорҕоонноох тыллар» | Бэриллибит модельга тыл толкуйдааһын. Этии туһунан билиини чиҥэтии | Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Áîäîðó´óóãà èñòèè êóëòóóðàòûí òóòó´àð. Äüîí òóãó ýòýðèí áîë±îéîí, òóëóéàí èñòýðãý, äüîí ñà²àðàð êýìèãýð áû´à òµñïýò áóîëàðãà êû´àëëàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áîäîðó´óóãà êýïñýòèè ñèýðèí, ñà²àðûû êóëòóóðàòûí òóòó´àð. Èñòýð äüîí ñàíààòûí ñý²ýýðýðãý, ñýðãèèðãý, ó÷óîòòóóðãà, ûéûòûûëàðãà ÷îï÷ó õîðóéäóóðãà ýð÷èëëýð. Êýïñýòèè ñèýðèí òóòó´óó. Êýïñýòèè ñàõàëûû µãýñòýðèí êµííýý±è îëî±îð äüîíó êûòòà áîäîðó´óóãà òó´àíàðãà äüóëó´àð. Òûëû ñàéûííàðûû. Êýïñýòèè ñèýðèí àíàë òûëëàðûí (äî-ðîîáîëî´óó, áèëñè´èè, áûðà´ààéäà´ûû, ê³ðä³´µµ, áûðàñ-òûû ãûííàðûû, áóîéóó, òåëåôîíóíàí êýïñýòèè, î.ä.à.) äüîíó êûòòà áîäîðó´àðûãàð òàáà òó´àíàðãà ýð÷èëëýð. Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè èñõèýìýëý-ðèãýð îëî±óðàí, ñóðóê áýëèýòèí áîë±îéîí, ýòèè àðàà´ûí áû´ààðàð, ýòèèíè ñ³ïê³ òîëêóéäóóð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí.. À´à±àñ äîð±îîííîðó íààðäûûð, á³ë³õòµµð. Áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí íààðäûûð, á³ë³õòµµð. Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. | 19.09 | |
| 16 | Сүһүөх. Аһаҕас уонна бүтэй дорҕооннор | Тылы сүһүөххэ араарыы. Фишканан үлэ | 22.09 | | |
| 17 | Кылгас уонна уһун аһаҕас дорҕооннор | Тыллары тэҥнээн көрөн дорҕооннорун быһаарыы. | 23.09 | | |
| 18 | Хатылааһын «Аһаҕас дорҕооннор» | Сүһүөх быраабылата. | 24.09 | | |
| 19 | Дифтонг | Кылгас уонна уһун аһаҕас доҕоонтон уратытын быһаарыы. | 25.09 | | |
| 20 | Элбэх дорҕоонноох тыллар | Тыллары сүһүөҕүнэн араарыы | 26.09 | | |
| 21 | Хоһулаһыы | Саха тылыгар 11 дорҕоон хоһулаһара. Фишканан үлэ | 29.09 | | |
| 22 | Хоһулаһыы | Хоһулаһыылаах тыллары сөпкө саҥарыы. Фишканан үлэ | 30.09 | | |
| 23 | Хатылааһын «Хоһулаһыы» | Хоһулаһыылаах тыллары сөпкө саҥарыы. Фишканан үлэ. Хартыынана кэпсээһин | 01.10 | | |
| 24 | Ньиргиэрдээх, ньиргиэрэ суох бүтэй дорҕооннор | Тыас уонна куолас | 02.10 | | |
| 25 | Ньиргиэрдээх, ньиргиэрэ суох бүтэй дорҕооннор | Тыллары фишканан суруйуу | 03.10 | | |
| 26 | Ньиргиэрдээх, ньиргиэрэ суох бүтэй дорҕооннор | Дорҕооннору арааран истэн наардааһын. Фишканан үлэ | 06.10 | | |
| 27 | Хатылааһын «Аһаҕас уонна бүтэй дорҕооннор» | Тыллары ырытыы | 07.10 | | |
| 28 | Тыллары сүһүөхтэргэ араарыы | Сүһүөх быраабылатын хатылааһын | 08.10 | | |
| 29 | Хатылааһын «Тыл, сүһүөх, этии» | Фишканан тыллары суруйуу. Тыл уонна этии моделынан үлэ. | 09.10 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| Буукубаары барар кэм | |||||
| 30 | «а» дорҕоонноох тыллар. «а» дорҕоон буукубата | «а» дорҕоон буукубатын суруйуу. «а» дорҕоонноох тыллар | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèèíýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõòèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. ҵ쵵. Äîð±îîííîðó ìàéãûííà´àð óîííà óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèíýí íààðäààí òµìýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð | 10.10 | |
| 31 | «ы» дорҕоонноох тыллар. «ы» дорҕоон буукубата | «ы» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ы» дорҕоонноох тыллар | 13.10 | | |
| 32 | «т» дорҕоонноох тыллар. «т» дорҕоон буукубата | «т» дорҕоон буукубатын суруйуу. «т» дорҕоонноох тыллар | 14.10 | | |
| 33 | «с» дорҕоонноох тыллар. «с» дорҕоон буукубата | «с» дорҕоон буукубатын суруйуу. «с» дорҕоонноох тыллар | 15.10 | | |
| 34 | Икки сүһүөхтээх тыллар | Көнө сүһүөх. Икки сүһүөхтээх тыллар | 16.10 | | |
| 35 | «ыа» дорҕоонноох тыллар. «ыа» дифтонг буукубата | «ыа» дифтонг буукубатын суруйуу. «ыа» дифтоннаах тыллар | 17.10 | | |
| 36 | «б» дорҕоонноох тыллар. «б» дорҕоон буукубата | «б» дорҕоон буукубатын суруйуу. «б» дорҕоонноох тыллар | 20.10 | | |
| 37 | «у» дорҕоонноох тыллар. «у» дорҕоон буукубата | «у» дорҕоон буукубатын суруйуу. «у» дорҕоонноох тыллар | 21.10 | | |
| 38 | «о» дорҕоонноох тыллар. «о» дорҕоон буукубата | «о» дорҕоон буукубатын суруйуу. «о» дорҕоонноох тыллар | 22.10 | | |
