Аңлатмалы яҙыу
Был программала башланғыс кластарҙа башҡорт теле фәне буйынса уҡытыу тематикаһы, уның йөкмәткеһе һәм уҡыусы үҙләштерергә тейеш булған универсаль уҡыу эш төрҙәре системаһы, метапредмет, шәхси, предмет һөҙөмтәләре бар.
Мәктәп алдында, шулай уҡ тел дәрестәрендә, ҡуйылған иң төп маҡсат - баланы шәхес итеп үҫтереү.
Яңы стандарттар буйынса уҡыусыларҙа лингвистик (тел), аралашыу (коммуникатив), этнокультура өлкәһенә 5араған (культурологик) компетентлыҡ булдырыу талап ителә.
Лингвистик компетентлыҡ (уҡыусыларҙың башҡорт теленән мәғлүмәтлелеге) өндәр һәм хәрефтәрҙе, һүҙьяһалышын, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе, һүҙ төркөмдәрен, һөйләм киҫәктәрен, лексик һәм грамматик берәмектәрҙе, лингвистик анализды һ. б. үҙ эсенә ала.
Аралашыу (коммуникатив) компетентлығы - уҡығанды һәм башҡалар һөйләгәнде аңлау, хәҙерге әҙәби башҡорт теленең нормаларына эйә булыу, һүҙ байлығын, телдең грамматик яғын дөрөҫ итеп үҙләштереү, телдән һәм яҙма формала бәйләнешле телмәр күнекмәләрен булдырыу һ. б.
Этнокультура өлкәһенә ҡараған (культурологик) компетентлыҡ, йәғни телде милли-мәҙәни юҫыҡта үҙләштереү - ул уҡыусыларҙың телгә өйрәнеү барышында милли үҙенсәлектәрҙе сағылдырған текстар менән эшләүе, халҡыбыҙҙың тормош- көнкүреш, йола, ғөрөф-ғәҙәт үҙенсәлектәрен, шанлы үткәнен, әҙәп-әхлаҡ нормаларын, телмәр әҙәплелеген, һынлы сәнғәт әҫәрҙәрен, мәҙәниәтен, халыҡ ауыҙ-тел ижады үрнәктәрен белеүе, башҡорт халҡының телмәр әҙәплелеген үҙләштереүе, рухи ҡомартҡыларын ихтирам итеүе һ. б.
Башланғыс мәктәптә башҡорт теле дәрестәрендә белем биреүҙең төп бурыстары:
- туған телдә камил һөйләшеү, фекереңде еткерә белеү, тел һәм телмәр күнекмәләрен тәрән үҙләштереүгә өлгәшеү;
- уҡыусыларҙың төрлө эшмәкәрлекте (уҡыу һәм белем алыу, хеҙмәт, аралашыу күнекмәләрен) үҙләштереүҙәренә ирешеү, универсаль уҡыу эш төрҙәренә өйрәтеү;
- башҡорт халҡының рухи мираҫын өйрәнеүгә ҡыҙыҡһы-ныу тәрбиәләү;
- дәреслек, өҫтәмә материал, һүҙлектәр, белешмә әҙәбиәт менән эш итеү күнекмәләрен камиллаштырыу;
- башҡорт телек башҡа фәндәр буйынса белем алыу сараһы булараҡ ҡулланырға әҙерләү;
- уҡыусыларҙың логик фекерләү һәләттәрен үҫтереү.
Программаның бурыстарын тормошҡа ашырыу өсөн заманса эш методтарын һәм алымдарын ҡулланырға кәрәк. Дәрестә уҡыусыларға төплө белем нигеҙ- ҙәре, ныҡлы күнекмәләр биреү менән бергә, уларҙың танып белеү эшмәкәрле- ген һәм фекерләүен үҫтереүсе, дөйөм үҫешен тәьмин итеүсе алымдар һәм саралар менән файҙаланыу мотлаҡ талап булып тора. Уҡыусылар грамматик ҡағиҙәләрҙе практик эш нигеҙендә аңлап, әүҙем үҙләштерергә, алған белем- дәрен аңлата, нигеҙләй, иҫбатлай, ҡуллана белергә тейеш. Уҡыусыларға проект төҙөү методын ҡулланыу ҙа тәҡдим ителә.
Уңышҡа ирешеү өсөн тел дәрестәрен уҡыу дәрестәре менән тығыҙ бәйләп алып барыла.
Программа түбәндәге принциптарға таянып төҙөлде:
1) һәр баланың шәхси үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу;
2) фәннилек һәм системалылыҡ принциптары;
3) уҡыусыларҙы төрлө яҡлап өҙлөкһөҙ үҫтереү;
4) баланың психик һәм физик һаулығын һаҡлау.
Программаның нигеҙендә коммуникативлыҡ принцибы ята.
Уҡыу предметына дөйөм характеристика
Башҡорт теле курсында предмет ярҙамында түбәндәге үҫеш юлдары тор мошҡа ашырыла:
предмет кимәлендә белемгә эйә булыу;
уҡыу техникаһын үҫтереү, текстарҙы анализлау юлдарына эйә булыу;
яҙма һәм һөйләү телмәренә эйә булыу;
тел тураһында бел ем алыу һәм системалаштырыу;
орфография һәм пунктуацияны өйрәнеү;
башҡорт теленең тәрбиәүи потҫнциалын ҡулланыу;
телде тойомлауҙы үҫтереү.
Фонетика һәм графика
Башланғыс класты тамамлаусы уҡыусы түбәндәге компетентлыҡҡа эйә була:
-өндәрҙе һәм хәрефтәрҙе айырыу;
-өндәргә характеристика биреү:һуҙынҡылар (нәҙек һәм ҡалын, баҫымлы
һәм баҫымһыҙ); тартынҡылар (яңғырау һәм һаңғырау, парлы һәм парһыҙ);
-башҡорт алфавитында хәрефтәрҙең урынлашыу тәртибен һәм уның әһәмиәтен үҙләштереү (һүҙҙәрҙе билдәле тәртипкә килтереү, алфавит ярҙамында кәрәкле мәғлүмәт эҙләү һ. б.).
Башланғыс класты тамамлаусы укыусы бирелгән схема буйынса өн-хәреф
анализын эшләргә өйрәнеү һәм уның дөрөҫ булыу-булмауын тикшереү мөм-кинселегенә эйә булырға тейеш.
Орфоэпия
Уҡыусы өйрәнергә мөмкинселек ала:
-башҡорт теленең нормаларын үтән уҡыу һәм һөйләү, әңгәмәселәренең телмәрендә был нормаларҙың үтәлешен баһалау (программала бирелгән күләм кимәлендә);
-белмәгән осраҡта һүҙлектән йәки дәреслектән дөрөҫ әйтелеш нормаларын үҙ аллы табыу йәки уҡытыусыға мөрәжәғәт итеү.
Һүҙ составы
Башланғыс класты тамамлаусы уҡыусы түбәндәге компетентлыҡҡа эйә
була:
-үҙгәрмәүсе һәм үҙгәреүсе һүҙҙәрҙе айырыу;
-тамырҙаш һүҙҙәрҙе һәм һүҙ формаларын таныу;
-һүҙҙәрҙә тамыр, яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙарҙы табыу.
Башланғыс класты тамамлаусы уҡыусы һүҙҙәрҙе составы буйынса тикшерә белергә, анализ яһарға өйрәнеү мөмкинселегенә әйә була.
Лексика
Башланғыс класты тамамлаусы уҡыусы түбәндәге компетентлыҡҡа эйә бу
лырға тейеш:
-һүҙҙең мәғәнәһен дөрөҫләү, кәрәк булған һүҙҙе айырып алыу;
-һүҙҙең мәғәнәһен текст буйынса йәки аңлатмалы һүҙлек буйынса дөрөҫләү
Уҡыусы өйрәнергә мөмкинселек ала:
-бер төрлөлөктән азат булыу маҡсатында тейешле синонимдарҙы та
быу һәм ҡулланыу;
-сағыштырыу һәм теүәл характеристика биреү өсөн антонимдар ҡулланыу;
-текстағы телмәрҙә ҡулланылған тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе таныу;
- ябай фразеологик берәмектәрҙең мәғәнәһен аңлау һәм уларҙы телмәрҙә
ҡулланыу;
-һүҙҙәрҙе урынлы йәки урынһыҙ ҡулланыуҙы баһалай белеү;
-аралашыу мәсьәләһен урынлы хәл итеү маҡсатында тәҡдим ителгән һүҙҙәрҙең тейешлеһен һайлал алыу.
Морфология
Башланғыс класты тамамлаусы уҡыусы түбәндәге компетентлыҡҡа эйә бу
лырға тейеш:
-исемдең һанын, затын, килешен, һөйләмдәге урынын билдәләү, исемдәргә морфологик анализ яһау;
-сифаттарҙың төрөн, дәрәжәһен билдәләү, уларға морфологик анализ яһау;
-ҡылымдың грамматик билдәләрен: һөйкәлешен, заманын, затын бил-
дәләү, морфологик анализ яһау;
-рәүештәрҙең грамматик билдәләрен таныу: үҙгәрмәүсе һүҙ төркөмөн,төрөн, дәрәжәһен белеү;
-алмаштарҙың грамматик билдәләрен таныу: һанын, затын;
-һандарҙың грамматик билдәләрен белеү: төрөн, төркөмсәләрен һ. б.
«Башҡорт теле» предметының уҡыу планындағы сәғәттәр бирелеше
Базис уҡыу планына ярашлы, Рәсәй Федерацияһының дөйөм белем биреү мәктәптәрендә «Башҡорт теле» предметын өйрәнеүгә башланғыс класта бөтәһе 460 сәғәт бүленә. (I класта грамотаға өйрәтеүгә - 102, башҡорт теленә - 35,туған
телгә-23сәғәт, II, III, IV кластарҙа 102 - аҙнаһына 3-әр сәғәт (34 аҙнанан сығып).)
Уҡыу йөкмәткеһенең ҡиммәттәр йүнәлеше
Башҡорт телен өйрәне һөҙөмтәһенең бер й9нәлеше булып башланғыс класс уҡыусылары тарафынан рухи ҡиммәттәрҙең системаһын төшөнөү һәм үҙләштереү тора. Башланғыс кластарҙа әсә теле дәрестәрендә түбәндәге рухи ҡиммәттәргә иғтибар бүлеү мотлаҡ.
Изгелек ҡиммәте - үҙеңде һанап бөтөргөһөҙ бәйләнештәр-ҙән торған донъяның бер өлөшө итеп тойоу, кешеләрҙең тел ярҙамында бер-береһе менән бәйләнеше әҙәплелекте таныуға нигеҙлнеуен аңлау.
Аралашыу ҡиммәте - аралашыуҙы йәмғиәттең, мәҙәниәттең әһәмиәтле бер өлөшө итеп таныу.
Матурлыҡ (гармония) ҡиммәте — башҡорт теленең матур, яғымлы халыҡ байлығы булыуын аңлап уҙләштереу.
Хеҙмәт һәм ижад ҡиммәте - хеҙмәт кешелек йәшәйешенең төп шарты, халате булыуын ҡабул итеу. Хеҙмәткә һөйөу тәрбиәләуҙә уҡыу эшмәкәрлегенең әһәмиәте ҙур. Уҡыу эшмәкәрлеге барышында ойошҡанлыҡҡа, үҙаллылыҡҡа, яуаплылыҡҡа, хеҙмәтте һөйөргә өйрәнергә мөмкин икәнлеген аңлау.
Илһөйәрлек ҡиммәте - үҙ телеңде һәм халҡыңды хөрмәт итеу, халыҡтың йолаларын, ғөрөф-ғәҙәттәрен өйрәнеү, ғаилә, ил алдында бәләкәйҙән үк яуаплы булыуҙы тойоп үҫеү.
Кешелеклелек ҡиммәте - үҙең һәм башҡалар өсөн яуаплылыҡ тойон үҫеү, кешенең йәшәү урыны булған тәбиғәтте һаҡлау кәрәклеген аңлау.
Башҡорт телен үҙләштереүҙең шәхси, метапредмет һәм предмет һөҙөмтәләре
Яңы стандарттарға ярашлы уҡыу сифатын өйрәнгәндә, йәғни тикшереү процесында, түбәндәге һөҙөмтәләр күҙаллана:
Шәхси үҫеш кимәле. Баланы шәхөс итеп үҫтереү, кешелек сифаттарын тәрбиәләү. Уны үҙ аллы үҫешкә, камиллашыу оҫталығына өйрәтеү. һөҙөмтәлә уҡымышлы, үҙ еренең, иленең, халҡының ҡиммәттәренә төшөнгән, уны һанлаған һәм һаҡлаған, яҡлаған социум итеп формалаштырыуға башланғыс нигеҙ һалыу.
Метапредмет кимәле. Универсаль эш төрҙәренә өйрәтеү: танып белеү, ойоштopoy һәм коммуникатив эшмәкәрлек, йәғни баланы үҙ аллы уҡырға, белем алырға өйрәтеү.
Универсаль эш төрҙәренә өйрәтеү: танып белеү, шәхси, ойоштороу һәм коммуникатив эшмәкәрлек. Шәхси эшмәкәрлек баланы уҡымышлы һәм аңлы шәхес итеп үҫтереү. Эшмәкәрлекте уның тормош һәм кешелеклелек ҡиммәттәрен, әхлаҡи һәм мораль нормаларҙы аңлап ҡабул итеүеп, әйләнә- тирәләге күренештәргә һәм ваҡиғаларға шәхси ҡарашын формалаштырыуға йүнәлтеү.
Ойоштороу эшмәкәрлеге танып белеү процесы менән идара итеүҙе күҙ уңында тота: эшмәкәрлекте күҙаллау, планлашты- рыу, башҡарыу, тикшереү, үҙгәрештәр индереү һәм баһалауҙы үҙ эсенә ала.
Танып белеү эшмәкәрлеге тейешле мәғлүмәтте эҙләп табыу һәм анализлауҙы, проблемаларҙы хәл итеү юлдарын эҙләүҙе һәм ҡулланыуҙы тәьмин итә.
Аралашыу эшмәкәрлеге белем алыу процесында арала- шырға өйрәнеүҙе ойоштороу ға йүнәлтелгән. Ул башҡа кешеләрҙе тыңлай белеү һәм аңлауҙы, мәғлүмәтте теүәл тапшырыуҙы үҙ эсенә ала.
Предмет кимәле. Уҡыу предметын өйрәнеүҙә яңы белем үҙләштереү, уны эшкәртеү һәм ҡулланыу өлкәһендә тейешле тәжрибә туплау.
1-се класс
Шәхси үҫеш кимәле
«Башҡорт теле» предметын үҙләштергәндә, уҡытыусы шәхси үҫеш кимәлен үҫтереү бурысын ҡуя:
-телдең һәм телмәрҙең кешеләр тормошондағы әһәмиәтен аңлау;
-тексты эмоциональ ҡабул итеү, үҙеңдең хис-тойғоларыңды белдереү;
-кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлау, уртаҡлашыу, бүлешеү;
-укылған әҫәрҙәрҙең геройҙарына һәм уларҙың эшенә ҡарата үҙеңдең мөнәсәбәтеңде белдереү.
Метапредмет кимәле
Ойоштороу эшмәкәрлеге:
-уҡытыусы ярҙамында әшмәкәрлек маҡсатын билдәләү;
-дәрестә эш барышын һөйләп барыу;
-дәреслек материалы менән эшләү барышында уйҙы, фаразды әйтеү;
-уҡытыусы тәҡдим иткән план буйынса эшләү;
-коллектив төҙөлгән план буйынса эшләү.
Танып белеү эшмәкәрлеғе:
-дәреслектең, матур яҙыу өлгөләренең айышына төшөнөү (тышы, йөкмәткеһе, шартлы билдәләре);
-дәреслектән, текстан, иллюстрацияларҙан һорауға яуап табыу;
-бергәләп йәки үҙ аллы башҡарған эш буйынса һығымта яһай белеү;
- ҙур булмаған текстың йөкмәткеһен һөйләү.
Аралашыу эшмәкәрлеге:
-фекереңде телдән формалаштырыу;
-кешенең телмәрен тыңлау һәм аңлау;
-тыңлай белеүҙең уңышлы аралашыуға шарт булыуын үҙләштереү;
-тексты тасуири уҡыу һәм йөкмәткеһен һөйләү;
-уҡытыусы һәм класташтар менән берлектә тәртип ҡағиҙәләре һәм уларҙы үтәү тураһында килешеү.
Предмет үҙләштереү кимәле
-тексты һөйләмдәр теҙмәһенән айыра белеү;
-бөтөн һүҙҙәр менән аңлы, дөрөҫ уҡыу;
-тексты ентекле һөйләй белеү;
-хикәйә төҙеү;
-һүҙҙең өндәрен атау, ижеккә бүлеү, өндәр һәм хәрефтәр һанын билдәләү, дөрөҫ баҫым ҡуйыу, хәреф-өн анализы яһау;
-һөйләмде, кешенең исемен һәм фамилияһын баш хәреф менән яҙыу;
-һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып яҙыу;
-баҫма тексты күсереп яҙыу, һүҙҙәрҙе һәм ҙур булмаған һөйләмдәрҙе диктант итеп яҙыу;
-тамырҙаш һүҙҙәрҙең тамырын табыу.
2-се класс
Шәхси үҫеш кимәле
-телдең һәм телмәрҙең кешеләр тормошондағы әһәмиәтен аңлау;
-тексты эмоциональ ҡабул итеү, үҙеңдең хис-тойғоларың менән бүлешеү;
-кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлау, уртаҡлашыу, бүлешеү;
-башҡа кешеләрҙең яҙма һәм һөйләү телмәренә иғтибар итеү (интонация, темп, тон, һүҙҙәр һәм тыныш билдәләренең ҡулланылышы һ. б.).
Был һөҙөмтәләргә ирешеүҙең сараһы булып дәреслектәге күнегеүҙәр тора.
Метапредмет кимәле
Ойоштороу эшмәкәрдеге:
-уҡытыусы ярҙамында эшмәкәрлек маҡсатын билдәләү;
-планлаштырыу;
-һөҙөмтәне һәм белемде үҙләштереү кимәлен күҙаллау;
-дәрестә эш барышын һөйләп аңлатып барыу;
-дәреслек материалы менән эшләү барышында фекер, фа- раз менән уртаҡлашыу;
-уҡытыусы тәҡдим иткән план буйынса эшләү;
-коллектив төҙөлгән план буйынса эшләү;
-тикшереү;
- төҙәтмәләр индереү;
- баһалау.
