Доклад на районной научно-практической конференции 2015 года

Республиканская конференция-фестиваль творчества обучающихся

«EXCELSIOR - 2015»

Секция: чувашский язык и литература

К.В.Ивановăн «Нарспи» поэминче ирĕклĕх проблемине çутатни

Сведения об авторе:

Смирнов Дмитрий Олегович, МБОУ «Байглычевская основная общеобразовательная школа Яльчикского района

Чувашской Республики» , 9 класс

Научный руководитель:

Федорова Елена Сергеевна, учитель

МБОУ «Байглычевская основная общеобразовательная школа

Яльчикского района Чувашской Республики»

Кÿртĕм

Ман ĕç теми – «К.В.Ивановăн «Нарспи» поэминче ирĕклĕх проблемине çутатни». Мĕншĕн-ха эпĕ çак темăна суйласа илтĕм? Мĕншĕн тесен ку çул Чăваш Республикинче –К.В.Иванов çулталǎкĕ тата вăл актуаллă хайлав. Хамăн ĕçре тĕпчевпе тишкерÿ меслетне тĕп вырăна хуратăп, çавна май ĕçе танлаштару мелĕпе усă курса çыратăп.

К.В.Иванов – ăслă та вăйлă талант. Вăл çырнисем паянхи кун та тавлаштараççĕ. Тĕслĕхрен, «Нарспи» поэмăра автор сăнарсен пурнăçри ырлăхĕпе хурлăхĕ мул тĕнчинчен килнине кăтартнă. Хайлавра поэт «анчах вăйлă этем те мул тĕнчине пăхăнать» тенĕ. Нарспи ашшĕ-амăшĕ хăйĕн хĕрне пуян çынна качча парса телейлĕ тăвасшăн пулчĕç. Анчах та Нарспи шăпи телейсĕр килсе тухрĕ. Тĕнчери литературăра пуян ывăлĕпе пуян хĕрĕн юратăвĕ те телейсĕр пулнине каланă. Тĕслĕхрен, В.Шекспирăн «Ромеопа Джульетта» хайлавĕ. Апла пулсан, телей мулран çеç килмест.

К.В.Иванов пултарулăхне чăваш ăсчахěсем тĕплěн тишкернě. Уйрăмах ку ěçре М.Я.Сироткин тĕпчевçĕ тарăн йĕр хăварнă. Çавăн пекех Ухсай Яккăвě, В.А.Долгов, И.Н.Сутягин, П.П.Хусанкай, Г.Я.Хлебников, В..Я.Канюков, Ю.М.Артемьев, А.В. Васильев, С.А.Александров, В.П.Никитин, И.А.Зотов çырнисем паллă вырăн йышăнаççĕ. Вěсем кашниех çĕннине, халиччен ыттисем курманнине, каламаннине тупса палăртма тăрăшнă. Вěсем Нарспи мул тĕнчине, тěттěмлěхпе тěшмěшлěхе сивлекен хěрарăм пулнине, Нарспипе Сетнер çын ирěклěхěшěн, пĕртанлăхĕшĕн кĕрешме чĕнекен сăнарсем пулса тăнине палăртнă.

Мĕнрен килет-ши çын телейĕ? Ку ыйту паянхи кун та актуаллă. Мĕне тĕпе хурса çырнă автор хайлава? Мĕнле проблемăна çутатса парать тата мĕн каласшăн пире, вулакана, К.В.Иванов? Акă мĕнлерех ыйтусем шухăшлаттараççĕ мана? Ыттисемшĕн те ку кăсăклă тесе шухăшлатăп. Çавна май хам ума «Нарспи» поэмăна тишкерсе тухса ун проблемине палăртас, хамшăн та кирлĕ пĕтĕмлетÿ тăвас тĕллев лартрăм. Çапла вара тĕллеве пурнăçлама çакăн пек задачăсем лартатăп: К.В.Иванов хăш вăхăтра пурăннă тата ăна мĕн хистенĕ çакăн пек чаплă хайлав çырма? «Нарспи» поэмăри сăнарсене тишкересси, К.В.Иванов хăйĕн «Нарспи» поэминче ирĕклĕх проблемине çутатнине çирĕплетесси, пĕтĕмлетÿ тăвасси. «Нарспи» хайлава тĕрлĕ автор хакланине пăхса тухасси.

Тĕп пайĕ

«Нарспи» поэма – Константин Иванов пултарулăхĕн генилле шайне кăтартакан хайлав. Мĕнле хăватлă шухăш-кăмăл, чăн-чăн ăсталăх çăл куçě вĕресе тăрать унта! Тăван ěç халăхĕн тарăн ăсěпе тĕрěслěх туйăмě, таса кăмăл-сипечĕпе çынна пысăккăн юратни, чун илемĕпе характер çыпăçулăхĕ, сăмах-юмах виçелěхĕпе юрă-сăвă хитрелěхĕ – çаксем пурте тěнче литературин чи малта пыракан сăнарлăх ăсталăхĕпе тěлĕнмелле килĕшÿллĕн сыпăннă ку поэмăра.

Мĕнле вăхăтра пурăннă-ха Константин Васильевич Иванов тата мĕн çырнă?