| 39 | «м» дорҕоонноох тыллар. «м» дорҕоон буукубата | «м» дорҕоон буукубатын суруйуу. «м» дорҕоонноох тыллар | 23.10 | | |
| 40 | «л» дорҕоонноох тыллар. «л» дорҕоон буукубата | «л» дорҕоон буукубатын суруйуу. «л» дорҕоонноох тыллар | 24.10 | | |
| 41 | «уо» дорҕоонноох тыллар. «уо» дифтонг буукубата | «уо» дифтонг буукубатын суруйуу. «уо» дифтоннаах тыллар | 27.10 | | |
| 42 | Аһаҕас, бүтэй дорҕоон өйдөбүлүн чиҥэтии | Барбыт буукубалары хатылааһын, тыллары ааҕыы, суруйуу | 28.10 | | |
| 43 | «р» дорҕоонноох тыллар. «р» дорҕоон буукубата | «р» дорҕоон буукубатын суруйуу. «р» дорҕоонноох тыллар | 29.10 | | |
| 44 | «р» дорҕоонноох тыллар. | «р» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 30.10 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 45 | Хатылааһын «Кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннор уонна дифтонг» | Барбыт бүтэй дорҕооннорун буукубатын чиҥэтии | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèèíýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõòèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. ҵ쵵. Äîð±îîííîðó ìàéãûííà´àð óîííà óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèíýí íààðäààí òµìýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð | 31.10 | |
| 46 | «н» дорҕоонноох тыллар. «н» дорҕоон буукубата | «н» дорҕоон буукубатын суруйуу. «н» дорҕоонноох тыллар | 10.11 | | |
| 47 | «к» дорҕоонноох тыллар. «к» дорҕоон буукубата | «к» дорҕоон буукубатын суруйуу. «к» дорҕоонноох тыллар | 11.11 | | |
| 48 | «и» дорҕоонноох тыллар. «и» дорҕоон буукубата | «и» дорҕоон буукубатын суруйуу. «и» дорҕоонноох тыллар | 12.11 | | |
| 49 | «э» дорҕоонноох тыллар. «э» дорҕоон буукубата | «э» дорҕоон буукубатын суруйуу. «э» дорҕоонноох тыллар | 13.11 | | |
| 50 | «иэ» дорҕоонноох тыллар. «иэ» дифтонг буукубата | «иэ» дифтонг буукубатын суруйуу. «иэ» дифтоннаах тыллар | 14.11 | | |
| 51 | Хатылааһын «н, к дорҕоонноох тыллар» | Барбыт бүтэй дорҕооннорун буукубатын чиҥэтии | 17.11 | | |
| 52 | «ү» дорҕоонноох тыллар. «ү» дорҕоон буукубата | «ү» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ү» дорҕоонноох тыллар | 18.11 | | |
| 53 | «ө» дорҕоонноох тыллар. «ө» дорҕоон буукубата | «ө» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ө» дорҕоонноох тыллар | 19.11 | | |
| 54 | «х» дорҕоонноох тыллар. «х» дорҕоон буукубата | «х» дорҕоон буукубатын суруйуу. «х» дорҕоонноох тыллар | 20.11 | | |
| 55 | «үө» дорҕоонноох тыллар. «үө» дифтонг буукубата | «үө» дифтонг буукубатын суруйуу. «үө» дифтоннаах тыллар | 21.11 | | |
| 56 | «й» дорҕоонноох тыллар. «й» дорҕоон буукубата | «й» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 24.11 | | |
| 57 | Чиҥэтии «Кылгас уонна уһун аһаҕас дорҕоонноох тыллар» | Кылгас уонна уһун аһаҕас дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 25.11 | | |
| 58 | Чиҥэтии «Дифтонг» | Дифтоннаах тыллары ааҕыы, суруйуу | 26.11 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 59 | Хатылааһын «Аһаҕас дорҕоон арааһа» | Аһаҕас дорҕоону арааһынан көрөн бөлөхтөөһүн. Тыллары ааҕыы, суруйуу | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèèíýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõòèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. ҵ쵵. Äîð±îîííîðó ìàéãûííà´àð óîííà óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèíýí íààðäààí òµìýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð | 27.11 | |
| 60 | Бүтэй дорҕоон сэргэстэ-һиитэ уонна хоһулаһыыта | Сэргэстэспит, хоһуласпыт дорҕоон-ноох тыллары ааҕыы, суруйуу. Сүһүөххэ араарыы | 28.11 | | |
| 61 | «т» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «т» дорҕоонноох тыллар | 01.12 | | |
| 62 | «л» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «л» дорҕоонноох тыллар | 02.12 | | |
| 63 | «й» дорҕоонноох тыллар | «й» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 03.12 | | |
| 64 | «н» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «н» дорҕоонноох тыллар | 04.12 | | |
| 65 | «к» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «к» дорҕоонноох тыллар | 05.12 | | |