Танып белеү эшмәкәрлеге:
-дәреслектең, һүҙлектәрҙең, белешмәләрҙең айышына төшөнөү (йөкмәткеһе, шартлы билдәләре);
-дәреслектән, текстан, таблицаларҙан, схемаларҙан, ил- люстрацияларҙан һорауға яуап табыу;
-күмәкләп йәки үҙ аллы башҡарған эш буйынса һығымта яһай белеү;
-ҙур булмаған текстың йөкмәткеһен һөйләү;
-бер төрлө информацияны икенсе төрлө формаға үҙгәртеү.
Аралашыу әшмәкәрлеге:
-үҙеңдең фекереңде телдән һәм яҙма рәүештә формалаш- тырыу;
-кешенең телмәрен тыңлау һәм аңлау, телмәрҙең темаһын, терәк үҙҙәрен билдәләү;
-тексты тасуири уҡыу һәм йөкмәткеһен һөйләү;
-уҡытыусы һәм класташтар менән берлектә тәртип ҡағиҙәләре һәм уларҙы үтәү, аралашыу тураһында килешеү;
-парлап, төркәмләп эшләргә өйрәнеү, төрлө ролдәр үтәү (башҡарыусы йәки лидер).
Предмет үҙләштереү кимәле
-уҡытыусы йәки уҡыусыларҙың һөйләгән тексын ишетеп ҡабул итеү;
-тексты һөйләмдәр теҙмәһенән айыра белеү;
-бөтөн һүҙҙәр менән аңлы, дөрөҫ, тасуири уҡыу;
-текстың исемен (атамаһын) аңлау, тексҡа исем һайлап алыу йәки ҡушыу;
-тексты өлөштәргә бүлеү, һәр бүлеккә исем ҡушыу (план төҙөү);
-ентекле йәки һайланған өлөштөң йөкмәткеһен һөйләү;
- тексты ентекле һөйләй белеү;
-ҡыҫҡа хикәйә төҙөү;
-һүҙҙең өндәрен дөрөҫ атау, һүҙҙе ижеккә бүлеү, өндәр һәм хәрефтәр һанын билдәләү, дөрөҫ баҫым ҡуйыу, баҫымлы һәм баҫымһыҙ ижектәрҙе табыу, телдән өн-хәреф анализы яһау;
-һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйыу;
-баҫма тексты дөрөҫ итеп күсереп яҙыу, яҙылғанды өлгө менән сағыштырып тикшереү;
-һүҙҙәрҙе һәм ҙур булмаған һөйләмдәрҙе, 30-40 һүҙҙән торған тексты диктант итеп яҙыу;
-һүҙҙәрҙең ауыр яҙылышлы урындарын күреү һәм дөрөҫ яҙыу;
-һөйләмде, кешенең исемен һәм фамилияһын, географик атамаларҙы, хайуан ҡушаматтарын баш хәреф менән яҙыу; нәҙеклек (ь) һәм ҡалынлыҡ (ъ) билдәләрен, йә, йө, йү, йе, йо, йы ҡушымсаларын дөрөҫ яҙыу;
- өйрәнелгән ҡағиҙәләргө хаталарҙы табып төҙәтеү;
-тамырҙаш һүҙҙәрҙең тамырын табыу, ялғауҙарҙы айыра белеү һәм билдәләү;
-һүҙҙәргә һорау ҡуйыу; кем? нимә? һорауына яуап биреүсе һүҙҙәрҙе
-күреү, һөйләмдә кем йәки нимә тураһында һүҙ барыуын асыҡлау;
-бирелгән һүҙҙәрҙән йәки тема буйынса һөйләмдәр төҙөү;
-картина йәки бирелгән тема буйынса ҙур булмаған текст төҙөү, уҡытыусы ярҙамында 4-5 һөйләмдән торған тексты дәфтәргә яҙыу.
3-сө класс
Шәхси үҫеш кимәле
-Башҡорт теленең матурлығын һәм тасуирлығын тоя белеү,телде ихтирам;
-үҙ телеңде камиллаштырырға ынтылыу;
-тыуған ереңә,халҡыңа һәм милләтеңә ихтирамлы булыу;
- белем алыу менән :ҡыҙыҡыныу;
Метапредмет кимәле
-дәрестең темаһын һәм маҡсатын уҡытыусы ярҙамында билдәләү;
-уҡытыусы мөнән бергә проблеманы хәл итеү планын төҙөү;
-план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, төҙәтмәләр индереү;
-уҡытыусы менән диалог барышында баһалау үлсәме критерийҙар төҙөү,
-үҙеңдең һәм башҡаларҙың эшенең уңышлылығын ошо үлсәм ярҙамында тикшереү.
Танып белеү эшмәкәрлеге:
-текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу (текстың үҙен, текстан һуңғы аңлатмаларҙы);
-уҡыуҙың төрлө төрҙәрен ҡулланыу: өйрәнеү, ҡарап сығыу, танышыу;
-төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте ҡуллана белеү (тотош текст, иллюстрация, таблицалар, схемалар);
-һүҙлектәр, белешмәләр менән ҡулланыу;
-анализ һәм синтез эшләү;
-сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәре булдырыу.
Аралашыу эшмәкәрлеге:
-телмәр ситуацияһына ярашлы рәүештә үҙ фекереңде телдән һәм яҙма сағылдырыу;
-аралашыу мәсьәләләрен хәл итеү маҡсатында тел сара- ларын ҡулланыу;
-диалог һәм монолог телмәр төрҙәре менән ҡуллана алыу;
-үҙ фекереңде әйтә һәм дәлилләй алыу;
-башҡаларҙы тыңлау һәм ишетеү, үҙ фекереңде үҙгәртә алыуға әҙер булыу;
-бер фекергә килеү һәм уртаҡ эшмәкәрлек тураһында килешеү, план төҙөү;
-аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорауҙар биреү.
Предмет үҙләштереү кимәле
-өндәр һәм хәрефтәрҙе, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡыларҙы, яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларҙы айырыу, фонетик анализ яһау;
- һүҙ составы (тамыр һәм ялғауҙар) буйынса тикшереү, яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙарҙы таныу;
-ҡушма һүҙҙәрҙе, ҡушма һүҙҙәрҙә ҡалын һәм нәҙек айырыу билдәләрен, ялғауҙарҙы, нәҙеклек билдәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙарҙы, ҡуш тартынҡьдларҙы, тамыр һүҙҙәрҙәге о-ө, ы-е хәрефтәренең ялғау ҡушҡанда ла һаҡланыу һәм яҙылмау осраҡтарын белеү һәм дөрөҫ яҙыу;
-исемдәрҙе, ҡылымдарҙы, сифаттарҙы, ярҙамсы һүҙҙәрҙе таныу һәм программа кимәлендә морфологик анализ яһау;
-һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе айырыу, һөй- ләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу;
-һөйләү маҡсатына ҡарап, һөйләмде өс төргә бүлеү һәм тейешле тыныш билдәләрен ҡуйыу;
-һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәрен белеү;
-һөйләмдең тиң киҫәктәрен күреү, теркәүестәр булмаған осраҡта тейешле тыныш билдәләрен ҡуйыу, телмәрҙә һаналып киткән һүҙҙәрҙе ҡулланыу;
-һүҙҙәрҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһен айыра белеү, тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе, синоним, антоним, омонимдарҙы белеү һәм телмәрҙә ҡулланыу;
-нығынған һүҙбәйләнештәрҙең мәғәнәһен аңлатыу, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу;
-дәреслектән нәфис әҙәбиәтте уҡыу (хикәйә, әкиәт, шиғыр). Тексты логик яҡтан тамамланған өлөштәргә бүлеү. Уларға исем ҡушыу (план төҙөү);
-тәҡдим ителгән текст буйынса ентекле изложение яҙыу.
4-се класс
Шәхси үҫеш кимәле
-башҡорт теленең матурлығын, тасуирилығын һәм яғымлылығын тоя белеү һәм уның менән ғорурланыу, башҡорт теле менән ҡыҙыҡһыныу;
-белем алыуҙың мөһимлеген, үҫеш өсен кәрәклеген аңлау;
-белем алыу өсөн төрлө сығанаҡтар ҡулланыу;
-телмәр мәҙәниәтен камиллаштырыуға ынтылыштың үҫеүе;
-башҡа халыҡтар мәҙәниәтенә толерантлы мөнәсәбәт булдырыу.
Метапредмет кимәле
-дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләү;
-уҡытыусы, коллектив менән бергә йәки үҙ аллы проблеманы хәл итеү планын төҙөү;
-план буйынса эшләү, эшеңде план менән сағыштырыу, кәрәк саҡта
төҙәтмәләр индереү;
- үҙ-үҙеңә контроллек итеү һәм баһа биреүҙе тормошҡа
ашырыу.
Танып белеү эшмәкәрлеге:
-текст мәғлүмәтенең бөтә төрҙәрен уҡыу (текстың үҙен,текстан һуңғы аңлатмаларҙы, өҫтәмә таблицаларҙы, схемаларҙы);
-уҡыуҙың төрлө төрҙәрен ҡулланыу: тулыһынса өйрәнеү, ҡарап сығыу, танышыу;
-төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте ҡуллана белеү (тотош текс, иллюстра- ция, таблица, схемалар);
-мәғлүмәтте бер төрҙән икенсе тергә әйләндереү (планын төҙөү, схемаһын, таблицаһын эшләү, проектын төҙөү);
-һүҙлектәр, белешмәләр менән ҡулланыу;
-анализ һәм синтез эшләү;
-сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәре булдырыу;
-фекерләү һәм хикәйәләү тибындағы текст төҙөү.
Аралашыу эшмәкәрлеге:
-телмәр ситуацияһына ярашлы рәүештә үҙ фекереңде телдән һәм
яҙма сағылдырыу;
-аралашыу мәсьәләләрен хәл итеү маҡсатында тел сараларын
ҡулланыу;
-диалог һәм монолог телмәр төрҙәре менән ҡуллана алыу;
-үҙ фекереңде әйтә һәм иҫбатлай алыу;
-башҡаларҙы тыңлау һәм ишетеү, үҙ фекереңде яҡлай йәки үҙгәртә алыу;
-бер фекергә килеү һәм уртаҡ эшмәкәрлек тураһында килешеү, план төҙөү;
-аңлашылмаған мәсьәләләр буйынса һорауҙар биреү;
-парлап йәки төркөмләп эшләү барышында аралашыу;
-ғаиләлә, йәштәштәрең менән шәхси үҙ-ара мөнәсәбәттәр, бәхәсле ситуацияларҙың сиселешен хәл итеү.
Предмет үҙләштереү кимәле
-өн һәм хәрефтәр тураһында үтелгәнде системалаштырыу, һүҙгә тулы фонетик анализ яһау;
-һүҙҙәрҙең составын белеү, тамырҙаш һүҙҙәр табыу, яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙарҙы айырыу, һүҙ составына анализ
-башҡорт теленең орфограммалары тураһында белемдәрҙе системаға һалыу. Тыныш билдәләрен дөрөҫ ҡуйып, хатаһыҙ күсереп яҙыу. Төрлө тикшереү әштәрен үтәргә өйрәнеү;
-һүҙ, һүҙбәйләнеш һәм һөйләмдең оҡшаш һәм айырмалы яҡтарын белеү. Һөйләү маҡсаты буйынса һөйләмдәрҙе хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәргә айырыу, уларҙы дөрөҫ интонация менән уҡыу һәм тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып яҙыу. Ьөйләмдең баш һәм әйәрсән киҫәктәрен табыу. Тарҡау һәм йыйнаҡ һөйләмдәрҙе үҙләштереү. Һөйләмдең тиң киҫәктәрен телмәрҙә ҡулланыу, улар араһында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйыу. Тиң киҫәктәр менән һөйләмдәр уйлау;
-ябай һөйләмгә синтаксик анализ яһау;
-исемдәрҙең йәнле һәм йәнһеҙ предметтарҙы атау функ- цияһын, грамматик үҙенсәлектәрен белеү, исемдәргә морфоло- гик анализ яһау;
-ҡалын һәм нәҙек килеш ялғауҙарын, рус теленән ингән һүҙҙәрҙең килеш ялғауҙарын дөрөҫ яҙыу;
-алмаштарҙың телмәрҙәге функцияһын аңлау, алмаш төркөмсәләрен белеү, алмаштарға морфологик анализ яһау;
-сифаттарҙың грамматик үҙенсәлектәрен белеү, уларға морфологик анализ яһау, артыҡлыҡ дәрәжәһендәге сифаттарҙы дөрөҫ яҙыу;
-ҡылымдарҙың яһалышын, грамматик үҙенсәлектәрен, һөйләмдәге функцияһын белеү. Ҡылымға морфологик анализ яһау;
-рәүештәрҙең грамматик үҙенсәлектәрен белеү, рәүеш менән сифаттарҙың оҡшашлығын һәм айырмаһын үҙләштереү. Рәүешкә морфологик анализ яһау;
-ябай һәм ҡушма һандарҙы айырыу, һан төркөмсәләрен, һандарҙың дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү. Канға морфологик анализ яһау;
-ярҙамсы һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу;
-һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәләрен аңлау, Күп мәғәнәле, тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡулланыу.
Синонимдарҙы, антоним дарҙы, омонимдарҙы, нығынған һүҙбәйләнештәрҙе телмәрҙә ҡулланыу;
бәйләнешле текст тѳҙѳү. Текст буйынса план тѳҙѳү. Текстың йѳкмәткеһен һѳйләү. Инша, изложение яҙыу;
фәнни тексты уҡыу һәм аңлау (ѳлѳштәрен билдәләү, һәр ѳлѳшкә исем ҡушыу, һорауҙар биреү);
тыңлаған текстың темаһын билдәләү;
хикәйәләү тибындағы ентекле изложение яҙыу (90-100 һүҙ), тейешле әҙерлектән һуң тәҡдим ителгән темаға инша яҙыу;
телмәр әтикетын үҙләштереү һәм ғәмәлдә ҡулланыу.
«Башҡорт теле» укыу предметының йѳкмәткеһе
1-се класс
Грамотаға ѳйрәтеү. Әлифба
Графика. Ѳн һәм хәреф. Үпкәнән килә торған һауа ағымының кәртәгә осрауы һәм осрамауына ҡарап, ѳндәрҙең һуҙынҡыларға һәм тартынҡыларға бүленеше. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Парлы һәм парһыҙ, яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ҡ, к, п ѳндәренең ғ, г, б ѳндәре менән сиратлашыуы. Һүҙҙә нисә ѳн һәм нисә хәреф барлығын билдәләү. Ѳн һәм хәрефтең бер-береһенә тура килмәгән осраҡтарын билдәләү һәм күрһәтеү. һүҙҙәрҙе ижеккә бүлеү. Баҫым. Алфавиттағы хәрефтәр тәртибе.
Һүҙ. Балаларға таныш предметтарҙы: уйынсыҡтар, уҡыу кәрәк-яраҡтары, ѳҫ-баш кейемдәре, йәнлектәр, үҫемлек һ. б. дѳйѳм исем аҫтында туплатыу. Һүҙҙәрҙе, мәғәнәләренә ҡарап, кем? нимә? ни эшләй? ниндәй? һорауҙары буйынса тѳркѳмләү, уларҙы һѳйләмдән табып, һорау ҡуйыу, телмәрҙә ҡулланыу.
Һѳйләм. Телмәрҙән һѳйләмде айырып алыу. Бирелгән һүҙҙәр менән, картиналар һәм һүрәттәр буйынса һѳйләмдәртѳҙѳү. Һѳйләмдең беренсе һүҙен баш хәреф менән яҙыу. Һѳйләм аҙағында нѳктә (йыл аҙағында - һораү һәм ѳндәү) билдәләре ҡуйыу.Шиғыр, хикәйә, йыр, әкиәт, мәҡәд, йомаҡ кеүек жанрҙарҙы айырыу.
Башҡорт теле
Фонетика. Әлифба осоронда «Ѳн һәм хәреф» темаһы буйынса алған белемдәрҙе системаға килтереү. Һуҙынҡы һәм тартынҡы ѳндәр. Нәҙек һәм ҡалын һүҙҙәр. Уларҙы тамғалау. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ижек. һүҙҙе ижеккә бүлеү. Һүҙҙе юлдан юлға күсереү.
Һүҙ башында э хәрефе. Һүҙ уртаһында е хәрефе. Й хәрефенең яҙылышы. Йо, йѳ, йе, йү, йы, йә ҡушымсалары. Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә е, ё, ю, я хәреф-тамғалары. У-ү хәрефле һүҙҙәр.
Һүҙ. Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәр. Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. Предметтың хәрәкәтен (эшен) белдергән һүҙҙәр. Ьэм, менән, да-дэ, ҙа-ҙэ, ла-лэ, та-тэ, ғына- генэ, тсына-кенә ярҙамсы һүҙҙәре.
Һѳйләм. һорау һѳйләм. Ѳндәү һѳйләм. Хәбәр һѳйләм. О-ѳ хәрефле һүҙҙәр. Ьѳйләмдең сиктәрен билдәләү.
Орфография һәм пунктуация. Кешенең исем- фамилияларын, хайуан ҡушаматтарын һәм ер-һыу атамаларын ҙур хәреф менән яҙыу. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең айырым яҙылыуы.
Универсаль уҡыу эш тѳрҙәре. Уҡыу эшмәкәрлегенә ѳйрәнеү. Хәреф һәм ѳндәрҙе таныу. Ижектәрҙе һәм һүҙҙәрҙе, һѳйләмдәрҙе ҡушып уҡыу. Текстарҙы аңлы һәм тасуири уҡыу.
Хәрефтәрҙе айырым һәм бер береһе менән тоташтырып яҙыу. Һүҙ һәм һѳйләмдәрҙе, ҡыҫҡа текстарҙы күсереп яҙыу. Ишеткәнде яҙыу (диктант). Уҡытыусы ҡуйған һорауға тулы һәм асыҡ яуап биреү, дәрестә иғтибар менән тыңлау, уҡытыусы ҡушҡанды аңларға ѳйрәнеү. Үҙ-ара һѳйләшеү (диалог) ҡороу. Тел күренештәрен күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау һәм һығымта яһау. Үҙ аллы белем алырға ѳйрәнеү. Уҡытыусы ярҙамында маҡсат ҡуйыу. Эште планлаштырыу һәм уның буйынса эшләү. Тикшереү. Эште баһалау.