Константин Васильевич Иванов пурăннă вăхăта пăхса тухсан çакна калама пулать: поэт йывăр, нушаллă вăхăтра пурăннă; хĕн-хурне, асапне чылай тÿснĕ; пурнăçра тĕрĕслĕх çуккине курнă. Паллах, ырă гений çакăнпа килĕшсе ларма пултарайман, вăл хăйĕн хайлавĕсенче ирĕклĕхе йыхăрнă. Ирĕклĕхе тухмалли мĕнле çул-йĕре палăртнă-ха? Кăна пĕлме эпир «Нарспи» поэмăна тишкерсе тухăпăр. Чи малтанах тĕп сăнарсене пăхса тухăпăр. Мĕнлерех çынсем пулнă Нарспипе Сетнер? Хуравне хĕвеллĕ кластерпа кăтартатăп.

Енчен те çак çынсенче нимĕнле япăх ен те çук пулсан мĕншĕн-ха килĕшмеççĕ вĕсем ыттисене хайлавра? Мĕн каласшăн пулнă автор? Ман шутпа, кун пек çынсене пурин те юратмалла, автор та вĕсене юратни сисĕнет. Апла пулсан, пурнăçра тĕрĕслĕх çук. Çавна пула тĕп сăнарсем хăйсен юратăвне сыхласа хăварас тесе кĕрешÿ çулĕ çине тухаççĕ. Мĕн тăваççĕ-ха Нарспипе Сетнер тăшманĕсене çĕнтерес тесе? Ăна пĕлме «Нарспи» поэмăри глаголсене çырса илетĕп. Ку шухăша К.В.Иванов «Тарни» сыпăкран пуçлать.

Пĕтĕмлетÿ

Çапла вара, К.В.Иванов «Нарспи» поэминче ирĕклĕх проблемине çутатса парать. Телей ирĕклĕхрине палăртать. Кăна пире автор сăнарсен кĕрешĕвĕнче кăтартать. Нарспипе Сетнер хăйсен телейĕшĕн кĕрешрĕç: Нарспи туйĕнчен вăрмана тухса тарчĕç, тăшманне тĕп турĕç, анчах та телейлĕ пулаймарĕç. Пусмăр тĕнчинче телейлĕ пулма çук иккен. Мĕн чухлĕ куççуль юхтармарĕ-ши мĕскĕн Нарспи? Мĕнре курчĕç-ха вĕсем хăйсен телейне? Паллах – ирĕклĕхре. Ирĕклĕхшĕн, телейшĕн кĕрешме кирлине К.В.Иванов иртнĕ ĕмĕртех каласа хăварнă. Эпĕ те çак шухăшпа килĕшетĕп.

«Нарспи» хайлава ытти авторсем мĕнлерех хакланă-ха? «В изображении жизни чувашского народа К. Иванов исходил из тех художественных принципов, которые были разработаны великими русскими писателями. … Правдивые картины жизни и быта чувашского народа, воссоздание в прекрасной поэтической форме, беспощадная критика власти денег в общественных и семейных отношениях и угнетателей народа, изображение пробуждения народного сознания и непримиримой борьбы Нарспи и Сетнера против старых устоев в семейном быту, чарующие виды природы – всё это определило силу и эстетическое обаяние реалистического искусства классика чувашской поэзии К. Иванова», – тесе çырать И.А.Зотов хăйĕн «Живое наследие Константина Иванова» ĕçĕнче. Ю.М.Артемьев критик та Нарспи хăйĕн юратăвĕшĕн, телейĕшĕн кĕрешнĕ тет.

[1. И.А.Зотов. Живое наследие Константина Иванова. Художественный метод поэта. Принципы изображения характеров. Певец красоты родной природы. – Чеб.-ры: Чувашское книжное издательство, 1984, 28 с.]

Библиографиллĕ список

1. И.А.Зотов. Живое наследие Константина Иванова. Художественный метод поэта. Принципы изображения характеров. Певец красоты родной природы. – Чеб.-ры: Чув. кн. изд-во, 1984.

2. И.И.Одюков. К.В.Иванов пултарулăхне вĕренмелли дидактика материалĕсем. – Чеб.-ры: изд-во чувашского РИПКРНО, 1993.

3. Константин Васильевич Иванов. Сочинения. Второе дополненное издание. На чувашском и русском языках. Составители А.В.Васильев, Н.Ф.Данилов, Г.Ф.Юмарт – Чеб.-ры: Чув. кн. изд-во, 1989.

4. Константин Иванов. Фотоальбом. Составители – кандидат филологических наук А.П.Хузангай, Г.С.Самсонова – Чеб.-ры: Чув. кн. изд-во, 1990.

5. К.В.Иванов пурнăçěпе пултарулăхě: Учительсен пěлěвне ÿстерекен институт, Шупашкар, 1990.

6. Н.И.Иванов «Поэзи сипечě» - Чăв. кěн. изд-ви, 1982.

7. Г.Хлебников «Меслетпе ăсталăх»- Чăв. кěн. изд.-ви, 1984.

8. З.П.Михайлова, В.М.Михайлов. Сочиненисем. 1 пай: Шупашкар – 2000.