| 66 | «х» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «х» дорҕоонноох тыллар | 08.12 | | |
| 67 | «д» дорҕоонноох тыллар. «д» дорҕоон буукубата | «д» дорҕоон буукубатын суруйуу. «д» дорҕоонноох тыллар | 09.12 | | |
| 68 | «д» дорҕоонноох тыллар. «д» дорҕоон буукубата | «х» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 10.12 | | |
| 69 | «ч» дорҕоонноох тыллар. «ч» дорҕоон буукубата | «ч» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ч» дорҕоонноох тыллар | 11.12 | | |
| 70 | «ч» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «ч» дорҕоонноох тыллар | 12.12 | | |
| 71 | «п» дорҕоонноох тыллар. «п» дорҕоон буукубата | «п» дорҕоон буукубатын суруйуу. «п» дорҕоонноох тыллар | 15.12 | | |
| 72 | «п» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «п» дорҕоонноох тыллар | 16.12 | | |
| 73 | Маарыннаһар бүтэй дорҕооннор | «т-д», «п-б» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 17.12 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 74 | «м» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «м» дорҕоонноох тыллар | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèèíýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõòèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. ҵ쵵. Äîð±îîííîðó ìàéãûííà´àð óîííà óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèíýí íààðäààí òµìýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð | 18.12 | |
| 75 | «с» дорҕоон хоһулаһыыта | Хоһуласпыт «с» дорҕоонноох тыллар | 19.12 | | |
| 76 | «һ» дорҕоонноох тыллар. «һ» дорҕоон буукубата | «һ» дорҕоон буукубатын суруйуу. «һ» дорҕоонноох тыллар | 22.12 | | |
| 77 | «һ» дорҕоонноох тыллар | «һ» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 23.12 | | |
| 78 | Тугу? Тугум? ыйытыыга тыл уларыйааһына | Тыллары уларытыы, кэтээн көрүү | 24.12 | | |
| 79 | «г» дорҕоонноох тыллар. «г» дорҕоон буукубата | «г» дорҕоон буукубатын суруйуу. «г» дорҕоонноох тыллар | 25.12 | | |
| 80 | Маарыннаһар бүтэй дорҕооннор | «к-г» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, тэҥнээһин, суруйуу | 26.12 | | |
| 81 | «ҕ» дорҕоонноох тыллар. «ҕ» дорҕоон буукубата | «ҕ» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ҕ» дорҕоонноох тыллар | 12.01 | | |
| 82 | Хатылааһын «х, г, ҕ дорҕоонноох тыллар» | х, г, ҕ дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 13.01 | | |
| 83 | «ҥ» дорҕоонноох тыллар. «ҥ» дорҕоон буукубата | «ҥ» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ҥ» дорҕоонноох тыллар | 14.01 | | |
| 84 | «ҥ» дорҕоон хоһулаһыыта | хоһуласпыт «ҥ» дорҕоонноох тыллар | 15.01 | | |
| 85 | «ҥ» дорҕоон хоһулаһыыта | хоһуласпыт «ҥ» дорҕоонноох тыллар | 16.01 | | |
| 86 | Маарыннаһар бүтэй дорҕооннор | «м-н-ҥ» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, тэҥнээһин, суруйуу | 19.01 | | |
| 87 | «дь» дорҕоонноох тыллар «дь» дорҕоон буукубата | «дь» дорҕоон буукубатын суруйуу. «дь» дорҕоонноох тыллар | 20.01 | | |
| 88 | Маарыннаһар бүтэй дорҕооннор | «дь-ч» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, тэҥнээһин, суруйуу | 21.01 | | |
| 89 | «нь» дорҕоонноох тыллар «нь» дорҕоон буукубата
| «нь» дорҕоон буукубатын суруйуу. «нь» дорҕоонноох тыллар | 22.01 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 90 | «нь» дорҕоон хоһулаһыыта | хоһуласпыт «нь» дорҕоонноох тыллар | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Òûëãà êûëãàñ, ó´óí à´à±àñ äîð±îîííîðó, äèôòîíã àðàà´ûí, ìààðûííà´àð, õî´óëàñïûò, ñýðãýñòýñïèò áµòýé äîð±îîííîðó àðààðàí èñòýð. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûëëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèèíýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõòèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. ҵ쵵. Äîð±îîííîðó ìàéãûííà´àð óîííà óðàòûëà´àð ³ðµòòýðèíýí íààðäààí òµìýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèøêà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð | 23.01 | |
| 91 | Хоһуласпыт «нн – ннь» | хоһуласпыт «нь», «н» дорҕоонноох тыллар | 26.01 | | |