. Графика. Өн һәм хәреф. Хәреф һәм өн. Ике өндө белдереүсе хәрефтәр: я, е, ё, ю. У, ү хәрефтәренең ике өндө белдереүе. В хәрефенең үҙенсәлеге. һуҙынҡыларҙың һүҙҙәрҙе үҙгәртеүҙәге, яңы һүҙҙәр яһауҙағы һәм үҙҙәренең янын- да торған тартынҡыларҙың ҡалынлығын йәки нәҙеклеген билдәләүҙәге әһәмиәте. Ьүҙҙе юлдан юлға күсереү, абзац. Башҡорт теле орфографияһының нигеҙҙәре. һүҙҙәге өндәрҙе тикшереү төртибе. Ьүҙҙең өн моделе.
Морфология, һүҙ төркөмдәре. Предмет атамаһын белдереүсе һүҙҙәр. Кем? кемдәр? нимә? нимәләр? һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр. Уларҙың белдергән мәғәнәһе, телмәрҙә ҡулланылышы. Кешенең исем-фамилияһын, хайуандарҙың ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын белдереүсе һүҙҙәр, уларҙы баш хәреф менән яҙыу.
Предметтың хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәр. Уларҙың белдергән мәғәнәһе. Ни эшләй? ни эшләне? ни эшләр? йәки ни әшләйәсәк? һорауҙарына яуап биреүсе һүҙҙәр. Уларҙың һөйләмдәге әһәмиәте һәм урыны.
Предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәр. Уларҙың аңлаткан мәғәнәһе, әһәмиәте. Предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәре булған һүҙбәйләнештәр.
Ярҙамсы һүҙҙәр: һәм, менән, -да, -дэ, -ҙа, -ҙэ, -та, тэ, -ла, -лә, ғына, гена, псына, кенә. Уларҙың айырым яҙылышы, айырым торғанда мәғәнә аңлатмауы, баҫымһыҙ булыуы һәм телмәрҙә ҡулланылышы.
Һүҙьяһалыш. Тамырҙаш һүҙҙәрҙе уҡыу, яҙыу, төркөмләү (термин бирелмәй).
Синтаксис. Һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм. Уларҙың оҡ шашлығы һәм айырмаһы. Әйтеү маҡсаты буйынса һөйләм интонацияһы һәм төрҙәре. Хәбәр һөйләм. Һорау һөйләм. Өндәү һөйләм. Ьөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Эйә, хәбәр, әйәрсән киҫәктәр.
Орфография һәм пунктуация. Дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен өйрәнеү һәм ғәмәли ҡулланыу. Йә, йө, йү, йе, йо, йы ҡушымсалы һүҙҙәр. һүҙҙәрҙә ике өндө белдергән я, е, ё, ю хәрефтәре. Һүҙ башында [уы], [үэ] өндәре, в хәрефе. Һөйләмдең баш хәреф менән яҙылышы. Кешенең фамилияһы һәм исеменең, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының баш хәреф менән яҙылышы. Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәр аҙағында тыныш билдәләре. Ьаналып киткән һүҙҙәр араһында тыныш билдәләре.
Телмәр үҫтереү. Аралашыу ситуацияһы. Уға ярашлы һөйләшеү (диалог) төҙөү.Текст. Тексты таныу. Текстың атамаһы. Текстағы һөйләмдәрҙең мәғәнәүи эҙмә-эҙлелеге. Текст төҙөү. Монолог (сығыш яһау, иғлан эшләү, доклад). Аралашыу этикеты (сәләм биреү, хушлашыу, ғәфү үтенеү, һорау менән мөрәжәғәт итеү, рәхмәт белдереү).
Универсаль уҡыу эш төрҙәре. Үҙ аллы белем алыуҙың башланғыс алымдарын өйрәнеү. Уҡыу әшмәкәрлеге буйынса башланғыс күнекмәләр алыу (маҡсат ҡуйыу, уҡыу материалы менән ҡыҙыҡһыныу, эште планлаштырыу, белем алыу буйынса мәсьәләне хәл итеү, эҙләнеү эше, рефлексия, контроль, баһа). Аралашыу мәҙәниәте,
3-сө класс
Фонетика һәм орфоэпия. Өндәр һәм хәрефтәр. Өндәрҙең һуҙынҡыларға һәм тартынҡыларға бүленеше. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ьүҙҙәрҙө тартынҡыларҙың сиратлашыуы {китап - китабы, ҡалаҡ- ҡалағы). Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар. үҙҙәргә фонетик анализ.
Һүҙ составы.Һүҙ составы (тамыр һәм ялғауҙар). Тамырҙаш һүҙҙәр. Уларҙың тамыры. Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙар. Ьүҙьяһалыш. Ҡушма һүҙҙәр. Ҡушылып яҙылыусы ҡушма һүҙҙәр. Ҡабатлау юлы менән йәки парлап яһалған ҡушма һүҙҙәр. Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы. Ҡушма һүҙҙәрҙә ҡалын (ъ) һәм нәҙек (ь) айырыу билдәләренең яҙылышы. Ьүҙҙәргә составы буйынса анализ. Ьүҙ төҙөлөшө. Ѕүҙҙең тамыры. Тамыр нигеҙле һүҙҙәр. Ьүҙ нигеҙе тураһында төшөнсә. Яһалма һәм ҡушма һүҙҙәр. Ялғауҙар.
Орфография һәм пунктуация. Ялғауҙарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ялғау ҡушылғанда бер иш тартынҡыларҙың килеп сығышы. Тамыр һүҙҙәрҙәге о-ө, ы-е хәрефтәренең ялғау ҡушҡанда ла һаҡланыуы. О-ө, ы-е хәрефтәренең тамыр һүҙҙәрҙә яҙылмау осраҡтары (тупраҡ, япрағы). Нәҙеклек билдәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙарҙың яҙылышы. Алынма һүҙҙәрҙә ялғауҙар яҙылышы.
Морфология. Үҙ аллы һүҙ төркемдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.
Предмет атамаһы. Уны һөйләмдә ҡулланыу. Исемдең һорауҙары. Яңғыҙлыҡ исемдәр. Кешенең исем-фамилияһының, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының, китап һәм газета-журнал исемдәренең ҙур хәреф менән яҙылышы.
Билдәне белдергән һүҙҙәр. Уларҙың исем алдынан килеүе, телмәрҙәге әһәмиәте.
Хәрәкәтте белдереүсе һүҙҙәр. Ѕөйләмдә уларҙы таныу, дөрөҫ һорау
ҡуйыу. Был һүҙҙәрҙең һөйләмдә хәбәр ролен үтәүе.
Ярҙамсы һүҙҙәр. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.
Синтаксис. Ьүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе таныу, уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтары. һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе. һөйләү маҡсатына ҡарап, һөйләмде өс төргә бүлеү: хәбәр, һорау һәм өндәү. Ѕөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Ѕөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксик анализ.
Лексика. Һүҙҙәрҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Синонимдар, антонимдар, омоним дар. Нығынған һүҙбәйләнештәрҙең мәғәнәһен аңлатыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү.
Телмәр һәм уның төрҙәре. Һөйләү телмәре. Диалог. Әңгәмәсе менән диалог ҡороу. Аралашыу оҫталығын шымартыу. Монолог. Уны һөйләү оҫталығы (логик эҙмә-эҙлелек һәм тасуирилыҡ). Эске телмәр.
Хикәйә. Әкиәт. Шиғыр. Тексты логик яҡтан тамамланған өлөштәргә бүлеү.
Уларға исем ҡушыу (план). Абзац. Ҡыҙыл юл. Бәләкәй күләмле хикәйәләр (текст) ижад итеү. Тексҡа ҡарата ҡыҫҡа баһалама яҙыу. Әкиәт. Әкиәт ижад итеү. Шиғыр төҙөлөшөн өйрәнеү. Шиғырҙы күсереп яҙыу үҙенсәлектәре.
Телмәр үҫтереү. Телмәр мәҙәниәте. Темаға ярашлы тәбиғәт күренештәре, тормош-көнкүреш, ҡыҙыҡлы хәлдәр тураһында ҡыҫҡа текст төҙөү. Бирел-
гән нигеҙ һүҙҙәр ярҙамында текст төҙөү.
Тексҡа план төҙөү. Текстың өлөштәре һәм һөйләмдәр араһында мәғәнәүи бәйләнеш булдырыу. Текстың темаһы, төҙөлөшө (инеш, төп өлөш,йомғаҡлау).
Әҙер йәки коллектив төҙөлгән план буйынса текст төҙөү. Тәҡдим ителгән текст буйынса изложение (50-60 һүҙ) яҙыу. Хикәйә һәм инша яҙыу (65-70 һүҙ). Әкиәт төҙөү.
4-се класс
Дүртенсе класс программаһы уҡыусыларҙың 1-3-сө кластарҙа үҙләштергән белемдәрен системаға килтереү, тулыландырыу, телмәр эшмәкәрлеген тулыһынса формалаштырыу, белем алыу күнекмәләрен сифатлы кимәлгә күтәреү маҡсатын ҡуя.
Йөкмәткеһе
Фонетика һәм орфоэпия. Өн һәм хәреф. Ҡайһы бер өндәрҙең үҙенсәлекле әйтелеше. Ижек, баҫым. Нуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар. Парлы һәм парһыҙ, яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ьүҙгә тулы фонетик анализ яһау.
Һүҙ составы. Ьүҙҙәрҙең составы: тамыр һәм ялғау. Тамырҙаш һүҙҙәр. Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙар. Һүҙья- һалыш. Күҙ составы буйынса анализ,
Орфография һәм пунктуация. Башҡорт теле орфо граммалары тураһында белемдәрҙе системаға һалыу. Тыныш билдәләрен дөрөҫ ҡуйып, хатаһыҙ күсереп яҙыу, диктант, изложение, инша яҙыу. Төрлө тикшереү эштәрен үтәргә өйрәнеү.
Синтаксис. Һүҙ, һүҙбәйләнеш һәм һөйләм. Уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтары. һөйләү маҡсаты буйынса һөйләмдәрҙе хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәргә айырыу, уларҙы дөрөҫ интонация менән уҡыу һәм тейешле тыныш бил
дәләрен ҡуйып яҙыу. Ѕөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Эйәрсән киҫәктәр: аныҡлаусы, тултырыусы, хәл. Тарҡау һәм йыйнаҡ һөйләмдәр. Ѕөйләмдең тиң киҫәктәре. Ябай һөйләмгә синтаксик анализ.
Морфология. Һүҙ төркемдәре. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.
Исем. Исемдәрҙең йәнле һәм йәнһеҙ предметтарҙы атау функцияһы. Исемдең һорауҙары. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Исемдәрҙең һан менән үҙгәреше: берлек һәм күплек һаны, уларҙың күрһәткестәре. Төрлө килештә килгән исем- дәрҙең һөйләмдәге функцияһы. Исемдәрҙең эйәлек заты менән үҙгәреше. Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше. Уның мәғәнәһе һәм белдерелеү сараһы. Килеш һорауҙары. Ҡалын һәм нәҙек килеш ялғауҙары. Рус теленән ингән һүҙҙәрҙең килеш менән үҙгәреше.Исемдәрҙең яһалыш төрҙәре (тамыр, яһалма, ҡушма, парлы). Исемдәргә морфологик анализ.
Алмаш. Алмаштарҙың телмәрҙәге функцияһы. Алмаш төркөмсәләре. Зат алмаштары. Эйәлек заты алмаштары.Ѕорау һәм күрһәтеү алмаштары. Алмаштарҙың килеш менән үҙгәреше. Алмашҡа морфологик анализ.
Сифат. Тамыр һәм яһалма сифаттар. Сифаттарҙың үҙгәреше. Төп һәм шартлы сифаттар. Сифат дәрәжәләре. Сифат5а морфологик анализ.
Ҡылым. Ҡылымдарҙың яһалышы. Тамыр, яһалма, ҡушма ҡылымдар. Ҡылымдарҙың үҙгәреше (заман, зат, һан). Ҡылымдарҙың барлыҡ һәм юҡлыҡ формалары.
Ҡылымдарҙың үткән замаиы. Уларҙың зат һәм һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ, шаһитлы-шаһитһыҙ формалары.
Ҡылымдарҙың хәҙерге заманы. Уларҙың зат һәм һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалары.
Ҡылымдарҙың киләсәк заманы. Киләсәк заман ҡылымдарының ике формаһы. Уларҙың зат һәм һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалары.
Ҡылымдарҙың шарт һәм теләк һөйкәлештәре. Ҡылымға морфологик анализ.
Рәүеш. Рәүештәрҙең яһалышы. Рәүеш төркөмсәләре. Рәүеш менән сифаттарҙың оҡшашлығы һәм айырмаһы. Рәүешкә морфологик анализ.
Һан. Ябай һәм ҡушма һандар. Ѕан төркөмсәләре. Ѕандарҙың дөрөҫ яҙылышы. анға морфологик анализ.
Лексика, һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәләре. Һүҙҙең күп мәғәнәлелеге. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Мәғәнәләре менән бер үк төрлө булған йәки бер-береһенән мәғәнә төҫмөрҙәре менән айырыла торған һүҙҙәр - синонимдар. Антонимдар. Омонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәр. Уларҙы телмәрҙә ҡулланыу.
Телмәр үҫтереү. Бәйләнешле телмәр. Текст. Уның мәғәнәүи өлөштәре. Абзац. Ҡыҙыл юл. Идея-тематик йөкмәтке. Текст буйынса план төҙөү. Текстың йөкмәткеһен һөйләү. Инша, изложение яҙыу.
Телмәр этикеты.
Ярҙамсы һүҙҙәр. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.
Программаны тормошҡа ашырыу формалары:
-фронталь;
-парлы;
-төркөм менән;
-индивидуаль.
Программаны тормошҡа ашырыу алымдары:
- практик;
-аңлатыу;
-эҙләнеү;
-күҙәтеү;
.
Ҡулланыу саралары:
-моделдәр и таблицалар;
- һүрәттәр;
-дидактик материал.
Белем ким1лен диагностикалау формалары:
|
| 1 класс | 2 класс | 3 класс | 4 класс |
| Контроль диктант | 2 | 9 | 9 | 9 |
| Һүҙлек диктанты |
| 9 | 9 | 9 |
| Тест |
| 4 | 4 | 4 |
|
|
|
|
|
|
Тематик план
1-се класс
Грамотаға өйрәтеү. Әлифба
102 с121т
| № | Дәрес темаһы | Сәғәт һаны | Уҡыусылар эшмәкәрлеге |
| 1 | Белем байрамы. Бәйләнешле телмәр. | 1 | Мәктәп, уҡытыусы, класташтар ме- нән танышыу. Әңгәмәләшеү. Темаға ярашлы «Әлифба» дәреслегендә бирелгән сюжетлы һүрәттәр буйынса һөйләмдәр төҙөү.
|
| 2 | Нимә ул предмет? | 1 | Предметты күҙәтеү, тикшереү. Һүҙҙе әйтеү һәм ишетеү. |
| 3 | Предмет һәм һүҙ. Предмет- тың атамаһын белдергән һүҙ- ҙәр. | 1 | Предмет һәм һүҙ төшөнсәһен сағыш-тырыу. Уларҙың айырмалыҡтарын табыу. Һорауҙарға яуап биреү, һорау ҡуйыу, диалогта ҡатнашыу. |
| 4 | Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәр. | 1 | Ьөйләмде һүҙҙәргә таркатыу. Предмет атамаларын кү- ҙәтеү, һүҙҙәргә кем? нимә? кемдәр? нимәләр? һорауҙа рын дөрөҫ ҡуйыу. Һөйләм һыҙмаһында предметтың атамаһын белдереүсе һүҙҙе билдәләү. Төрлө предмет атамаларын төркөмләү. |
| 5-6 | Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. | 2 | Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙ- ҙәрҙең ацлаткан мәғәнәһен үҙләш- техюү. Уларға дөрөҫ һорау ҡуйыу. Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр менән һүҙ бәйләнештәр, һөйләмдәр төҙөү; уларҙың һөйләмдәге урынын билдәләү, һыҙмала күрһәтеү. |
| 7-8 | Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. | 2 | Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәрҙең мәғәнәһе һәм үҙенсәлек- тәре. Предметҡа хас булған билдәләрҙе әйтеү, уларҙы күҙәтеү һәм сағыштырыу. |
| 9 | Һүҙбәйләнеш.
|
| Һүҙбәйләнештәр төҙөү. Уларҙы телмәрҙән айырып алыу. Һүрәттәр йөкмәткеһенә ярашлы һүҙбәйләнештәр төҙөү. |
| 10-11 |
Һөйләм. . | 2 | Ѕөйләм тураһында төшенсә. Ьөйләмде күҙәтеү, һүҙбәйләнештәр менән сағыштырыу. Уҡытыусының һорауҙарына тулы һәм асыҡ яуап биреү, диалогта ҡатнашыу. Ѕөйләмде дөрөҫ интонация менән әйтеү. Телмәрҙән һөйләмде айырып алыу. һөйләмде һүҙбәйләнештәргә һәм һүҙҙәргә тарҡатыу. Бирелгән һүҙҙәр йәки картина буйынса һөйләмдәр төҙөү. Уларҙың һыҙмаһын үҙләш- тереү Өндәшеү маҡсатына ярашлы рәүештә нөктә, һорау, өндәү билдәләре ҡуйыу.
|
| 12 | Һәм, менән, ла- лә, та-тә, ҙа-ҙә, да-дә ярҙамсы һүҙҙәре | 1 | һәм, менән, ла-лә, та-тә, ҙа-ҙә, да- д1 ярҙамсы һүҙҙәрен телмәрҙә таныу, дөрөҫ интонация менән уҡыу (баҫымһыҙ). Уларҙы һөйләмдән үҙҙәре бәйләнеп килгән һүҙҙәр менән айырып алыу, һыҙмала билдәләү.