| 92 | Хатылааһын «Барбыт дорҕооннорбут буукубалара» | Барбыт буукубалары хатылааһын, чиҥэтиии | 27.01 | | |
| 93 | Киирии тыллар | Нууччаттан киирбит тыллар | 28.01 | | |
| 94 | Киирии тыллар | Нууччаттан киирбит тыллар, оҕолор ааттара. | 29.01 | | |
| 95 | «ш» дорҕоонноох тыллар. «ш» дорҕоон буукубата | «ш» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ш» дорҕоонноох тыллар | 30.01 | | |
| 96 | «з» дорҕоонноох тыллар. «з» дорҕоон буукубата | «з» дорҕоон буукубатын суруйуу. «з» дорҕоонноох тыллар | 02.02 | | |
| 97 | «я» буукуба | Нуучча тылыттан киирии аһаҕас дорҕоон сахалыы этиллиитэ (йа-йаа) уонна буукубата. | 03.02 | | |
| 98 | «е» буукуба | Нуучча тылыттан киирии аһаҕас дорҕоон сахалыы этиллиитэ (йэ-йээ) уонна буукубата. | 04.02 | | |
| 99 | «ю» буукуба | Нуучча тылыттан киирии аһаҕас дорҕоон сахалыы этиллиитэ (йу-йуу) уонна буукубата | 05.02 | | |
| 100 | «ё» буукуба | Нуучча тылыттан киирии аһаҕас дорҕоон сахалыы этиллиитэ (йо-йоо) уонна буукубата | 06.02 | | |
| 101 | «и, я, е, ю, ё» буукубалар бүтэй дорҕоон сымнаҕа-һын бэлиэтииллэрэ | Сымнаҕас бүтэй дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | 09.02 | | |
| 102 | «в» дорҕоонноох тыллар. «в» дорҕоон буукубата | «в» дорҕоон буукубатын суруйуу. «в» дорҕоонноох тыллар | 10.02 | | |
| 103 | «ф» дорҕоонноох тыллар. «ф» дорҕоон буукубата | «ф» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ф» дорҕоонноох тыллар | 11.02 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 104 | Маарыннаһар бүтэй дорҕооннор | «в-ф-б» дорҕоонноох тыллары ааҕыы, суруйуу | Áû´ààðûû. Äîð±îîíó òàáà ñà²àðûû ³éä³áµëµí, ñóîëòàòûí áû´ààðàð. Èñòèè. Äîð±îîíó òàáà èñòýí, áóóêóáàòûí ñ³ïê³ áû´ààðàð. Ñà²àðûû. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàð. Òûë õàñ äà ñµ´µ³±ýð ó´àòûûëààõ, äèôòîííààõ, õî´óëà´ûûëààõ òûë-ëàðû òàáà ñà²àðûûòûãàð áîë±îéîð. Êèèðèè òûëû ñàõàëûû äîð±îîí äüµ³ðýëý´ýð ñîêóîíóí òóòó´àí ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Áóóêóáàëàðû ñ³ïê³ ààòòûûð. Àðààðûû. Áóóêóáà áý÷ýýòèíýéèí óîííà ñóðóëëóóòóí àðààðàð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî-´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóîëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðûíàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí-íîðó ÷óîëêàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Òàáà ñóðóéóó. Áóóêóáàëàðû õîëáóóð íüûìàíû ñ³ïê³ òó´àíàí, èëèè-íýí ûðààñòûê, òýòèìíýýõòèê òàáà ñóðóéàð. Áóî÷àðûí òóïñàðàðãà ýð-÷èëëýð. Óëàõàí áóóêóáà ñóðóëëàð òµãýííýðèí áèëýð, òàáà ñóðóéàð (êè´è ààòà, ñèð-äîéäó ààòà, î.ä.à.). Àà±ûû. Òûëû áóóêóáàëàðûí òóòà õîëáóó ê³ð³í áû´ààðàí, òýòèìíýýõ-òèê àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ò³ðµò ñàõàëûû äîð±îîííîðó ÷óîëêàéäûê, ñ³ïê³ ñà²àðàí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òý²íýý´èí. À´à±àñ äîð±îîí àðàà´ûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´àà-ðàð. Ìààðûííà´àð áµòýé äîð±îîííîðó òý²íýýí, ìàéãûííà´àð, óðà-òûëà´àð ³ðµòòýðèí áû´ààðàð. Ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîí áóóêóáàëàðûí òý²íýýí, óðàòûëàðûí áû´ààðàð. Ûðûòûû. À´à±àñ óîííà áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ûðûòàð, áû´ààðàð. Íóó÷÷àëûû ñóðóëëàð òûë äîð±îîíóí ñàñòààáûí àðààðàí èñòýð, ûðûòàð, áû´ààðàð. Á³ë³õò³³´µí. Áóóêóáàëàðû àðààñòûê àðààðòààí á³ë³õòµµð (à´à±àñ äîð±îîí áóóêóáàëàðà, áµòýé äîð±îîí áóóêóáàëàðà, ñàõàëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà, íóó÷÷àëûû äîð±îîí áóóêóáàëàðà). Õàíûûëàòûû. Ìàéãûííûûð à´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó áû´ààðàð, óðàòûëàðûí áóëàð. Êèýïêý êèëëýðèè (ìîäåëèðîâàíèå). Àíàë áýëèýëýðè òó´àíàí (ôèø-êà), òûë äîð±îîíóí áû´ààðàðãà, òûëû µ³ñêýòýðãý, òàáà ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Óëàðûòûû. Òûëãà äîð±îîííîðó óëàðûòàí, òûë èñ õî´îîíóí óëàðûéûûòûí áîë±îéîð. Òè´èêêý êèëëýðèè. À´à±àñ äîð±îîííîðó, áµòýé äîð±îîííîðó µ³ñêµµð íüûìàëàðûíàí ñàà´ûëààí ñèòèìíèèð Àà±ûû. Ñóðóê áýëèýòèíýí ñèðäýòýí, ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí, òîõòîáóëëààí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëàòûí òóòó´àí ñóðóéàðãà êû´àëëàð. Ýòèèíè óëàõàí áóóêóáàòòàí ñà±àëûûðû, òûëû ñµ´µ³±µíýí ñ³ïê³ àðààðàðû, òûëû ê³´³ð³ðµ, ýòèè áµòµµòµãýð òóî÷óêà òóðóîðàðû áîë±îéîð. | 12.02 | |
| 105 | «ж» дорҕоонноох тыллар. «ж» дорҕоон буукубата | «ж» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ж» дорҕоонноох тыллар | 13.02 | | |
| 106 | «ц» дорҕоонноох тыллар. «ц» дорҕоон буукубата | «ц» дорҕоон буукубатын суруйуу. «ц» дорҕоонноох тыллар | 16.02 | | |
| 107 | «щ» дорҕоонноох тыллар. «щ» дорҕоон буукубата | «щ» дорҕоон буукубатын суруйуу. «щ» дорҕоонноох тыллар | 17.02 | | |
| 108 | Бүтэй дорҕоон сымнаҕаһын көрдөрөр бэлиэ | Сымнатыы бэлиэтэ - ь | 18.02 | | |
| 109 | Бүтэй дорҕоон кытаанаҕын көрдөрөр бэлиэ | Кытаанаҕы көрдөрөр бэлиэ - ъ | 19.02 | | |
| 110 | Хатылааһын «Киирии дорҕоонноох тыллар» | Киирии тыллары ааҕыы, суруйуу | 20.02 | | |
| 111 | Кылаас таһынан ааҕыы «Буукубалар туһунан хоһооннор» | Саха суруйааччылара буукубалар тустарынан хоһооннорун ааҕыы | 02.03 | | |
| 112 | Чиҥэтии «Тыллар араас-тар. Тыллар дьиктилэр» | Оҕо уонна улахан киһи аата. Тыллары бөлөххө араарыы, тыл араас суолтата. | 03.03 | | |
| 113 | Саха алфавита | Аһаҕас уонна бүтэй дорҕоон арааһа. Тыл дорҕоонун, буукубатын ырытыы | 04.03 | | |
| 114 | Кэрэ кэһиилээх кэпсээн, хомоҕой тыллаах хоһоон | Кэпсээннэри, хоһооннору ааҕыы | 05.03 | | |
| 115 | Сүһүөх арааһа | Тыллары сүһүөххэ араарыы, сүһүөх быраабылата | 06.03 | | |
| 116 | Алҕаһа суох суруйа үөрэн | Этиини сөпкө суруйуу, кэпсээн айыы | 09.03 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| Буукубаар кэннинээҕи кэм | |||||
| Ааҕар олус да үчүгэй! | |||||
| 117 | Кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннор. Үчүгэй буочар. | Кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннор. | Èñòèè. Тýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè äèêòîð (î±î, àðòûûñ) àà±ûûòûí èñòýí, àéûìíüû èñ õî´îîíóí, òûëûí-³´µí ñýðãý ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, òýòèìèí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí áîë±îéîð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóî-ëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðû-íàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîë-êàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Êýïñèèð òèýìýòèí èñ õî´îîíóí, ýòèèëýðèí òóòóëóí, òûëûí-³´µí òóïñàðàðãà êû´àëëàð. Ýòýð ñàíààíû ÷îï÷óëààí-÷óîëêàéäààí áèýðýðãý, õîìî±îéäóê ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Àà±ûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð òýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè (õî´îîí, êýïñýýí àðààñ ñîíóí èíôîðìàöèÿ), ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí òóòó´àí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè àðàà´ûãàð, äèàëîãêà, òó´óëóóãà èíòîíàöèÿ óðàòûòûí áîë±îéóó óîííà ñ³ïê³ àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ñóðóê áýëèýòèíýí ñèðäýòýí, ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí, òîõòîáóëëààí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òàáà ñóðóéóó. Ò³ðµò óîííà êèèðèè òûëëàð òàáà ñóðóëëóó-ëàðûí óðàòûòûí áîë±îéîð óîííà óóñòóê óîííà ñà²à µ³ðýïïèò òûëëàðûí òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. Ûðûòûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð ñóîëòàëààõ îìîíèì, àíòîíèì, ñèíîíèì êýêêýëýðèãýð êèèðýð òûëëàðû, ñîìî±î äîìî±ó ñóîëòàëàðûíàí ûðûòàð. Áû´ààðûû. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí ñóîëòàòûí áû´ààðàí, õîëîáóðäààí êýïñèèð. Ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëà-òûí òóòó´àí ñóðóéàðãà êû´àëëàð. Ýòèèíè óëàõàí áóóêó-áàòòàí ñà±àëûûðû, òûëû ñµ´µ³±µíýí ñ³ïê³ àðààðàðû, òûëû ê³´³ð³ðµ, ýòèè áµòµµòµãýð òóî÷óêà òóðóîðàðû áîë±îéîð. Óëàðûòûû. Ñóðóê áýëèýòèí àðààñòûê òóðóîðàí, ýòèè òóòóëóí óëàðûòàð, èñ õî´îîíóí áîë±îéîð. Àë±à´û áóëóó, ûðûòûû óîííà ê³íí³ðµµ. Òàáà ñóðóéóóãà, ñóðóê áýëèýòèãýð àë±à´û áóëàð, ûðûòàð, ê³íí³ð³ð, òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. | 10.03 | |
| 118 | Кинигэ | Текси ааҕыы. Ис хоһоонун өйдөөһүн. Хоһоону нойосуус үөрэтии сатабылын эрчийии | 11.03 | | |