|
| 13 | Ярҙамсы һүҙҙәр: ғына-генә, ҡына-кенә
| 1 | ғына-генә, -ҡына –кен1 ярҙамсы һүҙҙәрен телмәрҙә таныу, дөрөҫ интонация менән әйтеү, уларҙы һыҙмала тамға менән билдәләү һәм телмәрҙә ҡулланыу.
|
| 14 | Ѕүҙ. Өн.
|
| Телмәрҙе һөйләмдәргә, һөйләмде һүҙҙәргә, һүҙҙе ижек тәргә, ижекте өндәргә бүлеү. һүҙҙе әйтеү, тыңлау. hүҙҙән кәрәкле өндө айырып алыу. Ьүҙҙең һәр өнөн айырып әйтеү һәм һәр өндө шаҡмаҡтар ярҙамында билдәләү.
|
| 15 | Ѕүҙҙә нисә өн?
| 1 | hүҙҙәрҙе әйтеү, тыңлау, өндәрҙе айырып алыу һәм сағыштырыу, 4үҙ моделендә һәр өндө үҙ шаҡмағына ҡуйыу. hүҙҙәге өндәрҙе тыңлау, ишетеү, өндәрҙе әйтеү һәм һанау.
|
|
16 | һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Ижек. |
1 | һүҙҙе әйтеү, тыңлау. Уны ижектәргә бүлеү. Ьүҙҙә төрлө юл дар менән ижектәр һанын билдәләү. Өндәрҙе күҙәтеү, уларҙы айырыу ысулдарын һәм юлдарын табыу. Ьуҙынҡы һәм тартынҡы өндәрҙе әйтеүҙә үпкәнән өрөлгән һауаның хәрәкәт итеүен күҙәтеү. Куҙынҡы һәм тартынҡы өндәрҙең оҡшаш һәм айырмалы яҡ- тарын аңлата белеү. |
|
17 | Нәҙек һәм ҡалын өндәр. Нәҙек, ҡалын әйтелешле һүҙҙәр. |
1 | Нәҙек һәм ҡалын әйтелешле өндәрҙе сағыштырыу, айырыу. Ҡалын һәм нәҙек әйтелешле һүҙҙәрҙе сағыштырыу. Ьүҙҙәрҙәге сингармонизм законын күҙәтеү. Һүҙҙәргә анализ әшләү, өн моделей һыҙыу. |
|
18 | Һаңғырау, яңғырау тартынҡылар. |
1 | Тартынҡыларҙы күҙәтеү. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларҙы сағыштырыу һәм уларға хас айырма- лыҡтарҙы билдәләү, һығымта яһау. һүҙ моделендә уларҙы билдәләү. |
|
19 |
Баҫым. |
1 | Һүҙҙәрҙә баҫымлы ижекте кеслө тауыш менән айырып әйтеү, уны билдәләү. Ьуҙынҡы ендәргә баҫым төшөүе, Башҡорт теленең баҫым үҙенсәлектәре. |
|
20 | һаңғырау, яңғырау тартынҡы өн. |
1 | Өн-хәреф анализы яһау. Ьүҙҙәрҙең моделен төҙөү. Кәрәкле өндәр булған һүҙҙәр табыу. Ьүҙҙәрҙе яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларына ярашлы төркөмләү. Парлап диалог төҙөү. |
| 21 | Һүҙҙең өн мо- деле. | 1 | Һүҙҙе әйтеү, тыңлау. һүҙҙең һәр өнөн ишетеү һәм тауыш ярҙамында әйтеү. Һүҙҙең өн моделен төҙөү, анализлау. |
| 22 | Хәреф “ өндөң тамғаһы. | 1 | Һуҙынҡы һәм тартынҡы, ҡалын һәм нәҙек өндәрҙе айырып алыу. һүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
| 23 | [ә] өнө. Әә хә- рефе. | 1 | Эә өн хәрефен үҙләштереү. Һүҙҙәрҙә өндөң урынын билдәләү. Нәҙек һәм ҡалын өндәрҙе сағыштырыу, һығымта яһау. Әә хәрефтәрен яҙыу. Диктант яҙыу. |
| 24- 25 | [а] өнө. Аа хәрефе. | 2 | Аа өн хәрефен үҙләштереү. [а] өнөн әйтеү, тыңлау. Һуҙынҡы өндәрҙең үҙенсәлектәрен аңлау. |
| 26 | Әә-Аа хәреф- тәре. | 1 | Эә-Аа хәрефтәрен дөрөҫ каллиграфия менән дәфтәргә яҙыу. Һүҙҙәрҙең өн моделен төҙөү. Диктант яҙыу. |
| 27 | [ө] өнө. Өө. хәрефе. | 1 | Өө өн-хәрефен үҙләштереү. Өндө тыңлау, ишетеү, сағыштырыу, дөрөҫ әйтеү. Өө хәрефтәрен яҙыу. Хәреф диктанты. |
| 28- 29 | [о] өнө. Оо хәрефе. | 2 | Оо өн'хәрефен үҙләштереү. [о] өнөн әйтеү, тыңлау, ҡылыҡһырлама би- реү. Оо хәрефтәрен дөрөҫ матур каллиграфия менән яҙырға өйрәнеү. 0-ө өндәрен һәм хәрефтәрен сағыштырыу. |
| 30- 31 | [ү] өнө. Үү хәрефе. | 2 | Үү өн-хәрефен үҙләштереү. [ү] өнөн тыңлау, сағыш тырыу, өнгә ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Үү хәрефтәрен дөрөҫ итеп яҙыу. |
| 32 | Уу өн-хәрефе. Умарталыҡта. | 1 | Уу өн-хәрефен үҙләштереү. [у] һуҙынҡы өнөн тыңлау, сағыштырыу, уға ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Уу хәрефтәрен яҙыу. Хәреф диктанты. |
| 33 | Уу-Үү хәреф- тәре. | 1 | Нәҙек һәм ҡалын һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу һәм һығымта яһау, Һүҙҙәрҙең өн моделей төҙөү. Уу, Үү хәрефтәрен дөрөҫ каллиграфия менән яҙыу. Уу, Үү хәрефтәре булған һүҙҙәрҙе график һыҙманан уҡыу. Өйрәнелгән хәрефтәрҙе әйтеп яҙҙырыу. |
| 34- 35 | [э] өнө. Ээ(е) хәрефе. | 2 | Эә өн-хәрефен үҙләштереү. [э] өнөн тыңлау, сағыштырыу. Э хәрефенең һүҙ башында ғына яҙылышы тура-һында һығымта яһау. Ээ хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диалог тураһында башланғыс төшөнсә алыу. |
| 36- 37 | [ы] өнө. Ыы хәрефе. | 2 | Ыы өн-хәрефен үҙләштереү. [ы] өнөн тыңлау, сағыш- тырыу, анализ яһау, дөрөҫ әйтеү. Ыы хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. һүҙҙәргә хәрефтәр өҫтәп яҙыу. |
| 38- 39 | [и] өнө. Ии хәрефе. | 2 | Ии өн-хәрефен үҙләштереү. [и] нәҙек һуҙынҡыһын тыңлау, сағыштырыу, ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү һәм матур яҙыу. Нәҙек һуҙынҡыны күҙәтеү. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәр уҡыу һәм күсереп яҙыу. |
| 40- 41 | [м] өнө. Мм хәрефе. | 2 | Мм өн-хәрефен үҙләштереү. [м] өнөн күҙәтеү, сағыш тырыу, өн анализы эшләү. Мм хәрефтәрен яҙыу, яңы хәреф менән ижектәр, һүҙҙәр яҙыу. Күсереп яҙыу. Мм хәрефтәрен башҡа хәрефтәр менән бәйләп яҙыу. |
| 42 | [н] өнө. Ни хәрефе. | 1 | Нн өн-хәрефен үҙләштереү. [н] өнөн тыңлау, сағыш- тырыу, өн анализы яһау. Нн хәрефтәрен яҙыу, хәреф менән ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Дәреслектән күсереп яҙыу. Нн хәрефтәрен башҡа хәрефтәр менән бәйләп яҙыу. |
| 43 | [ң] өнө, ң хәрефе. | 1 | ң өн-хәрефен үҙләштереү. [ң] өнөн тыңлау, сағышты рыу, ҡылыҡһырлама биреү, һүҙҙәрҙә ң өн-хәрефенең урынын билдәләү. Был өндөң һүҙҙең беренсе өнө бу- лып бер ваҡытта ла килмәүе тураһында һығымта яһау. ң хәрефен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәр уҡыу һәм күсереп яҙыу. |
| 44 | Лл хәрефе. | 1 | Лл өн-хәрефен үҙләштереү. [л] өнөн тыңлау, сағыш тырыу, ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Тартынҡы өндәрҙең үҙенсәлектәрен билдәләү. Лл хәрефтәрен яҙыу, башҡа хәрефтәр менән бәйләү. Был хәреф менән ижектәр, һүҙҙәр уҡыу һәм яҙыу. |
| 45 | [р] өнө. Рр хәрефе. | 1 | Рр өн-хәрефен үҙләштереү. [р] өнөн тыңлау, сағыштырыу, ҡылыҡһыр- лама биреү, дөрөҫ әйтеү. Рр хәреф- тәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Хәреф диктанты. |
| 46 | Тикшереү эше | 1 | Лл, Мм, Уу, Эә, Аа, Өө, Оо, Үү, Ыы, Ии, Ээ(е) хәреф тәрен дөрөҫ яҙыу. Был хәрефтәр менән һүҙҙәрҙе күсереп яҙыу. |
| 47- 48 | [й] өнө. Йй хәрефе. | 2 | Йй өн-хәрефен үҙләштереү. [й] өнөн тыңлау, сағыш -тырыу. Йй хәрефтәрен яҙыу. Ике-өс хәрефтән торған һүҙ- ҙәрҙән диктант яҙыу. Күсереп яҙыу. |
| 49- 50 | [г] өнө. Гг хәрефе. | 2 | Гг өн-хәрефен үҙләштереү. [г] өнөн тыңлау, күҙәтеү, сағыштырыу. Гг хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диктант яҙыу. |
| 51- 52 | [к] өнө. Кк хәрефе. | 2 | Кк өн-хәрефен үҙләштереү. [к] өнөн тыңлау, сағыш тырыу, ҡылыҡһыр- лама биреү, дөрөҫ әйтеү. Кк хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Яҙғанды уҡыу һәм тикшереү. |
| 53 | [ғ] өнө. Ғғ хәрефе. | 1 | Ғғ өн-хәрефен үҙләштереү. [ғ] өнөн тыңлау, сағыш тырыу. Ғғ хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. |
| 54 | [ҡ] өнө. Ҡҡ хәрефе. | 1 | Ҡҡ өн-хәрефен үҙләштереү. [ҡ] өнөн тыңлау, сағыш- тырыу, ҡылыҡ- һырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Ҡҡ хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Ҡыҫҡа диктант. |
| 55- 56 | Ғғ, Ҡҡ хәрефтөре. | 2 | Гг, Ғғ, Ҡҡ өндәрен башҡа өндәр менән сағыштырыу. Гг, Ғғ, Ҡҡ хәрефтәрен дөрөҫ каллиграфия менән яҙыу. Уҡыу күнекмәләрен нығытыу. |
| 57- 58 | [б] өнө. Бб хәрефе. | 2 | Бб өн-хәрефен үҙләштереү. [б] өнөн тыңлау, сағышты рыу, өнгә ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Яңғырау тартынҡының әйтелешен күҙәтеү. Бб хәрефтәрен каллиграфик яҡтан дөрөҫ яҙыу. |
|
59 |
Үтелгәндәрҙе нығытыу. | 1 | Өндәргә анализ биреү. Өйрәнелгән хәрефтәр менән һүҙҙәр, һөйләмдәр, ҡыҫҡа текстар уҡыу. Күсереп һәм ишеткәнде яҙыу. Картиналар буйынса һорауҙарға яуап биреү, һорауҙар ҡуйыу, текстар төҙөү. |
|
60 | Күсереп яҙыу. | 1 | Күсереп яҙыу ҡағиҙәһен үҙләштереү. Ьүҙҙәр теҙмәһен иғтибарлы күсереп яҙырға өйрәнеү. |
|
61 | [п] өнө. Пп хәрефе. |
1 | Пп өн-хәрефен үҙләштереү. [п] өнөн тыңлау, Сағыш тырыу, ҡылыкһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Пп хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диктант. Яҙғанды уҡыу. |
|
62- 63 | [з] өнө. Зз хәрефе |
2 | Зз өн'хәрефен үҙләштереү. [з] өнөн тыңлау, сағыш тырыу. Зз хәрефтарен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Телефон аша аралашыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү. |
|
64- 65 | [с] өнө. Сс хәрефе. |
2 | Сс өн-хәрефен үҙләштереү. [с] өнөн тыңлау, сағышты рыу, өн анализы яһау, дөрөҫ әйтеү. Сс хәрефтәрен яҙыу. Ижек- тәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Ҡыҫҡа һөйләмдәрҙән диктант яҙыу. |
|
66 | Телмәр үҫтереү. Ҡоштар. |
1 | Башҡортостанда йәшәүсе ҡоштар тураһында һөйләшеү, текстар уҡыу. Ҡоштарға ярҙам итеү мөмкинлеген һәм сара ларын билдәләү. Уҡыу һәм һөйләү, күсереп яҙыу. |
|
67- 68 | [ҙ] өнө. Ҙҙ хәрефе. |
2 | Ҙҙ өн-хәрефен үҙләштереү. [ҙ] өнөн тыңлау, сағышты рыу, өн анализы яһау. Ҙҙ хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙ ҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. |
|
69- 70 |
[ҫ] өнө, ҫ хәрефе. |
2 | ҫ өн-хәрефен үҙләштереү. [ҫ] өнөн тыңлау, сағыштырыу һәм был өн- дөң һүҙҙең беренсе өнө булып бер ваҡытта ла килмәүе тураһында һы ғымта яһау. ҫ хәрефен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. |
|
71- 72 |
[д] өнө. Дд хәрефе. |
2 | Дд өн-хәрефен үҙләштереү. [д] өнөн тыңлау, сағыштырыу. Дд хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм кү сереп яҙыу. [д] һәм [т] өндәрен сағыштырыу, һығымта яһау. |
|
73- 74 |
[т] өнө. Тт хәрефе. |
2 | Тт өн-хәрефен үҙләштереү. [т] өнөн тыңлау, сағышты рыу, өнгә ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Ѕаңғырау тартын ҡының әйтелешен күҙәтеү. Тт хәрефтәрен яҙыу. Тт хәрефле ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәр уҡыу һәм күсереп яҙыу. Диктант. |
|
75 |
[уы], [үе] тартынҡы өндәре. Уу, Үү хәрефтәре. |
1 | У,ү хәрефтәренең тартынҡы өндәрҙе белдереүе, уларҙың һүҙҙәге урынын билдәләү. Был хәрефтәр менән һүҙҙәр уҡыу һәм яҙыу. У,ү хәрефле һүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
|
76 | [ж] өнө. Ж ж хәрефе. | 1 | Жж өн-хәрефен үҙләштереү. [ж] өнөн тыңлау, сағыштырыу, ҡылыҡ- һырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Жж хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диктант яҙыу. Шиғыр күсереп яҙыу үҙенсәлектәре. |
|
77- 78 | [ш] өнө. Шш хәрефе. | 2 | Шш өн-хәрефен үҙләштереү. [ш] өнөн тыңлау, сағыш тырыу, өн анализы яһау, дөрөҫ әйтеү. Ѕаңғырау өндө күҙәтеү. Шш хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диктант. |
| 79- 80 | [в] өнө. Вв хәрефе. | 2 | Вв өн-хәрефен үҙләштереү. [в] өнөн тыңлау, сағыш тырыу. Ьүҙ башында, һүҙ уртаһында һәм аҙағында дөрөҫ әйтеү, уҡыу. Вв хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөй ләмдәр күсереп яҙыу. |
| 81- 82 | [ф] өнө. Фф хәрефе. | 2 | Фф өн-хәрефен үҙләштереү. [ф] өнөн тыңлау, сағыш тырыу. Фф хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Хәреф, һүҙ, һөйләмдәрҙән диктант яҙыу. |
| 83- 84 | Яя хәрефе. | 2 | Яя хәрефен яҙырға өйрәнеү. Яя хәрефенең ике өндө белде реуен үҙләштереү. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу, яҙма тексты уҡыу,һүҙҙәрҙең өн моделен төҙөү. |
| 85- 86 | Ее хәрефе. | 2 | Ее хәрефенең ике өндө белдереүен үҙләштереү. Ее хәрефе булған һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу. Был хәреф менән һүҙҙәр яҙырға өйрәнеү. Ѕүҙҙәрҙең өн моделен төҙөү. |
| 87- 88 | Юю хәрефе. | 2 | Юю хәрефен яҙырға өйрәнеү. Ике өндө белдереүен күҙәтеү. Тексты етеҙ һәм тасуири уҡыу. Текст буйынса диалог ҡороу. Ьүҙҙәрҙең өн моделен төҙөү. |
| 89- 90 | Ёё хәрефе. | 2 | Ёё хәрефен яҙырға өйрәнеү. Ёё хәрефе булған рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу һәм яҙыу. Ѕүҙҙәрҙең өн моделен төҙөү. |
| 91 | Нәҙек, ҡалын айырыу билдә" ләре. | 1 | Ьүҙ аҙағында һәм уртаһында нәҙек һәм ҡалын (ь, ъ) айырыу билдәһе булған һүҙҙәрҙе күҙәтеү, дөрөҫ уҡыу һәм әйтеү. ь, ъ хәрефен яҙырға өйрәнеү. Рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе яҙырға өйрәнеү. |
| 92- 94 | [һ] өнө. ҺҺ хө- рефе. | 3 | һ өн-хәрефен үҙләштереү. [һ] өнөн тыңлау, сағыштырыу, өн анализы яһау, дөрөҫ әйтеү. Ьһ хәрефтәреи яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. Диктант яҙыу. ҺҺ хәрефтәре менән һүҙҙәр, һөйләмдәр Һәм текстар уҡыу. Етеҙ уҡыу һәм дөрөҫ яҙыу күнекмәләрен булдырыу. Белемдәрҙе тикшереү. Хаталарҙы иҫкәртеү. |
| 95 | [х] өнө. Хх хәрефе. | 1 | Хх өн-хәрефен үҙләштереү. [х] өнөн тыңлау, сағыштырыу. Текстарҙы етеҙ һәм тасуири уҡыу. Йөкмәтке буйынса һорауҙарға яуап биреү. Хх хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәрҙе күсереп һәм ишеткәнде яҙыу. |
| 96 | һһ, Хх хәрефтәре. | 1 | Ѕh], [х] өндәрен сағыштырып күҙәтеү. һығымта яһау. |
| 97 | [ц] өнө. Цц хәрефе. | 1 | Цц өн-хәрефен үҙләштереү. [ц] өнөн тыңлау, сағышты рыу, ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу. Цц хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу. |