| 119 | Боотур | Кэпсээни ааҕыы. Ис хоһоонун өйдөөһүн, кэпсээһин | 12.03 | | |
| 120 | Сурук уруога | Бэриллибит текси устуу. Буочары тупсарыы | 13.03 | | |
| 121 | Кылаас таһынан ааҕыы «Кинигэ билии төрдө» | Кинигэ олоххо оруола. Суруйааччылар айымньылара | 16.03 | | |
| Дьиэ кэргэн |
| ||||
| 122 | Туйааралаах | Текси ааҕыы. Дьонун туһунан кэпсээһин | 17.03 | | |
| 123 | Сарсыарда | Текси ааҕыы. Ис хоһоонун өйдөөһүн | 18.03 | | |
| 124 | Дьиэҕэ | Текси ааҕыы. Ис хоһоонун өйдөөһүн. Бэйэ тылынан кэпсээһин | 19.03 | | |
| 125 | Төрөөбүт күн | Текси ааҕыы. Бэйэтин төрөөбүт күнүн туһунан кэпсээһин | 20.03 | | |
| 126 | Сурук уруога | Сэрэтиилээх диктант. Аһаҕас дорҕоон | 01.04 | | |
| Иллээх оҕолор | | | |||
| 127 | Хоһуласпыт бүтэй дорҕооннор. Доҕоттор | Кэпсээни дорҕоонноохтук ааҕыы. Хоһуласпыт бүтэй дорҕоон. Этиини сүһүөххэ арааран суруйуу | 02.04 | | |
| 128 | Хоһуласпыт бүтэй дорҕооннор. Эйэлээх оҕолор | Кэпсээни дорҕоонноохтук ааҕыы. Хоһуласпыт бүтэй дорҕоон. Этиини сүһүөххэ арааран суруйуу | 03.04 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 129 | Хоһуласпыт бүтэй дорҕооннор. Кыһыҥҥы көр | Кэпсээни ааҕыы. Хоһуласпыт бүтэй дорҕоон. Кэпсээн ис хоһоонунан ыйытыыларга эппиэт | Èñòèè. Тýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè äèêòîð (î±î, àðòûûñ) àà±ûûòûí èñòýí, àéûìíüû èñ õî´îîíóí, òûëûí-³´µí ñýðãý ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, òýòèìèí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí áîë±îéîð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóî-ëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðû-íàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîë-êàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Êýïñèèð òèýìýòèí èñ õî´îîíóí, ýòèèëýðèí òóòóëóí, òûëûí-³´µí òóïñàðàðãà êû´àëëàð. Ýòýð ñàíààíû ÷îï÷óëààí-÷óîëêàéäààí áèýðýðãý, õîìî±îéäóê ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Àà±ûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð òýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè (õî´îîí, êýïñýýí àðààñ ñîíóí èíôîðìàöèÿ), ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí òóòó´àí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè àðàà´ûãàð, äèàëîãêà, òó´óëóóãà èíòîíàöèÿ óðàòûòûí áîë±îéóó óîííà ñ³ïê³ àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ñóðóê áýëèýòèíýí ñèðäýòýí, ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí, òîõòîáóëëààí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òàáà ñóðóéóó. Ò³ðµò óîííà êèèðèè òûëëàð òàáà ñóðóëëóó-ëàðûí óðàòûòûí áîë±îéîð óîííà óóñòóê óîííà ñà²à µ³ðýïïèò òûëëàðûí òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. Ûðûòûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð ñóîëòàëààõ îìîíèì, àíòîíèì, ñèíîíèì êýêêýëýðèãýð êèèðýð òûëëàðû, ñîìî±î äîìî±ó ñóîëòàëàðûíàí ûðûòàð. Áû´ààðûû. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí ñóîëòàòûí áû´ààðàí, õîëîáóðäààí êýïñèèð. Ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëà-òûí òóòó´àí ñóðóéàðãà êû´àëëàð. Ýòèèíè óëàõàí áóóêó-áàòòàí ñà±àëûûðû, òûëû ñµ´µ³±µíýí ñ³ïê³ àðààðàðû, òûëû ê³´³ð³ðµ, ýòèè áµòµµòµãýð òóî÷óêà òóðóîðàðû áîë±îéîð. Óëàðûòûû. Ñóðóê áýëèýòèí àðààñòûê òóðóîðàí, ýòèè òóòóëóí óëàðûòàð, èñ õî´îîíóí áîë±îéîð. Àë±à´û áóëóó, ûðûòûû óîííà ê³íí³ðµµ. Òàáà ñóðóéóóãà, ñóðóê áýëèýòèãýð àë±à´û áóëàð, ûðûòàð, ê³íí³ð³ð, òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. | 06.04 | |
| 130 | Сурук уруога | Сэрэтиилээх диктант. Сүһүөх | 07.04 | | |
| 131 | Кылаас таһынан ааҕыы «Өбүгэ оонньуута» | Өбүгэлэрбит оонньууларын туһунан билсии. Оонньооһун | 08.04 | | |
| Эйигин көмүскээччилэр | | | |||
| 132 | Сүһүөх. Көрсүһүү киэһэтэ | Кэпсээни бүтүн тылынан ааҕыы. Кэпсээһин. Тыллары сүһүөххэ араарыы | 09.04 | | |
| 133 | Сүһүөх. М. Ефимов «Ол хаһан буоларый?» | Хоһооннооктук ааҕыы. Хоһоон геройун туһунан кэпсээһин. Тыллары сүһүөххэ араарыы | 10.04 | | |
| 134 | Аҕатын туйаҕын хатарбыт | Текси ааҕыы. Текст көмөтүнэн кэпсээһин. Сүһүөх быраабылата | 13.04 | | |
| Үчүгэйтэн үөрэбит, куһаҕантан хомойобут | | | |||