| 98 | [ч] өнө. Чч хәрефе. | 1 | Чч өн-хәрефен үҙләштереү. [ч] өнөн тыңлау, сағышты рыу. Рус теленән ингән һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу. Чч хәреф тәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләм күсереп яҙыу. |
| 99 | [щ] өнө. Щщ хәрефе. | 1 | Щщ өн-хәрефен үҙләштереү. [щ] өнөн тыңлау, сағышты рыу, ҡылыҡһырлама биреү, дөрөҫ әйтеү. Рус теленән ингән һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу һәм яҙыу. Щщ хәрефтәрен яҙыу. Ижектәр, һүҙҙәр, һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу. Диктант яҙыу. |
| 100 | Алфавит. | 1 | Алфавит хәрефтәренең исемдәрен дөрөҫ әйтеү. Уларҙың тәртибен иҫтә ҡалдырыу. |
| 101- 102 | Тикшереү эше. Эшкә анализ. | 2 | Үтелгәндәргә йомғаҡ яһау, уҡыусыларҙың белемен, өн дәргә анализ яһауын, уҡыу һәм яҙыуын, күнек мәләрен тикшереү. |
Башҡорт теле
1-се класс
| 1 | Өн һәм хәреф. | 1 | Элифба осоронда өйрәнгәнде ҡабатлау. Өн менән хәрефтең бер үк төшөнсә булмауына, өндөң яҙыуҙағы тамғаһы - хәреф икәнлегенә иғтибар итеү һәм уны күнегеүҙәр ярҙамында нығытыу. |
| 2 | Нәҙек һәм ҡа- лын һүҙҙәр. | 1 | Башҡорт телендә калын һәм нәҙек әйтелешле һүҙҙәр булыуы тураһында белемдәрҙе системаға килтереү. Өндәрҙе бутау мәғәнә үҙгәреүенә килтереүен күҙәтеү. Ьүҙҙәрҙе сингармонизм законына ярашлы төркөмләү, уларҙың моделей төҙөү. Өндәргә анализ яһай белеү. |
| 3 | Һуҙынҡы һәм тартынҡы өн- дәр. Уларҙы тамғалау. | 1 | һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр ара- һындағы айырманы белеү һәм был туралағы белемдәрҙе нығытыу. |
| 4 | Яңғырау һәм һаңғырау тар- тынҡылар. | 1 | Тартынҡы өндәрҙе төркөмләү. Уларҙың таблицаһын тулты рыу. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларҙың нәҙек һәм ҡа лын һуҙынҡылар уртаһында әйтелешен тыңлау, сағышты рыу, һығымта яһау. Төрлө осраҡтарға миҫалдар таба белеү. |
| 5 | Ижек. Һүҙҙе ижеккә бүлеү. | 1 | Һүҙҙе һамаҡлап ижеккә бүлеү һәм һүҙҙәрҙәге ижектәр һанын билдәләү. Текстан бер, ике, өс ижекле һүҙҙәрҙе айырып алыу. Телмәр үҫтереү буйынса күнекмәләр алыу, уҡыусыларға таныш темаларға текстар төҙөү. |
| 6 | Һүҙҙе ижеккә бүлеү, юл дан юлға күсереү. | 1 | Һүҙҙе ижеккә бүлеү, юл дан юлға дөрөҫ күсереү күнекмәһе алыу. |
| 7 | Баш хәреф. Кешенең исем- фамилиялары яҙылышы. | 1 | Кеше исемдәрен һәм фамилияларын дөрөҫ яҙыу. Башҡортостандың билдәле шәхестәре тураһында һөй- ләшеү һәм уларҙың исем-фамилия- ларының яҙылышын иҫтә ҡалдырыу. |
|
9 | Баш хәреф. Хайуан -кушаматтары. | 1 | Хайуандар тураһындағы диалогта ҡатнашыу, үҙҙәренең йорт хайуандары тураһында текст төҙөү. Хайуандарҙы төркөмләү, уларға ҡушаматтар уйлау, ҡушаматтарҙы дөрөҫ яҙыу. |
| 10 | Ер-һыу атама- лары. | 1 | Башҡортостандың ер-һыу атамала- ры тураһында әңгәмәлә ҡатнашыу. Үҙҙәре йәшәгән төбәктәге ер-һыу атамаларын ҙур хәреф менән яҙыу. Башҡортостандағы ҡала, тау, йылға исемдәренең яҙылышын үҙләштереү. |
| 11 | һөйләм. | 1 | Ьөйләмде интонацион күҙлектән дөрөҫ әйтеү һәм уҡыу. Көйләмдең сиктәрен билдәләү, баш хәреф менән яҙыу, һөйләм аҙағында ты- ныш билдәһе ҡуйыу. Төрлө темаға йәки сюжетлы һүрәттәр буйынса һөйләмдәр һәм уларҙың һыҙмаһын төҙөү. Һөйләмдәрҙе тулыландырыу. |
| 12 | Хәбәр һөйләм. | 1 | Хәбәр һөйләм тураһында төшөнсә алыу, һөйләм аҙағында нөктә ҡуйып яҙыу. Ьөйләмдәрҙе дөрөҫ интонация менән уҡыу. Хәбәр һөйләмдең һыҙмаһын төҙөү. |
| 13 | Ьорау һөйләм. | 1 | Ьорау һөйләм тураһында төшөнсә алыу, уны дөрөҫ интонация менән та- суири уҡыу күнекмәһе алыу, һөйләм аҙағында һорау билдәһе ҡуйып яҙыу. Ьорау һөйләмде һыҙмала күрһәтеү. |
| 14 | Өндәү һөйләм. | 1 | Өндәү һөйләм тураһында төшөнсә алыу, өндәү һөйләмдәрҙе тыңлау, айыра белеү, дөрөҫ интонация менән әйтеү һәм уҡыу, һөйләм аҙағында өндәү билдәһе ҡуйып яҙыу. Өндәү һөйләмде һыҙмала күрһәтеү. |
| 15 | 0-ө хәрефле һүҙҙәр. | 1 | Тамырында о-ө хәрефле һүҙҙәрҙе сағыштырыу, һығымта яһау, төркөмләү Һәм дөрөҫ яҙыу. Уларға ялғауҙарҙы дөрөҫ ҡушыу. |
| 16 | У-ү хәрефле һүҙҙәр.
| 1 | У-ү хәрефле һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау, төркөмләү. Уларҙы дөрөҫ яҙыу, төшөп ҡалған хәрефтәрҙе өҫтәп яҙыу, ялғауҙарҙы дөрөҫ ҡушыу. |
| 17 | Э хәрефенең яҙылышы. | 1 | Күҙ башында э хәрефенең генә яҙылыуын, һүҙ урта һын да [ә] өнөнөң е хәрефе менән тамғаланыуын сағышты рыу нигеҙендә үҙләштереү, һығьгмта яһау. Миҫалдар нигеҙендө иҫбатлай белеү. Һүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
| 18 | Й хәрефенең яҙылышы. Йо, йө, йе, йү, йы, йә ҡу шымсалары. | 1 | Йо, йө, йе, йү, йы, йә ҡушымсалары менән һүҙҙәрҙе уҡый һәм яҙа белеү. Һүҙҙәрҙә был ҡушымсаларҙы билдәләү. Һүҙлектән һүҙҙәр табыу һәм уларҙы туплау. |
| 19 | Ү ҙләштерел гән һүҙҙәрҙә е, ё, ю, я хәрефтәре. | 1 | Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә е, ё, ю, я хәрефтәренең һүҙ ба шында, уртаһында, аҙағында килеүен күҙәтеү. Ике телдә ге е, ё, ю, я хәрефле һүҙҙәрҙең әйтелешен һәм уҡылышын сағыштырыу. Башҡорт һәм рус телдәрен дә бер үк төрлө хәреф менән билдәләнеп тә, әйтелешендә айырма булған өндәрҙе күҙәтеү, һығымта яһау. Һүҙ моделен һәм транскрипцияһын төҙөү. |
| 20 | Ю хәрефе. | 1 | Ю хәрефенең ике өндө белдереүен һәм яҙылышын күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау. Һүҙ моделей һәм транс- крипцияһын төҙөү. Орфографик һүҙлек менән эшләү күнекмәһе алыу* |
| 21- 22 | Е хәрефе. | 2 | Е хәрефенең ике өндө белдереүен һәм яҙылышын күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау, Һүҙ моделей һәм транс- кринцияһын төҙөү. һүҙҙәрҙең яҙы* лышын орфографик һүҙлек буйынса тикшереү. |
| 23- 24 | Я хәрефе. | 2 | Я хәрефенең ике өндө белдереүен һәм яҙылышын күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау. Һүҙ моделей һәм транскринцияһын төҙөү. Һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. Һүҙҙәрҙең яҙылышын орфографик һүҙлек буйынса тикшереү. |
| 25 | Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәр. | 1 | Кем? нимә? кемдәр? нимәләр? һорауҙарын үҙләш тереү, һорауҙарға дөрөҫ яуап биреү. Ьүҙҙәрҙе мәғәнәһе буйынса төркөмдәргә бүлеү. Уларҙың нимә аңлатыуын билдәләү, һорауҙар ҡуйыу. |
| 26 | Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. | 1 | Ниндәй? һорауының мәғәнә үҙенсә- лектәрен аңлау, һорауға яуап биреү. Билдәне белдереүсе һүҙҙәрҙең үҙгәрмәүе тураһында һығымта яһау. Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәргә билдәһен белдереүсе һүҙҙәр табыу һәм һүҙбәйләнештәр төҙөү. Һөйләмдәрҙе предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәр менән тулыландырыу һәм сағыштырып ҡарау. |
| 27 | Предметтың хәрәкәтен (эшен) белдергән һүҙҙәр. | 1 | Предмет хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәрҙе, уларҙың һөйләмдәге урынын күҙәтеү. Ни эшләй? ни эшләне? һорауҙарын ҡулланыу. Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәргә хәрә- кәтте белдереүсе һүҙҙәр табыу. |
| 28 | Ьәм, мендн яр- ҙамсы һүҙҙәре. | 1 | һдм, менән ярҙамсы һүҙҙәрен текстан табыу һәм тикшереү. Улар менән һүҙбәйләнештәр төҙөү. Ярҙамсы һүҙҙәре булған һөйләмдәрҙең моделей төҙөү. |
| 29- 31 | Ярҙамсы һүҙҙәр: да-дә, ҙа-ҙэ, ла- лә, та-тә. | 3 | да-дә, ҙа-ҙә, ла-лә, та-тә ярҙамсы һүҙҙәрен текстан табыу һәм тикшереү, дөрөҫ уҡыу һәм яҙылышын күҙәтеү, һығымта яһау. Улар менән һүҙбәйләнештәр төҙөү. Ярҙамсы һүҙҙәре булған һөйләмдәрҙең һыҙмаһын төҙөү. |
| 32- 33 | Ярҙамсы һүҙҙәр: ғына-генэ, -ҡына-кенд. | 2 | ғына-генә, -кына-кенә ярҙамсы һүҙҙәрен текстан табыу һәм тикшереү, дөрөҫ уҡыу һәм яҙылышын күҙәтеү, һығымта яһау. Улар менән һүҙбәйләнештәр төҙөү. Ярҙамсы һүҙҙәре булған һөйләмдәрҙең һыҙмаһын төҙөү. Ьөйләмдәргә ярҙамсы һүҙҙәр өҫтәү. |
| 34 | Үтелгәндәрҙе | 1 | Бөтә үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Уҡыусыларҙың |
|
| ҡабатлау. |
| белемдәрен тикшереү, Йомғаҡлау. |
|
| Йомғаҡлау. |
|
|
2-се класс
102 сәғәт
| № | Дәрес темаһы | Сәғәт һаны | Уҡыусылар эшмәкәрлеге |
| 1 | Инеш дәрес. 1 сентябрь - Белем көнө. | 1 | Икенсе кластың дәреслеге менән танышыу, яңы уҡыу йылына пландар ҡабул итеү. Бәйләнешле телмәр үҫтереү күнекмәһе алыу. |
| 2-4 | Ҙур (баш) хәреф. Ѕөйләм. | 3 | Һөйләмде дөрөҫ интонация менән укыу, аҙағында тейешле тыныш билдәһен ҡуйыу һәм баш хәреф менән яҙыу. Күсереп яҙыу ҡағиҙәләрен үтәү. Үҙ эшеңде тикшереү. |
| 5-6 | Ҙур хәреф. Кеше исемдә- ренең яҙылышы. | 2 | Кеше исемдәрен дөрюҫ яҙыу. Башҡорт исемдәренең белдергән мәғәнәһе тураһында һөйләшеү. Үҙ туғанда рыңдың исемдәрен дөрөҫ яҙырға өйрәнеү. |
| 7-9 | Кеше фамили- ялары. | 3 | Диалог теҙеү күнекмәләре. Әйтелгәнсә яҙылмай торған фамилияларҙың яҙылышын күҙәтеү, орфо граммалар аҫтына һыҙыу. Башҡортостандың күре некле шәхестәренең фамилияларының яҙылышын иҫтә ҡалдырыу. |
| lo ll | Ҙур хәреф. Ер- һыу атамалары. | 2 | Тыуған тәбәктең ер-һыу атамалары, уларға һаҡсыл ҡараш кәрәклеге тураһында һөйләшеү. Үҙҙәре йәшә гән төбәктәге ер-һыу атамаларын дөрөҫ яҙыу. Башҡортостандағы йылға, тау, ҡала исемдәрен дөрөҫ яҙыу. |
| 12- 14 | Ҙур хәреф. Хайуан ҡуша- маттары. | 3 | Хайуандар тураһындағы диалогта ҡатнашыу, хайуанға ҡушамат ниндәй нигеҙҙә ҡушылыуын аңла- тыу. Үҙҙәренең йорт хайуан дары тураһында текст төҙөү, ҡушаматының мәғәнәһен аңлатыу. Ҡушаматтарҙы дөрөҫ яҙыу. |
| 15 | Тикшереү эше. | 1 | Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе ҙур хәрефтән яҙыу. Диктантты иғтибар менән тыңлау, яңғыҙлыҡ исемде ишетеү, таныу һәм дөрөҫ яҙыу. |
| 16” 18 | Аралашыу. Диалог. | 3 | Аралашыу этикеты. Иғтибар менән тыңлау. Тыңлай белеүҙең уңышлы аралашыуға шарт булыуын үҙләштереү. Оло кешеләр менән диалог алып барыу тәртибе менән танышыу. Аралашыу мэҙәниәтен өйрәнеү. Ҡара-ҡаршы һөйләшеү формаһын ғәмәли үҙләштереү. Аралашыу өсөн яғымлы һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланыу, уларҙы туплау. |
| 19- 20 | Йәмғиәт урын- дарында аралашыу. Диалог. | 2 | Таныш булмаған кешегә башлап ендәшеү, ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп үтенесте белдереү. Үтенес белдерә торған һүҙҙәрҙе туплау, хәтерҙә ҡалдырыу һәм ҡулланыу. «Китапханала », « Дауаханала », «Магазин- да» кеүек темаларға диалогтар ҡороу. Рәхмәт белдереү кеүек тойғоларҙы әйтеүҙе үҙләштереү. Парлап эшләү. Диалогты дәфтәргә яҙыу. |
| 21- 22 | Яҡын кешеләрҙе ҡотлау. | 2 | Яҡын кешеләрҙе байрам, тыуған көн менән ҡотларға өйрәнеү. Кешеләргә ҡарата иғтибарлы һәм ихти рам лы булыу кәрәклеген аңлау. Ҡотлауҙарҙың төрлө осраҡтары буйынса диалогтар төҙөү. Ҡунаҡҡа, киноға һ. б. ергә барырға саҡырыу. Парлап эшләү күнекмәһе алыу. |
| 23- 25 | Аралашыу этикеты. | 3 | Ғәфү үтенеү ҡағиҙәләре. Телефондан һөйләшеү этикетын үҙләштереү. Риза булмаған осраҡта баш тарта белеү күнекмәләре адыу. Ғәфү үтенеү, баш тартыу өсөн кәрәкле һүҙҙәр һайлап алыу. Парлап телефон аша аралашыу диалогтары төҙөү. Тасуири һөйләү. |
| 26- 28 | Мәғлүмәт, белешмә әҙләү. | 3 | Йәмғиәт урындарында, телефон аша белешмә алыу маҡсатында кешегә өндәшеү тәртибе менән танышыу. Ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп үтенесте тапшырырға өйрәнеү. Тема буйынса диалогтар төҙөү, парлап эшләү, Тасуири һөйләү. |
| 29- 31 | Диалог ҡороу. Әйтеш. һана- мыш. Мәҡәл һәм әйтемдәр. | 3 | Әйтеш, һанамыш, мәҡәл һәм әйтемдәр менән танышыу. Телмәр ситуацияларында халыҡ ижады елгөләрен ҡуллана белергә өйрәнеү. Төрлө диалогтар төҙөү. Төркөмләп һәм парҙарҙа үҙ аллы эшләү. Тасуири һөйләү. |
| 32- 33 | Иғлан. Белде- реү. | 2 | Иғлан, белдереү текстарын ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп төҙөргә өйрә неү. Бер-береңдең әшен тикшереү күнекмәһе алыу. Газета һәм журналдарҙағы иғлан, белдереү текстарын өйрәнеү һәм өлгө буйынса иғландар, белдереүҙәр тексын төҙөү. |
| 34- 35 | Тикшереү эше. Хаталар өҫтөндә эш. | 2 | Аралашыу өлгөһө, диалог төҙөү. Ике кеше араһындағы диалогты дөрөҫ итеп яҙыу. Эшкә анализ. |
| 36- 37 | Ьөйләм тураһында төшөнсә. | 2 | Ьөйләмде тыңлау, аңлау, дөрөҫ интонация менән уҡыу, телмәрҙән айырып алыу. Ьөйләм сиктәрен билдәләү. Баш хәреф менән яҙыу, һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәһен ҡуйыу. Тәҡдим ителгән тема буйынса йәки һүҙҙәр менән һөйләмдәр төҙөү. Әҙәпле рәүештә яңынан һорарға өйрәнеү. |
| 38- 39 | һөйләмдең баш киҫәктәре. Эйә, хәбәр. | 2 | һөйләмдең баш киҫәктәренең функ- цияһын асыҡлау. Ьөйләмдә кем йәки нимә тураһында һүҙ барыуыы, уның тураһында нимә әйтелеүен асы-клап, эйә менән хәбәрҙе табыу һәм уларҙың аҫтарына һыҙыу. |
| 40 | Ьөйләмдә ты- ныш билдә- ләре. | 1 | һөйләмдәрҙе тасуири уҡыу. Ьөйләмдә интонацияға ярашлы рәүештә тейешле тыныш билдәләрен яҙыу. Ѕаналып килгән һүҙҙәр араһында өтөр ҡуйып яҙыу. |
| 41 | Ьүрәт буйын- са өйрәтеү иншаһы «Тор- налы күл». | 1 | Дәрестәге эшмәкәрлекте планлашты- рыу һәм план буйынса эшләү. Эҙмә- әҙлекле һөйләргә өйрәнеү, структураһын билдәләү. Текстың төрлө өлөштәрен бәйләү. Ҡыҙыл юлдан яҙыу. Хатаһыҙ эшләргә тырышыу. Эштәрҙе тикшереү һәм баһалау. Тә- биғәткә һаҡсыл ҡараш тураһында һөйләшеү. |
| 42- 43 | Хәбәр һөйләм. | 2 | Хәбәр һөйләмдәрҙе тейешле интонация менән уҡыу. һөйләм аҙағында нөктә ҡуйып яҙыу. Ьөйләм һыҙма- һын төҙөү. Әҙәпле итеп ризалыҡты (инҡар итеүҙе) белдереү. |
| 44- 45 | Өндәү һөйләм. | 2 | Өндәү һөйләмдәрҙе тейешле интонация менән уҡыу, һөйләм аҙағында өндәү билдәһе ҡуйып яҙыу. Өндәү һөйләмдәр төҙөүҙә күнегеү. Ьөйләм схемаһын төҙөү. Ҡотлау, теләктәрҙе белдереү, уларға яуап биреү. Рөхмәт белдереү. |
| 46' 47 | Ьорау һөйләм. | 2 | һорау һөйләмдәрҙе тейешле интонация менән уҡыу, һөйләм аҙағында һорау билдәһе ҡуйып яҙыу. Һорау мәғәнәһенең айырым һүҙ йәки киҫәксә (һүҙ киҫәге) менән бирелеү юлдарын өйрәнеү. Диалог төҙөү. Ьөйләм һыҙмаһын төҙөү. Аралашыу этике- тын өйрәнеү. Әңгәмәне башлау, да- уам итеү, тамамлау (шулай уҡ телефон аша). Ризалыҡты (инҡар итеүҙе) белдереү. |
| 48- 50 | Текст. Ьөйләм. | 3 | Текстың билдәләрен асылау. 2-5 һөйләмдән торған текстар төҙөү. Текстарҙы һөйләмдәргә тарткатму. Дөрөҫ күсереп яҙыу. Үҙеңдең һәм иптәшеңдең эшен тикшереү. |
| 51 | Тикшереү эше. | 1 | Көйләмдәрҙе дөрөҫ яҙыу (ҙур хәреф менән яҙыла, аҙағында тейешле ты- ныш билдәһе ҡуйыла). Текст күсереп яҙыу. |
| 52 | Ѕүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы. | 1 | Саф башҡорт теленең һүҙҙәрен нисек әйтелә, шулай яҙыу. һүҙлек диктанты яҙыу. Орфограммаларҙы билдәләү. Баҫымын ҡуйыу. |
| 53- 55 | Ҡалын һәм нәҙек әйтелешле һүҙҙәр. | 3 | Күҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу. Ьуҙынҡыларҙың һүҙҙәрҙе үҙгәртеүҙә, яңы һүҙҙәр яһауҙа һәм үҙҙәренең янында торған тартынҡыларҙың ҡалынлығын йәки нәҙеклеген бил- дәләүҙәге әһәмиөте. Дөрөҫ уҡыу һәм яҙыу. Күҙҙәргә ижектәр, ялғауҙар өҫтәү. |
| 56- 57 | Т/ү. Инша. «Елдерәләр са- налар!» | 2 | Ѕүрәт йөкмәткеһен үҙләштереү. Ѕүрәт буйынса, уҡыусыларҙың тәжрибәһенә таянып, йөкмәткене әҙмә-эҙлекле бәйән итеү. Сәләмәт тормош алып ба- рыу тураһында коллектив фекер алышыуҙа ҡатнашыу. Тексты дөрөҫ итеп яҙырға тырышыу. |
| 58- 59 | Ьүҙҙе юлдан юлға күсереү. | 2 | Ьүҙҙәрҙә ижектәр һанын билдәләү һәм ижеккә бүлеү. Күҙҙе юлдан юлға күсереү өсөн ижеккә бүлеү ҡағиҙә- ләрен үҙләштереү. |
| 60- 62 | У“Ү хәрефтәре. | 3 | У-ү хәрефле һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау. Дөрөҫ укыу һәм яҙыу. Был хәрефтәрҙең һуҙын- ҡы һәм тартынҡы өн тамғаһы булыуын сағыштырыу нигеҙендә үҙләштереү. У-ү хәрефле һүҙҙәрҙең моделей һәм транскрипцияһын төҙөү. , |
| 63 | Т/ү. Ьүрәт бу- йынса инша. «Шарлауыҡ янында». | 1 | Күрәттәге төрлө предметтарҙы һәм хайуандарҙы һүрәтләү, уларға билдәне һәм хәрәкәтте белдереүсе һүҙҙәр табыу. Телдән текст төҙөү һәм уны дәфтәрҙә хатаһыҙ яҙырға тырышыу. |
| 64- 65 | 0-ө хәрефтәре. | 2 | 0-0 хәрефе булған һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡыларҙы сағыштырыу. 0-ө хәрефе булған һүҙҙәргә ялғау ҡушыу. |
| 66 | Т/ү. Изложение. | 1 | Тексты аңлап уҡыу, төп фекерен билдәләү, мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү һәм һәр өлөшкә исем ҡушыу. План нигеҙендә һәм терәк һүҙҙәр ярҙамында дәфтәргә тексты дөрөҫ яҙыу. |
| 67- 68 | Ээ өнө һәм хәрефе. | 2 | Э хәрефенән башланған һүҙҙәрҙең яҙылышын күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау. Орфографик һүҙлектән ә хәрефле һүҙҙәр табыу. Һүҙҙәрҙе юлдан юлға күсереү ҡағиҙәһен ҡабатлау. |
| 69 | [э] өнө һүҙ уртаһында һәм аҙағында. | 1 | [э] өнөнәң ике хәреф менән белдерелеүен күҙәтеү. Һүҙ уртаһында [э] өнөнөң е хәрефе менән тамғаланыуын сағыштырыу нигеҙендә үҙләштереү, һығымта яһау, дөрөҫ яҙыу. Һүҙҙәрҙең моделей төҙәү. Р. Ураҡсина ижады менән танышыу, башҡорт халҡының аш-һыуы тураһында әңгәмәләшеү. |
| 70- 71 | Ы хәрефе. | 2 | Ы хәрефенең һүҙ башында, уртаһында, аҙағында килеүен күҙәтеү. Ы хәрефле һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. Телмәр үҫтереү күнегеүҙәре башҡарыу. |
| 72 | Тикшереү эше. Контроль диктант йәки күсереп яҙыу. | 1 | Грамоталы һәм таҙа итеп яҙыу. Үҙ эшеңде тикшереү һәм баһалау. |
| 73- 76 | Й хәрефле һүҙҙәр. Улар- ҙың дөрөҫ яҙылышы. | 4 | Йо, йө, йе, йү, йы, йә ҡушымсаларын дөрөҫ яҙыу күнекмәләре алыу. Һүҙҙәрҙең моделей, һөйләмдәрҙең схема- һын төҙөү. Ҡыш, Яңы йыл темалары- на төрлө текстар уҡыу һәм төҙөү. Орфографик һүҙлек менән эшләү. |
| 77 | Телмәр үҫтереү. «Ьаумы, Яңы йыл!»-. | 1 | Яңы йыл байрамы тураһында дәрес- лектәге һүрәткә һәм уҡыусыларҙың тәжрибәһенә таянып хикәйә яҙыу. Тема буйынса сығыш яһау. |
| 78- 79 | Я хәрефе. | 2 | Я хәрефенең дөрөҫ яҙылышын өйрәнеү. һүҙҙәрҙең өн моделей төҙөү. Телмәр үҫтереү өҫтөндә эшләү. |
| 80- 81 | Ю хәрефе. | 2 | Ю хәрефенең дөрөҫ яҙылышын өйрәнеү. Телмәр үҫтереү өҫтөндә эшләү. |
| 82- 83 | Е хәрефе. | 2 | Е хәрефенең дөрөҫ яҙылышын өйрәнеү. Телмәр үҫтереү өҫтөндә эшләү. |
| 84 | Е хәрефе. | 1 | Ё хәрефенең дөрөҫ яҙылышын өйрәнеү. Телмәр үҫтереү өҫтөндә эшләү, рус теленән ингән һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыу, телмәрҙә ҡулланыу. |
| 85 | В (у-ү) хәрефтәре. | 1 | Башҡорт телендә в хәрефенең ике өндөң билдәһе булыуын күҙәтеү, В (у-ү) хәрефтәрен һүҙ башында һәм уртаһында дөрөҫ уҡыу һәм яҙыу. |
| 86 | Тикшереү эше. | 1 | Диктант йәки тест. |
| 87 | һүҙ төркөмдәре. | 1 | Һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, төркөмләү. Ярҙамсы һүҙҙәрҙе таныу. |
| 88- 89 | Предметтың атамаларын белдереүсе һүҙҙәр. | 2 | Предметтың атамаларын белдереүсе һүҙҙәргә һорауҙар ҡуйыу, белдергән мәғәнәһен асыҡлау, һүҙҙәрҙе төркөмләү. Синонимдарҙың мәғәнәүи һәм стилистик яҡтан айырмаларын күреү һәм аңлатыу. Синонимдарҙы файҙаланып, текстағы ҡабатланыуҙарҙан арына белеү. |
| 90- 91 | Предметтың хәрәкәтен бел- дереүсе һуҙҙәр. | 2 | Предметтың хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәрҙе, уларҙың һөйләмдәге урынын күҙәтеү. Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәргә хәрәкәтте белдереүсе һүҙҙәр табыу. |
| 92- 93 | Предметтың билдәһен белдереүсе һүҙҙәр. | 2 | Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәргә билдәһен белдереүсе һүҙҙәр табыу һәм һүҙбәйләнештәр төҙөү. Көйләмдәрҙе предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәр менән тулыландырыу. Һүҙбәйләнештәр һәм һөйләмдәр төҙөү, билдә-һүҙҙәрҙе айырыу, һыҙмала уларҙы билдәләү. |
| 94- 95 | Һөйләмдең тиң киҫәктәре. | 2 | Ьөйләмдә бер үк һорауҙарға яуап биреүсе һаналып килгән һүҙҙәрҙе күҙәтеү, дөрөҫ интонация менән уҡыу һәм әйтеү, улар араһына өтөр ҡуйып яҙыу. |
| 96- 98 | Ярҙамсы һүҙ- ҙәр. | 3 | Ярҙамсы һүҙҙәрҙең телмәрҙә ҡулла- нылышын күҙәтеү, айырым торғанда мәғәнә белдермәүен аңлау. Уларҙы айырым яҙыу. |
| 99- 100 | Үтелгәндәрҙе ҡабатлау. | 2 | Үтелгәндәрҙе ҡабатлау һәм системаға һалыу, Ьүҙҙәрҙең өн моделей һәм транскрипцияһын дөрөҫ төҙөү. Ор- фограммаларҙың аҫтына һыҙыу, яҙылышын аңлатыу. Ьөйләмдә баш һәм эйәрсән киҫәктәрҙе таныу һәм билдәләү. |
| 101- 102 | Йыллыҡ тик- шереү эше. | 2 | Уҡыусыларҙың белемен тикшереү, программа материалын үҙләштереү сифатын өйрәнеү. |
3-сө класс
102 сағәт
| № | Дәрес темаһы | Сәғәт һаны | Уҡыусылар әшмәкәрлеге |
| 1 | Инеш дәрес. Телмәр үҫтереү. «Һаумы, мәктәп!» | 1 | Йәйге ял тураһында һөйләшеү. Монолог төҙөү. Дөрөҫ итеп күсереп яҙыу. |
| 2-4 | Ҡабатлау. Фонетика. Ьуҙын- ҡылар һәм тар- тынҡылар. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар. | 3 | Ьуҙынҡы һәм тартынҡыларҙы дөрөҫ яҙыу. Күҙҙәргә фонетик анализ яһау. Көйләмде ҙур хәреф менән яҙыу. Һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәһен ҡуйыу. |
| 5-9 | Ҙур хәреф. | 5 | Кешенең исем-фамилияһын, ер-һыу атамаларын, хайуан ҡушаматтарын ҙур хәреф менән яҙыу. |
| 10 | Т/ү. Картина буйынса ижади эш. «Шарлауыҡ янында». | 1 | Бирелгән өлгөгә оҡшатып әкиәт төҙөү. Эҙмә-эҙлекле итеп һөйләү күнекмәһе алыу. |
| 11- 12 | Сингармонизм законы. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар. | 2 | Ьүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау һәм дөрөҫ яҙыу. Сингармонизм законын ғәмәли үҙләш тереү (термин бирелмәй). |
| IS IS | Нәҙек һәм -калын әйтелешле һүҙҙәр. | 3 | Ьүҙҙәрҙең әйтелешен тыңлау, сағыштырыу, һығымта яһау, дөрөҫ яҙыу. Ьүҙҙәрҙең моделей төҙөү. Ьүҙҙәргә дөрөҫ ялғау ҡушыу. Тамырҙаш һүҙҙәр менән танышыу. Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең төп законға буйһонмауын күҙәтеү. |
| 16- 18 | Тартынҡы өндәр. | 3 | Тартынҡы өндәрҙе сағыштырыу, анализлау, төркөм- ләү. Хәрефтәрҙе белдергән өндәренең үҙенсәлектәре- нә ярашлы рәүештә таблицала урынлаштырыу. Ьүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
| 19- 21 | Үҙләштерел гән һүҙҙәр. | 3 | Рус һәм башҡа телдәрҙән ингән һүҙҙәрҙең ҡулланылы шын күҙәтеү. Уларҙың ҡулланылышы, үҙенсәлектәре тураһында фекер алышыу. Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙырға өйрәнеү. Һүҙҙәрҙең моделдәрен төҙөү. Шҫым ҡуйылышын сағыштырыу, һығымта яһау. Календарь, токарь, слесарь, лагерь кеүек нәҙеклек бил- дәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙар яҙылышын күҙәтеү. |
| 22- 24 | Ч, щ, ц, ё хәрефле һүҙҙәр. | 3 | Ч, ш;, ц, ё хәрефле һүҙҙәрҙең ҡулланылышын, дөрөҫ яҙылышын күҙәтеү, уларҙы дөрөҫ яҙыу. Орфографик һүҙлек буйынса һүҙҙәр туп лау. |
| 25- 27 | Е, ё, ю, я хәрефтәре. | 3 | Ике өндө белдереүсе хәрефтәре булған һүҙҙәрҙе сағыш тырыу, анализлау, һығымта яһау. Уларҙың моделен төҙөү. Ьүҙ уртаһында йе ҡушымсаһының яҙылыуын күҙәтеү. |
| 28- 29 | Үтелгәнде нығы- тыу. Тикшереү эше. Уға анализ. | 2 | Рус һәм башҡа телдәрҙән ингән һүҙҙәрҙең ҡулланы лы шын күҙәтеү һәм дөрөҫ яҙыу. Диктант, изложение яҙыу йәки тест үткәреү. Хаталар өҫтөндә эшләү. «Ҡыш» темаһына картина буйынса хикәйә яҙыу. |
| SC SI | Ьөйләм тураһын- да ҡабатлау. Баш һәм эйәрсән киҫәктәр. | 2 | Ьөйләм тураһында үтелгәнде иҫкә төшөрөү. Телмәрҙе һөйләмдәргә айы- рыу. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәрен табыу. Һорауҙар ярҙа- мында һөйләмдәге һүҙҙәр бәйлә- нешен билдәләү. Ьейләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәрен һыҙмала күрһәтеү. |
| 32- 34 | Һөйләмдә һүҙҙәр бәйләнеше. | 3 | Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Бер һүҙҙән сығып икенсеһенә һорау биреү. Уларҙың ялғауҙар һәм ярҙамсы һүҙҙәр ярҙамында бәйләнеүен күҙәтеү. |
| 35- 37 | Күҙбәйләнештәр. | 3 | Күҙәтеүҙәр ярҙамында эйәгә бәйләнгән һүҙҙәрҙең эйә алдында, хәбәргә бәйләнгән һүҙҙәрҙең хәбәр алдында килеүе тураһында һы- ғымта яһау. Һөйләмдәрҙе һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Күсмә мәғәнәле һүҙбәйләнештәрҙең мәғә- нәһен аңлатыу, уларҙың телмәрҙә ҡулланылыуын күҙәтеү. |
| 38- 39 | Баш һәм эйәрсән киҫәктәр. | 2 | Баш һәм эйәрсән киҫәктәрҙе табыу һәм билдәләү. Эйәгә бәйләнгән, хәбәргә эйәргән әйәрсән киҫәктәрҙе табыу һәм билдәләргә өйрәнеү. |
| 40 | Инша. | 1 | Тәбиғәтте күҙәтеүҙәргә таянып, инша яҙырға өйрәнеү. Фекерҙе тулы итеп сағылдырыу. Ижади һәләттәрҙе үҫтереү. Үҙ эшеңде план- лаштырыу, план буйынса эшләү, контроль. |
| 41- 42 | Үтелгәнде нығы- тыу. | 2 | Диктант яҙыу. Ьейләмде иғтибар менән тыңлау һәм грамоталы итеп яҙыу. |
| 43- 44 | Һүҙҙең яһалы- шы. | 2 | һүҙ тамыры һәм ялғауы тураһында төшөнсә алыу, уны схемала те- йешле тамғалар менән билдәләү. Башҡорт телендә һүҙҙең тамыры һүҙ башында булыуын, үҙгәрмәүен күҙәтеү. Тамырҙы билдәләү бу- йынса күнегеүҙәр эшләү. Тамырҙаш һүҙҙәр табыу һәм яһау күнекмәһе алыу. |
| 45- 46 | Ялғауҙар. | 2 | Күҙәтеүҙәр нигеҙендә ялғауҙар тураһында һығымта яһау. Башҡорт телендә бөтә ялғауҙарҙың сингармонизм законына ярашлы рәүештә ҡушылып килеүен ғәмәли үҙләштереү. һүҙ яһаусы һәм үҙгәр- теүсе ялғауҙарҙы айырыу, уларҙы схемала күрһәтеү, ҡушып яҙыу. Тамырҙаш һүҙҙәр төҙөргә өйрәнеү. |
| 47- 48 | Ҡуш тартын- ҡыларҙың яҙы- лышы. | 2 | Ҡуш тартынҡылы һүҙҙәрҙе иғти- бар менән тыңлау, дөрөҫ әйтеү, үҙенсәлеген билдәләү һәм дөрөҫ яҙыу. Ялғауҙар яҙылышына бәйле ҡуш тартынҡыларҙы күҙәтеү (яҙҙы- яҙы, етте-ете һ. б.). |
| 49 | Үтелгәнде ны ғытыу дәресе. | 1 | Тест йәки диктант үткәреү. Белем һәм күнекмәләрҙе тикшереү, анализ. |
| 50- 51 | Әйтелгәнсә яҙылмай торған һүҙҙәр. | 2 | Тамырында ла, ялғауында ла о-ө хәрефтәре булған һүҙҙәрҙе күҙәтеү, яҙылышы тураһында һығымта яһау. Бындай һүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
| 52- 53 | Тамырында ла, ялғауында ла о булған һүҙҙәр. | 2 | Һүҙҙең тамырында о хәрефе булған осраҡтарҙа дөрөҫ ялғау ҡушыу һәм һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. |
| 54- 55 | Тамырында ла, ялғауында ла ө булған һүҙҙәр. | 2 | Һүҙҙең тамырында ө хәрефе булған осраҡтарҙа дөрөҫ ялғау ҡушыу һәм һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. |
| 56- 58 | Телмәр һәм уның төрҙәре. | 3 | Телмәр төрҙәре менән танышыу. Парлап һәм төркөм ләп эшләү: диалог төҙөү. Ролләп һөйләү. Әңгәмә бары шын да иғтибар менән тыңлау, һөйләүсене бүлдермәү кәрәклеген өйрәнеү. |
| 59- 61 | Монолог. | 3 | Монологты диалог менән сағыштырыу, үҙенсәлек тәрен билдәләү. Бирелгән тема буйынса монологик телмәр менән сығыш яһау. Әйтергә теләгән фекерҙе мөмкин тиклем ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп һөйләү. Интонация, мимиканың әһәмиәтен билдәләү. |
| 62- 64 | Яҙма телмәр.