| 135 | Сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор. Л.П. Федоров «Автобуска» | Кэпсээни дорҕоонноохтук ааҕыы. Сэргэстэспит б/д. Маарынныыр түбэлтэни бэйэтэ санаан кэпсиир | 14.04 | | |
| 136 | Сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор. Барыанньа | Кэпсээни ааҕыы. Кэпсээн ис хоһоонун кэпсээһин. Сэргэстэспит б/д. | 15.04 | | |
| 137 | Сурук уруога | Сэргэстэспит б/д сөпкө суруйууга эрчиллии | 16.04 | | |
| 138 | Кылаас таһынан ааҕыы «Үчүгэйтэн үөрэбит, куһаҕантан хомойобут» | Үчүгэй, куһаҕан туһунан саха суруйааччыларын айымньылара. | 17.04 | | |
| Күн тэҥэ күндү дьон | | | |||
| 139 | Сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор. Оля | Кэпсээни ааҕыы. Санааларын этии. Хоһоону нойосуус үөрэтии сатабылын эрчийии | 20.04 | | |
| 140 | Этии. Эйэҕэс эбэ | Кэпсээни ааҕыы. Кэпсээн геройдара. Биһиги эбээлэрбит | 21.04 | | |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| Эбэм остуоруйата | Èñòèè. Тýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè äèêòîð (î±î, àðòûûñ) àà±ûûòûí èñòýí, àéûìíüû èñ õî´îîíóí, òûëûí-³´µí ñýðãý ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, òýòèìèí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí áîë±îéîð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóî-ëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðû-íàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîë-êàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Êýïñèèð òèýìýòèí èñ õî´îîíóí, ýòèèëýðèí òóòóëóí, òûëûí-³´µí òóïñàðàðãà êû´àëëàð. Ýòýð ñàíààíû ÷îï÷óëààí-÷óîëêàéäààí áèýðýðãý, õîìî±îéäóê ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Àà±ûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð òýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè (õî´îîí, êýïñýýí àðààñ ñîíóí èíôîðìàöèÿ), ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí òóòó´àí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè àðàà´ûãàð, äèàëîãêà, òó´óëóóãà èíòîíàöèÿ óðàòûòûí áîë±îéóó óîííà ñ³ïê³ àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ñóðóê áýëèýòèíýí ñèðäýòýí, ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí, òîõòîáóëëààí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òàáà ñóðóéóó. Ò³ðµò óîííà êèèðèè òûëëàð òàáà ñóðóëëóó-ëàðûí óðàòûòûí áîë±îéîð óîííà óóñòóê óîííà ñà²à µ³ðýïïèò òûëëàðûí òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. Ûðûòûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð ñóîëòàëààõ îìîíèì, àíòîíèì, ñèíîíèì êýêêýëýðèãýð êèèðýð òûëëàðû, ñîìî±î äîìî±ó ñóîëòàëàðûíàí ûðûòàð. Áû´ààðûû. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí ñóîëòàòûí áû´ààðàí, õîëîáóðäààí êýïñèèð. Ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëà-òûí òóòó´àí ñóðóéàðãà êû´àëëàð. Ýòèèíè óëàõàí áóóêó-áàòòàí ñà±àëûûðû, òûëû ñµ´µ³±µíýí ñ³ïê³ àðààðàðû, òûëû ê³´³ð³ðµ, ýòèè áµòµµòµãýð òóî÷óêà òóðóîðàðû áîë±îéîð. Óëàðûòûû. Ñóðóê áýëèýòèí àðààñòûê òóðóîðàí, ýòèè òóòóëóí óëàðûòàð, èñ õî´îîíóí áîë±îéîð. Àë±à´û áóëóó, ûðûòûû óîííà ê³íí³ðµµ. Òàáà ñóðóéóóãà, ñóðóê áýëèýòèãýð àë±à´û áóëàð, ûðûòàð, ê³íí³ð³ð, òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. | | | ||
| 141 | Этии. Куттас куобах | Остуоруйаны дорҕоонноохтук ааҕыы, кэпсээһин. Этии арааһа | 22.04 | | |
| 142 | Этии. Ыт иччи көрдөөбүтэ | Остуоруйаны дорҕоонноохтук ааҕыы, кэпсээһин. Кинигэттэн булан эппиэттээһин. Ситэрэн кэпсээһин. Этии арааһа | 23.04 | | |
| 143 | Сурук уруога | Айар диктант | 24.04 | | |
| 144 | Кылаас таһынан ааҕыы «Остуоруйа дойдутунан айан» | Норуот уус-уран айымньыта. Саха остуоруйалара. Таабырыннары таайыы | 27.04 | | |
| Ааҕыы түһүлгэтэ | | | |||
| 145 | Е. Макаров «Эһэ» | Кэпсээни дорҕоонноохтук ааҕыы. Ис хоһоонун кэпсээһин | 28.04 | | |
| 146 | Е. Макаров «Ойуур луохтуура» | Кэпсээни ааҕыы. Ойуур-тыа баайын туһунан сэһэргэһии | 29.04 | | |
| Күүтүүлээх күндү ыалдьыт | | | |||
| 147 | «Кэскил» кэпсээнэ | Текстэри ааҕыы. «Кэскил» хаһыаты билиһиннэрии | 30.04 | | |
| 148 | Сурук уруога | Айан суруйуу | 04.05 | | |
| Төрөөбүт дойдубар | | | |||