| 3 | Яҙма телмәр төрҙәре менән танышыу (инша,хикәйә, көндәлек, иғлан, хат һ. б).Текстарҙы уҡыу һәм йөкмәт кеһен һөйләү. Текст төҙөү буйынса ижади эштәр башҡарыу. |
| 65- 67 | Ым-ишара. Уй- лау, хыял итеү. | 3 | Ымлау, ишара яһау, йөҙ мимикаһының телмәрҙәге әһә- миәтен билдәләү. Эске телмәр төрҙәре менән танышыу. Хис-тойғоларыңды, уйҙарыңды монолог формаһында һөйләү. |
| 68- 69 | Ҡушма һүҙҙәр. | 2 | Күҙәтеүҙәр нигеҙендә ҡушма һүҙҙәр тураһында төшөнсә алыу, һығымта яһау, дөрөҫ яҙылышы буйынса ҡағиҙә сығарыу. Уларҙың дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү. І ушма һүҙҙәрҙең моделен төҙөү. |
| 7О- 71 | 'Кушылып яҙылыусы ҡушма һүҙҙәр. | 2 | Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышын ябай миҫалдарҙа үҙләштереү. Ҡушма һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡулланыу. |
| 72- 74 | Ҡушма һүҙҙәрҙә нәҙек (ь) һәм ҡалын айырыу (ъ) билдәләре. | 3 | Ҡушма һүҙҙәрҙә нәҙек (ь) һәм ҡалын айырыу (ъ) билдәләренең яҙылышын күҙәтеү, һығымта яһау, һүҙҙәрҙең яҙылышын иҫтә ҡалдырыу. Уларҙың моделей төҙөү. |
| 75- 77 | Ьыҙыҡса аша яҙылыусы ҠуШ' ма һүҙҙәр. | 3 | Ьыҙыҡса аша яҙылыусы ҡушма һүҙҙәрҙе күҙәтеү һәм уларҙы дөрөҫ яҙырға өйрәнеү. Ҡабатлау йәки ишләү юлы менән яһалған ҡушма һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡулланыу. |
| 78- 79 | Нығытыу дәресе. | 2 | Контроль эш үткәреү. Хаталар өҫтөндә эш үткәреү. |
| 80 | Шиғыр, әкиәт, хикәйә. | 1 | Шиғырға, әкиәткә, хикәйәгә хас булған үҙенсәлектәрҙе айыра белеү. |
| 81- 82 | Шиғыр нисек яҙыла? | 2 | Шиғыр һыҙмаһы менән танышыу. Ритм, рифмалы һүҙҙәрҙе күҙәтеү, фекер алышыу. Бирелгән рифмалы һүҙҙәр менән шиғыр ижад итеп ҡарау. Шйғырҙы дөрөҫ итеп күсереп яҙыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү. |
| 83- 84 | Әкиәт яҙып ҡарайыҡ! | 2 | Әкиеттәрҙең художестволы үҙенсә- лектәрен анализлау. Әкиәттәрҙә күп ҡулланылған өлөштәрҙе, һүҙ- ҙәрҙе табыу. Рус һәм башҡорт телдәрендәге әкиәттәрҙе, оҡшаш образдарҙы сағыштырыу. Әкиәт яҙып ҡарау. |
| 85- 86 | Хикәйә ижад итеү. | 2 | Хикәйәнең төп өлөштәре менән танышыу. Хикәйә буйынса план теҙөү күнекмәһе алыу. Хикәйә төҙөп ҡарау. Уларға исем ҡушыу. |
| 87- 89 | Аҡыллы текстар. | 3 | Халыҡ ижады жанрҙарының төр ҙәре менән таны шыу: әйтеш, йомаҡ, мәҡәл, көләмәс, һынамыштар, һа- нашмаҡтар һ. б. |
| 90- 91 | Олатайым дың,Өләсә йемдең һабаҡтары. | 2 | Олатай-өләсәйҙәрҙең аҡыллы һүҙҙәре һәм әйткән кәңәштәре буйынса фекер алышыу. Башҡалар менән уртаҡлашыу маҡсатында проект төҙөү. Ололарға ҡарата инсафлы, ихтирамлы булыу һәм хөрмәт итеүҙең әһәмиәте тураһында һәй- ләшеү. |
| 92- 93 | Ѕаумы, йәмле йәй! | 2 | Үтелғәндәрҙе системаға һалыу. Йәйге ял ваҡытының планын йәки файҙалы эштәр исемлеген (проектын) төҙөү. |
| 94- 95 | Телмәр үҫтереү. Изложение яҙыу. | 2 | Текстың төп фекерен билдәләү. Иҫтә ҡалған текстың йөкмәткеһен эҙмә-эҙлекле һөйләү һәм үҙ һүҙҙәрең менән яҙыу. План төҙөү күнекмәһе алыу. Үҙеңдең һәм иптәш тәреңдең әштәрен тикшерергә һәм баһа бирергә өйрәнеү. |
| 96- 97 | Үҙ аллы эштәр. | 2 | Үтелгән темалар буйынса үҙ аллы күнегеүҙәр башҡа рыу. Һау-сәләмәт йәшәү ҡағиҙәләре тураһында ирекле фекер алышыу. |
| 98- 99 | Контроль диктант. Хаталар өҫтөндә эш. | 2 | Үтелгән орфограмма, пунктуация ҡағиҙәләренең үҙләштереү һәм ҡуллана белеү кимәлен тикшереү. |
| 100- 102 | Үтелгәндәрҙе нығытыу. | 3 | 3-сө класта өйрәнелгәнде системаға килтереү, йомғаҡлау. |
4-се класс
102 сәғәт
| № | Дәрес темаһы | Сәғәт һаны | Уҡыусылар эшмәкәрлеге |
| 1 | Яңы уҡыу йылы менән! | 1 | Ьөйләмдәрҙе дөрөҫ интонация менән уҡыу һәм һөйләү. Йәйге каникул- дар тураһында диалог ҡороу, фекер алышыу. Дәреслек менән танышыу. 2-се һәм 3-сө класта үтелгәнде иҫкә төшөрөү. |
| 2 | Т/у. Инша. «Һаумы, мәк- тәп!» | 1 | Йәйге каникул хәтирәләре менән уртаклашыу. Ьөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып яҙыу. Тарҡау һөйләмдәр төҙөү. |
| 3 | Фонетика. Өн һәм хәреф. | 1 | Өндәрҙе һәм хәрефтәрҙе сағыштырыу. Фонетик анализ яһау. |
| 4 | Ьүҙҙәргә фонетик анализ. | 1 | Ьүҙҙәргә тулы фонетик анализ яһау тәртибен үҙләштереү. Үҙ аллы әшләргә һәм бер-береңдең эшен тикшерергә өйрәнеү. |
| 5 | Ьүҙҙәрҙә я, е, ё, ю хәрефтәре. | 1 | Ике өндө белдергән хәрефтәре булған һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу һәм дөрөҫ яҙыу. Һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙы- лышын аңлата белеү. |
| 6 | Ҡушма һүҙҙәр- ҙең дөрөҫ яҙы- лышы. | 1 | Ҡағиҙәләрҙе файҙаланып, ҡушма һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу. Ҡушма һүҙҙәр яһау, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. |
| 7 | Ҡуш тартын- ҡыларҙың дөрөҫ яҙылышы. | 1 | Ҡуш тартынҡылы һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙыу күнекмәһе алыу. руc һәм башҡа телдәрҙән ингән ҡуш тартынҡылы һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылы шын үҙләштереу. Уларға үҙгәртеүсе ялғауҙар ҡушыу. |
| 8 | Ярҙамсы һүҙ- ҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы. | 1 | Ярҙамсы һүҙҙәрҙе таныу һәм ялғауҙар менән сағыш тырыу. Һүҙҙең ялғауына баҫым төшөүен һәм ҡушылып яҙылыуын, ә һүҙгә бәйләнеп килгән ярҙамсы һүҙгә баҫым төшмәүен һәм айырым яҙылыуын сағыштырыу нигеҙендә ғәмәли үҙләштере9. |
| 9 | Диктант. | 1 | Өйрәнелгән ҡағиҙәләрҙе үҙләштереү һәм ҡуллана белеү кимәлен тикшереү. |
| 10 | Иомғаҡлау. | 1 | Үтелгәндәрҙе ҡабатлау һәм системаға килтереү. |
| 11 | һөйләм. һөй- ләмдең баш һәм әйәрсән киҫәктәре. | 1 | Ьөйләмдең баш һәм әйәрсән киҫәктәрен таба белеү. Ьөйләмдең нигеҙен билдәләү. Ьөйләмдә һүҙҙәр тәртибен һыҙмала күрһәтеү. |
| 12 | Йыйнаҡ һәм тарҡау һөйләм- дәр. | 1 | Ике баш киҫәге лә булған һөйләмдәрҙе синтаксик яҡтан тикшереү, таныш моделдәр нигеҙендә йыйнаҡ һәм тарҡау һөйләмдәр төҙөү. Ьөйләмдә һүҙҙәр тәртибен күҙәтеү. Ьөйләмде синоним, антоним һәм фразеоло- гизмдар менән байытыу. |
| 13 | Ьөйләмдең тиң киҫәктәре. | 1 | Тиң киҫәктәрҙе һанау интонацияһы менән уҡыу. Ьөйләмдең тиң киҫәктәр араһына өтөр ҡуйып яҙыу. Ьөйләмдә тиң киҫәктәрҙе билдәләү. |
| 14 | Т/ү. «Алтын көҙ» картинаһы буйынса инша. | 1 | Картинаны өйрәнеү тәртибе менән танышыу. Иншаның планын төҙөү. Күҙәтеүҙәргә нигеҙләнеп, картина буйынса текст төҙөү һәм уны дәф- тәргә яҙыу. Үҙ эшмәкәрлегеңде план- лаштырыу, ойоштороу һәм контроль. |
| 15 | һөйләмгә син- таксик анализ. | 1 | «Ьөйләм» темаһы буйынса проект төҙөү. Тема буйынса белемдәрҙе тәрәнәйтеү, синтаксик анализ әшләү. |
| 16 | Морфология. Исем. | 1 | Морфологияның нимә өйрәнеүен үҙләштереү. Исемде белдергән һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу һәм уның үҙенсәлектәре, грамматик билдәләре тураһында һығымта яһау. |
| 17 | Я62ы3лы5 һәм уртаҡлыҡ исемдәр. | 1 | Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау, уларҙы дөрөҫ яҙыу. |
| 18 | Исемдең һан менән уҙгәреүе. | 1 | Исемдәрҙең берлек һәм күплек фо маларын ғәмәли үҙләштереү. Төркөмдәрҙә килешеп эшләү. |
| 19 | Исемдең эйәлек заты менән үҙгәреүе. | 1 | Исемдәрҙең эйәлек заты менән үҙгәрешен үҙләштереү, ялғауҙар яҙылы- шын сағыштырыу, һығымта яһау. Күнегеүҙәр башҡарыу. Исемдәргә морфологик анализ яһау. Үҙеңдең һәм иптәшеңдең әшен тикшереү. |
| 20 | Т/ү. Изложение. «Йламаҫ». | 1 | Тексты аңлап уҡыу һәм төп фекерен билдәләү. Ьүрәттәр буйынса өлөштәргә бүлеү. План төҙөү. Ентекле һәм ҡыҫҡартып һөйләү. Өйрәнгән текстан иң әһәмиәтле мәғлүмәтте айырып алыу. Дәфтәргә ҡыҫҡартып яҙыу. |
| 21 | Исемдең килеш менән үҙгәреүе. | 1 | Исемдәрҙең төрлө ялғауҙар ҡабул итеүен күҙәтеү нигеҙендә килештәрҙе, уларҙың һорауҙарын ғәмәли үҙләштереү. Исемдәрҙе килеш менән үҙ- гәртеү күнекмәһе алыу. Төрлө ки- лештәге исемдәрҙең һөйләмдәғе ролен билдәләү. Төркөмдәрҙә һәм үҙ аллы әшләү. |
| 22- 23 | Исемдәрҙә ҡалын һәм нәҙек ялғауҙар. | 2 | Нәҙек һәм ҡалын килеш ялғауҙарын сағыштырыу, уларҙы дөрөҫ яҙыу. |
| 24 | Рус теленән ингән исемдәрҙә ялғауҙар яҙы- лышы. | 1 | Рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең төп законға буйһонмауын күҙәтеү, ялғауҙарҙы дөрөҫ яҙыу, тикшереү һәм һығымта яһау, дөрөҫ яҙыу ҡа- ғиҙәһен төҙөү. |
| 25 | Исемгә морфологик анализ. | 1 | Уҡытыусы ярҙамында дәрестә эшмәкәрлек планын төҙөү. Анализды дөрөҫ эшләргә өйрәнеү. Пландың үтәлешен тикшереү, үҙгәртеү. |
| 26- 27 | Ҡабатлау. Йом- ғаҡлау. | 2 | «Исем» темаһы буйынса белемдэрҙе системаға һалыу, һығымта яһау. Белем кимәлен баһалау. |
| 28 | Т/ү. Һүрәт бу- йынса инша. «Ҡыш». | 1 | Текст, китап менән әш итеү алым- дарына өйрәнеү, кәрәкле материал туплау. Инша яҙырға өҙерлөнеу маҡсатында текстарға анализ яһау. Ѕүр1тте иғтибарлы өйрөнеү. Бәйләнешле текст төҙөү, текстың темаһын, төп өлөштәрен билдөлөү. Уны хатаһыҙ яҙыу. Үҙеңдең, иптөштәреңдең әшен тикшереү һәм баһа биреү. |
| 29 | Алмаш. | 1 | Алмаштарҙың зат һәм предметтарҙы атамайынса, уларҙың исемен ал- маштырып килеүен күҙәтеү. Уларҙы таныу, табыу, һорау ҡуйыу, ниндей һүҙ төркөмөн алмаштырып килеүен билдәләү, төркөмсәләрен өйрәнеү. |
| 30 | Зат алмаштары. Эйәлек заты алмаштары. | 1 | Телмәрҙә зат һәм әйәлек заты алмаштарының ҡулланы лыуын күҙәтеү. Ниндәй һүҙ төркөмөн алмаштырып килеүен төшөнөү. Алмаштарҙы килеш менән үҙгәртеү, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу, һөйләмдәге ролен билдәләү. |
| 31 | Ьорау һәм күрһәтеү алмаштары. | 1 | Ьорау һәм күрһәтеү алмаштарын сағыштырыу, анализлау, һөйләмдәге ролен билдәләү. |
| 32 | Телмәрҙә алмаштарҙың ҡулланы лышы. Алмаштарҙы килеш менән үҙгәртеү. | 1 | Текста алмаштарҙы исем менән алмаштырыу һәм сағыштырыу. Текста алмаштарҙы табыу, уларҙың килештәрен, һөйләмдәге ролен билдәләү. Анализ яһау. |
| 33
| Т/ү. Изложение. «Іышҡы уйындар». | 1 | Дәреслектә бирелгән текст буйынса изложение яҙыу. Ентекле һөйләү һәм өйрәнелгән ҡағиҙәләрҙе ҡулланып грамоталы яҙыу. Сәләмәт тормош алып барыу тураһында әңгәмәлә ҡатнашыу. |
| 34 | Алмашҡа мор- фологик анализ. | 1 | Алмаштарға бирелгән өлгө буйынса морфологик ана лиз яһау. Телмәр үҫтереү буйынса күнегеүҙәр баш- ҡарыу. |
| 35 | Сифат. | 1 | Сифаттарҙың телмәрҙәге әһәмиәтен күҙәтеүҙәр нигеҙен дә асыҡлау. Сифат менән матур һүҙбәйләнештәр, һөй ләмдәр, текстар төҙөү. |
| 36 | Тамыр һәм яһалма сифат тар. | 1 | Тамыр һәм яһалма сифаттарҙың яһалышын күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау, Ьүҙҙәргә антонимдар һәм синонимдар табыу, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. |
| 37 | Сифат дәрәжәләре. | 1 | Сифат дәрәжәләре тураһында белешмә алыу. Сифаттарҙы төрлө дәрәжәгә ҡуйыу. Уларҙың яһалыу ысулда рын өйрәнеү һәм телмәрҙә урынлы ҡулланыу. Төрлө дәрәжәләге сифаттарҙы дөрөҫ яҙыу. |
| 38 | Төп һәм шартлы сифаттар. | 1 | Төп һәм шартлы сифаттарҙы сағыштырыу һәм айырырға өйрәнеү. Уларҙы телмәрҙә урынлы ҡулланыу. |
| 39 | Ҡабатлау. | 1 | Сифаттарға морфологик анализ яһау. Үҙ эшеңде тикшереү, баһалау. |
| 40 | Т/ү. А. Пластовтың «Тәүге ҡар» картинаһы буйынса инша. | 1 | Картинаны иғтибар менән өйрәнеү һәм йөкмәткеһен үҙләштереү. План төҙөү. Сифаттар ҡулланып матур текст төҙөргә өйрәнеү. |
| 41 | Сифаттың һөйләмдәге роле. | 1 | Ьөйләмдә сифаттарҙы табыу һәм ролен билдәләү, график тамғалау. |
| 42 | Сифатҡа морфо- логик анализ. | 1 | Бирелгән өлгө буйынса сифатҡа морфологик анализ яһарға өйрәнеү. Телмәр үҫтереү өҫтөндә эшләү. Сифаттар ҡулланып һүрәтләү текста- ры төҙөү. |
| 43 | Йомғаҡлау. | 1 | Тема буйынса уҡытыусы ярҙамында проект төҙөү. Башҡарылған проект эшенең һөҙөмтәләрен ҡыҫҡаса һөйләп биреү, бөтә үтелгәндәрҙе нығытыу. |
| 44 | Рәүеш. Уның яһалышы. | 1 | Рәүеш тураһында төшөнсә алыу, уның билдәләрен күҙәтеүҙәр, сағыштырыу нигеҙендә асыҡлау һәм һы- ғымта яһау. Уға бәйләнеп килгән һүҙҙәрҙе’ асыҡлау. Киң таралған рәүештәргә һорау ҡуйыу, һөйләмдәрҙән табыу, һүҙбәйләнештәр төҙөү. |
| 45 | Рәүеш төркөм- сәләре. | 1 | Рәүештәрҙең төркөмсәләрен сағыштырыу нигеҙендә ғәмәли өйрәнеү, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. |
| 46 | Рәүеште си- фат менән сағыштырыу. | 1 | Рәүеш һәм сифаттарҙың айырмалы яҡтарын ғәмәли үҙләштереү. Бер үк һүҙҙең рәүеш тә, сифат та булып килә алыуын күҙәтеү һәм уларҙың ниндәй һүҙ төркөмө булыуын һорауҙар ярҙамында айырырға өйрәнеү. Рәүештәр һәм сифаттар менән һүҙбәйләнештәр төҙөү. |
| 47 | Т/ү. «Яңы йыл» картинаһы бу- йынса инша. | 1 | Картинаның йөкмәткеһен үҙләштереү. Картина, терәк һүҙҙәр һәм уҡыусыларҙың тормош тәжрибәһенә таянып ентекле һүрәтләү-хикәйәләү тибындағы текст төҙөү. Сифаттарҙы һәм рәүештәрҙе ҡулланып, матур текст төҙөү күнекмәһе алыу. |
| 48 | Рәүешкә морфологик анализ. | 1 | Бирелгән өлгө буйынса рәүештәргә морфологик анализ яһарға өйрәнеү. Уларҙы һөйләмдә билдәләү. |
| 49- 50 | Диктант. | 2 | Орфограммаларҙы ҡулланып, хатаһыҙ диктант яҙыу. Диктантҡа анализ яһау һәм хаталар өҫтөндә эшләү. |
| 51 | Ҡылым. | 1 | Ҡылым тураһында төшөнсә алыу, һорауҙары һәм белдергән мәғәнәһе тураһында һығымта яһау, кағиҙә төҙөү. Текстан ҡылымдарҙы табыу, һорауҙар ҡуйыу, һөйләмдәге ролен асыҡлау. |
| 52- 53 | Ҡылымдар ҙың яһалышы. | 2 | Ҡылымдарҙы яһалышы яғынан сағыштырыу, анализлау, өс төргә бүлеү. Башҡортостан ҡомартҡылары тураһында фекер алышыу. |
| 54 | Ҡылымдарҙың заман менән үҙгәреше. | 1 | Телмәрҙә ҡылымдарҙың заман төр- ҙәрен айырырға өйрәнеү, уларҙы урынлы ҡулланыу. |
| 55- 56 | Үткән заман ҡылымдары. | 2 | Ҡылымдың үткән заманы тура- һында белешмә алыу, белдергән мәғәнәһен асыҡлау. Уларҙың ике формаһын (шаһитлы һәм шаһитһыҙ) сағыштырыу, айырмаһын билдәләү. Ҡылымдарҙың үҙгәрешен ғәмәли үҙләш тереү. Тест ярҙамында белемдәрҙе тикшереү һәм баһалау. |
| 57 | Т/у. «Хоккей майҙансығын- да» һүрәте бу- йынса инша. | 1 | Ьүрәт буйынса һорауҙарға яуап биреү. Сәләмәт тормош алып барыу тураһында әңгәмәләшеү. Уҡыусыларҙың ҡышҡы уйындар тураһында сығыш яһауы. һүрәт бу йынса план төҙөү һәм план буйынса ентекле һөйләү. Иншаны иғтибар менән хатаһыҙ яҙыу. |
| 58 | Хәҙерге заман ҡылымдары. | 1 | Ҡылымдың хәҙерге заманы тураһында белешмә алыу, белдергән мәғәнәһен асыҡлау. |
| 59 | Хәҙерге заман ҡылымдарының үҙгәреше. | 1 | Хәҙерге заман ҡылымдарының һан, зат менән үҙгәреүен, барлыҡ-юҡлыҡ формаһында ҡулланылыуын өйрәнеү. Алған мәғлүмәттәрҙе график һыҙма (презентация) ярҙамында күрһәтеү. Һыҙма буйынса йомғаҡлау яһау. |
| 60 | Киләсәк заман ҡылымдары. | 1 | Ҡылымдың киләсәк заманының формалары тураһында белешмә алыу, белдергән мәғәнәһен асыҡлау. Киләсәк заман ҡылымдарының зат, һан менән үҙгәреүен, бар лыҡ һәм юҡлыҡ формаларҙа ҡулланы лыуын үҙләштереү. |
| 61 | Киләсәк заман ҡылымдары ның ике төрө. | 1 | Киләсәк заман ҡылымдарының ике төрлө яһалышын өйрәнеү, айыра белеү. Уларҙы телмәрҙә урынлы ҡулланыу. |
| 62 | Т/ү. Изложение. | 1 | «Сәйер ҡош» тексының йөкмәткеһен үҙләштереү, планын төҙөү, уны тексҡа яҡын итеп һәм ҡыҫҡартып һөйләү. Изложениены ҡыҫҡартып яҙыу. |
| 63 | Ҡылым һөйкә- лештәре. Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдары. | 1 | Ҡылым һөйкәлештәрен сағыштырыу, айырмаларын һәм оҡшаш яҡтарын билдәләү, һығымта яһау. Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдарының зат һәм һан менән үҙгәре үен, барлыҡ-юҡлыҡ формаһында ҡулланылыуын күҙәтеү. Уларға анализ яһау. |
| 64 | Хәбәр һейкә- леше ҡылымдары. | 1 | Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының зат һәм һан менән үҙгәреүен, барлыҡ- юҡлыҡ формаһында ҡулланылы уын күҙәтеү һәм һығымта яһау. Ҡылымдарға анализ яһау. |
| 65 | Ҡабатлау. | 1 | Ҡылым һөйкәлештәрен айырыу. Уларҙы график рәүештә тамғалау. Телмәрҙә ҡулланыу, дөрөҫ интонация менән уҡыу. |
| 66 | Т/ү. Инша. «Батырлыҡ». | 1 | Текст, китап менән эш итеү алым- дарына өйрәнеү, кәрәкле материал туплау. Башҡортостандың геройҙары тураһында әңгәмәләшеү. Бәйләнешле текст төҙөү күнекмәһе алыу. Үҙ эшеңде тикшереү, иптәшеңдең эшен тыңлау, төҙәтмәләр индереү, баһа биреү. |
| 67 | Шарт һөйкәлеше ҡылымдары. | 1 | Шарт һөйкәлеше ҡылымдарын баш- ҡа һөйкәлеш ҡылымдары менән сағыштырыу, айырмалы яҡтарын бил- дәләү. Был ҡылымдарҙы телмәрҙә ҡулланырға өйрәнеү. |
| 68 | Теләк һөйкәлеше ҡылымдары. | 1 | Теләк һөйкәлеше ҡылымдарының белдергән мәғәнәләрен, һорауҙарын асыҡлау. Башҡа һөйкәлештәр менән сағыштырыу. Телмәрҙә ҡулланырға өйрәнеү. |
| 80 | Т/ү. Инша. «Ҡоштар ҡай- та». | 1 | Тема буйынса материал туплау һәм дәрестә сығыш яһау. Уй-фекерҙе тулы итеп еткерергә өйрәнеү. Баһа биреү төҫөндәге фекерләү (ниңә? нилектән? ни өсөн?) элементтары булған текст төҙөү һәм уны дәфтәргә яҙыу. Тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш булдырыу. |
| 81 | һүҙҙең күп мәғәнәлелеге. һүҙҙәрҙең тура һәм күсмә мәғәнәһе. | 1 | Һүҙҙәрҙең төрлө мәғөнәгә әйә булы- уын күҙәтеү. Аңлатмалы һүҙлектәр менән эшләү. Күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланырға өйрәнеү. |
| 82 | Омонимдар- | 1 | Бер үк яҙылышлы, ләкин төрлө мәғәнә аңлатҡан һүҙҙәрҙе айырыу, уларҙы һүҙлектән табыу, мәғәнәһен аңлатыу. |
| 83 | Синонимдар. | 1 | Синонимдарҙы һүҙлектән табырға өйрәнеү. Уларҙьщ әһәмиәтен аңлатыу. Синоним һүҙҙәр туплау. |
| 84 | Антонимдар. | 1 | Ҡапма-ҡаршы мәғәнәле һүҙҙәрҙе һүҙлектән табыу. Мәҡәлдәрҙә һәм йомаҡтарҙа антонимдарҙың ҡулла- нылыуын күҙәтеү, бының әһәмиәтен аңлатыу. |
| 85 | Нығынған һүҙ- бәйләнештәр. | 1 | Нығынған һүҙбәйләнештәрҙе текстан табыу, мәғәнәһен аңлатыу. Уларҙы һөйләү телмәренә индереү. |
| 86- 87 | Т/ү. Контроль изложение «Ҡуян». | 2 | Тәбиғәттәге яҙғы үҙгәрештәрҙең хай- уандар тормошона йоғонтоһо тура- һында әңгәмәләшеү. Үҙ аллы төҙөгән план буйынса текстың йөкмәткеһен һөйләү. Иң мөһим ваҡиғаларҙы һай лап алыу һәм ҡыҫҡартын яҙырға өйрәнеү. |
| 88- 89 | Фонетика. Ьүҙьяһалыш. | 2 | Өйрәнелгән төшөнсәләр, тел күренештәрен ҡабатлау, системаға килтереү. Тема буйынса проект төҙөү һәм уны яҡлау. |
| 80 | Т/ү. Инша. «Ҡоштар ҡайта». | 1 | Тема буйынса материал туплау һәм дәрестә сығыш яһау. Уй-фекерҙе тулы итеп еткерергә өйрәнеү. Баһа биреү төҫөндәге фекерләү (ниңә? нилектән? ни өсөн?) элементтары булған текст төҙөү һәм уны дәфтәргә яҙыу. Тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш булдырыу. |
| 81 | һүҙҙең күп мәғәнәлелеге. һүҙҙәрҙең тура һәм күсмә мәғәнәһе. | 1 | Һүҙҙәрҙең төрлө мәғөнәгә әйә булы- уын күҙәтеү. Аңлатмалы һүҙлектәр менән эшләү. Күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланырға өйрәнеү. |
| 82 | Омонимдар- | 1 | Бер үк яҙылышлы, ләкин төрлө мәғәнә аңлатҡан һүҙҙәрҙе айырыу, уларҙы һүҙлектән табыу, мәғәнәһен аңлатыу. |
| 83 | Синонимдар. | 1 | Синонимдарҙы һүҙлектән табырға өйрәнеү. Уларҙьщ әһәмиәтен аңлатыу. Синоним һүҙҙәр туплау. |
| 84 | Антонимдар. | 1 | Ҡапма-ҡаршы мәғәнәле һүҙҙәрҙе һүҙлектән табыу. Мәҡәлдәрҙә һәм йомаҡтарҙа антонимдарҙың ҡулла- нылыуын күҙәтеү, бының әһәмиәтен аңлатыу. |
| 85 | Нығынған һүҙ- бәйләнештәр. | 1 | Нығынған һүҙбәйләнештәрҙе текстан табыу, мәғәнәһен аңлатыу. Уларҙы һөйләү телмәренә индереү. |
| 86- 87 | Т/ү. Контроль изложение «Ҡуян». | 2 | Тәбиғәттәге яҙғы үҙгәрештәрҙең хай-уандар тормошона йоғонтоһо тураһында әңгәмәләшеү. Үҙ аллы төҙөгән план буйынса текстың йөкмәткеһен һөйләү. Иң мөһим ваҡиғаларҙы һайлап алыу һәм ҡыҫҡартын яҙырға өйрәнеү. |
| 88- 89 | Фонетика. Ьүҙьяһалыш. | 2 | Өйрәнелгән төшөнсәләр, тел күренеш- тәрен ҡабатлау, системаға килтереү. Тема буйынса проект төҙөү һәм уны яҡлау. |
| 90- 93 | Ьөйләм. | 4 | Ьөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып яҙыу. Һөйләмгә тулы синтаксик анализ яһау. һөйләм киҫәктәрен билдәләү. |
| 94- 95 | Исем. | 2 | Исемдәрҙең грамматик билдәләрен ҡабатлау. Текстам исемдәрҙе табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. |
| 96 | Алмаш. | 1 | Алмаштарҙың грамматик билдәләрен ҡабатлау. Текстан алмаштарҙы табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. Телмәрҙә алматтттарҙы ҡул- ланыу күнекмәһе алыу. |
| 97 | Сифат. | 1 | Сифаттарҙың грамматик билдәләрен ҡабатлау. Текстан сифаттарҙы табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. |
| 98 | Рәүеш. | 1 | Рәүештәрҙең грамматик билдәләрен ҡабатлау, уларҙы сифаттар менән сағыштырыу. Текстан рәүештәрҙе табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. |
| 99- 100 | Ҡылым. | 2 | Ҡылымдарҙың грамматик билдәләрен ҡабатлау. Текстан ҡылымдарҙы табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. |
| 101 | Ьан. | 1 | Һандарҙың грамматик билдәләрен ҡабатлау. Текстан һандарҙы табыу һәм уларға морфологик анализ яһау. |
| 102 | Тикшереү эше. | 1 | 4-се класта өйрәнгәнде иҫкә төшөрөү, тикшереү эшен башҡарғанда ҡулланыу, һығымта яһау. |
«Башҡорт теле» дәрестәрендә тикшереү эштәре
Диктант текстары, тикшереү эштәре 1-се кластың беренсе сирегендә 5-7 минут тирәһе, икенсе сиректә 15-20 минутта, икенсе ярты йыллыҡта диктант һәм эштәр 20-25 йәки 25-30 минутта үтәлә. 2-се класта 30-35 минут, ә 3-4 –се кластарҙа 40-45 минут ваҡыт бирелә. Диктант текстары һәм тестар Сынбулатова Ф.Ш. Нурыева Р.Ф. авторлығындағы “ 1-4-се кластар өсөн диктанттар йыйынтығы һәм тикшереү эштәре» башҡорт теле уҡытыусылары өсөн ҡулланманан алына.
«Башҡорт теле» дәрестәрендә файҙаланылған техник саралар :
-проектор
-экран
Йыhазландырыу :
1.Дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәренең башланғыс кластары өсөн башҡорт теле буйынса өлгө программалар. Р.Д. Салауатова. Өфө.Китап,2011.(Икенсе быуын стандарттары)
2.«Әлифба»дәреслеге.СынбулатоваФШ.Исламғолова Ы.Ә Өфө..2011
3«Әлифба эш дәфтәре»Ф.Ш.Сынбулатова Өфө Китап.2011
Мәүлийәрова Ә. Т.
4. Сынбулатова Ф.Ш. Нурыева Р.Ф.Ғәлиуллина Г.Б. 1-4-се кластар өсөн диктанттар йыйынтығы һәм тикшереү эштәре. Башҡорт теле уҡытыусылары өсөн ҡулланмана.-“ Өфө. Китап,2011.
2 589
23 137 