| 149 | Киирии тыллар. Дьокуускай | Кэпсээни ааҕыы. Уулусса быраабылата. Киирии тыллар | 05.05 | | |
| 150 | Киирии тыллар. Мирнэй куорат | Кэпсээни ааҕыы. Ис хоһоонунан кэпсээһин | 06.05 | | |
| 151 | Кылаас таһынан ааҕыы «Остуоруйа дойдутунан айаСайдыы суола» | Космоска бастакы киһи, сайдыы туһунан айымньылары ааҕыы. Бэйэ кэпсээһинэ | 07.05 | | |
| Сынньалаҥҥа | | | |||
| 152 | Киирии тыллар. Сынньа-лаҥ паарката, Цирк. | Хартыынанан үлэ. Таабырыннар. Киирии тыллары сөпкө суруйуу | 08.05 | | |
| 153 | Сурук уруога | Сэрэтиилээх диктант. Киирии тыллары сөпкө суруйуу | 11.05 |
| |
| № | Уруок темата | Сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Күнэ-дьыла (п/п) | Күнэ-дьыла (факт.) |
| 154 | Кылаас таһынан ааҕыы «Төрөөбүт дойдубут» | Саха суруйааччыларын айымньылара: төрөөбүт дойдуга сыһыан | Èñòèè. Тýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè äèêòîð (î±î, àðòûûñ) àà±ûûòûí èñòýí, àéûìíüû èñ õî´îîíóí, òûëûí-³´µí ñýðãý ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, òýòèìèí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí áîë±îéîð. Êýïñýý´èí. Èñòèáèòèí êýïñèèðãý, àéàí êýïñèèðãý, õàðòûûíà èñ õî´îîíóí êýïñèèðãý ýð÷èëëýð. ʵííýý±è îëî±óí òµãýííýðèòòýí, äüèý êýðãýíèí, äî±îòòîðóí, îñêóî-ëà îëî±óí, êûûëëàð, àéûë±à, òàïòûûð äüàðûãûí òóñòàðû-íàí, î.ä.à. êýïñèèðèãýð ñàõàëûû ò³ðµò äîð±îîííîðó ÷óîë-êàéäûê, òàáà ñà²àðàðãà êû´àëëàð. Êýïñèèð òèýìýòèí èñ õî´îîíóí, ýòèèëýðèí òóòóëóí, òûëûí-³´µí òóïñàðàðãà êû´àëëàð. Ýòýð ñàíààíû ÷îï÷óëààí-÷óîëêàéäààí áèýðýðãý, õîìî±îéäóê ñà²àðàðãà ýð÷èëëýð. Àà±ûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð òýòòèê óóñ-óðàí òèýêèñòýðè (õî´îîí, êýïñýýí àðààñ ñîíóí èíôîðìàöèÿ), ñàõàëûû ñà²à èíòîíàöèÿòûí, ò³ðµò äîð±îîí ýòèëëèèòèí òóòó´àí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ýòèè àðàà´ûãàð, äèàëîãêà, òó´óëóóãà èíòîíàöèÿ óðàòûòûí áîë±îéóó óîííà ñ³ïê³ àà±àðãà ýð÷èëëýð. Ñóðóê áýëèýòèíýí ñèðäýòýí, ýòèèíè òàáà èíòîíàöèÿëààí, òîõòîáóëëààí àà±àðãà ýð÷èëëýð. Òàáà ñóðóéóó. Ò³ðµò óîííà êèèðèè òûëëàð òàáà ñóðóëëóó-ëàðûí óðàòûòûí áîë±îéîð óîííà óóñòóê óîííà ñà²à µ³ðýïïèò òûëëàðûí òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. Ûðûòûû. Ñàà´ûãàð ñ³ï òµáý´ýð ñóîëòàëààõ îìîíèì, àíòîíèì, ñèíîíèì êýêêýëýðèãýð êèèðýð òûëëàðû, ñîìî±î äîìî±ó ñóîëòàëàðûíàí ûðûòàð. Áû´ààðûû. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí ñóîëòàòûí áû´ààðàí, õîëîáóðäààí êýïñèèð. Ñóðóéóó. Òàáà ñóðóéóó óîííà ñóðóê áýëèýòèí áûðààáûëà-òûí òóòó´àí ñóðóéàðãà êû´àëëàð. Ýòèèíè óëàõàí áóóêó-áàòòàí ñà±àëûûðû, òûëû ñµ´µ³±µíýí ñ³ïê³ àðààðàðû, òûëû ê³´³ð³ðµ, ýòèè áµòµµòµãýð òóî÷óêà òóðóîðàðû áîë±îéîð. Óëàðûòûû. Ñóðóê áýëèýòèí àðààñòûê òóðóîðàí, ýòèè òóòóëóí óëàðûòàð, èñ õî´îîíóí áîë±îéîð. Àë±à´û áóëóó, ûðûòûû óîííà ê³íí³ðµµ. Òàáà ñóðóéóóãà, ñóðóê áýëèýòèãýð àë±à´û áóëàð, ûðûòàð, ê³íí³ð³ð, òàáà ñóðóéàðãà ýð÷èëëýð. | 12.05 | |
| Дойдубут тэбэр сүрэҕэ | | | |||
| 155 | Улуу куорат | Москва куорат историята. Дорҕоонноохтук ааҕыы | 13.05 | | |
| Сахам сирин сандал сааһа | | | |||
| 156 | Тиэкис. Сааскы күн | Кэпсээни ааҕыы, сиһилии кэпсээһин. Хоһоону нойосуус үөрэтии | 14.05 | | |
| 157 | Тиэкис. М. Эверстова-Обутова «Чыычаах дьиэтэ» | Кэпсээни ааҕыы, сиһилии кэпсээһин. Кэпсээн суруйуу | 15.05 | | |
| 158 | Тиэкис. Үрүмэччи | Кэпсээни ааҕыы. Ыйытыынан ис хоһоонун кэпсээһин. Үрүмэччи туһунан кэпсээн суруйуу | 18.05 | | |
| Саҕаланна самаан сайын | | | |||
| 159 | Күннүк Уурастыырап «Сайын» | Хоһоону доргуччу ааҕыы. Сайын туһунан айымньылар | 19.05 | | |
| 160 | Үүнүүлээх ходуһаҕа | Кэпсээни ааҕыы, сиһилии кэпсээһин. От үлэтэ | 20.05 | | |
| 161 | Сурук уруога | Тест «Дорҕоон уонна буукуба» | 21.05 | | |
| 162 | Кылаас таһынан ааҕыы «Сахам сирин айылҕата» | Саха суруйааччыларын айымньылара: дьыл кэмнэрэ | 22.05 | | |
| 163 | Хонтуруолунай диктант | Сыллааҕы ылбыт билиини бэрэбиэркэлээһин | 25.05 | | |
| 164 | Сыыһаҕа үлэ. Хатылааһын «Билии-көрүү эйгэтэ» | 1 кылааска барбыты хатылааһын | 26.05 | | |
| 165 | Түмүктүүр уруок «Төрөөбүт тылым – саха тыла» | | 27.05 | | |
Вебинар для учителей
Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!
