Дүйнөлүк океандар

  Жер бетинин көпчүлүк бөлүгүн Дүйннөлүк океан деп аталган туташ суу мейкиндиги каптап турат. Аны материктер айрым бөлүктөргө бөлүп турат. 

       Тынч окаен- жер шарындагы океандардын эң чоңу жана эң тереңи. Ал бүткүл Дүйнөлүк океандын жарымын түзөт,анын жалпы аянты 180 млн км2, Тынч океанды кээде Улуу океан деп аташат. Анын жаратылышынын башкы өзгөчөлүктөрү - суу түбүндогү жер катмарынын өтө кыймылдуулугу, түбүнүн рельефинин ар түрдүүлүгү, өтө тереңдиги, көптөгөн жанар тоолордун, чуңкур коолордун болушу, аралдардын, каардуу кубулуштардын көп болоушу, сууларындаргы жылуулуктун көп запасынын бугуп жатышы, органикалык дүйнөсүнүн өтө  ар түрдүүлүгү менен айырмаланат. 

 Тынч океан батыштан Евразия жана Австралия материктери, чыгышынан Түндүк жана Түштүк Америка, түштүгүнөн Антарктида менен чектешет.  Океандын сыркы түспөлү сүйрү көрүнүштө .  Түндүктөн түштүктү карай 15,8 миң км2, чыгыштан батышка 19,5 миң км созулат. Тынч океандын аймагында алардар өтө көп , алардын саны 10 миңден ашат. Мисалга, Алеут, Куриль, Япон, Филиппин, Жаңы Зеландия жана башка бар.

       Атлантика океаны   батыш жарым шардан орун алган. Европа, Африка, Түндүк жана Түштүк Американынын жээктери менен чектешет. Аянты 93 млн км2, чоңдугу жагына Тынч океанынан кийинки экинчи орунда турат. Түндүктөн түштүктү карай 16 миң км ге созулат. Океан түштүгүнөн Инди жана Тынч океандар менен, түндүгүнөн Түндук Муз океаны менен байланышат.

  Атлантика океаны Жердин бардык климаттык алкактарында жайгашкандыктан климатты өто эле ар түрдүу. Океандын көпчүлүк бөлугү жылуу климаттык алкактарда жатат. Анын түндүгүнө салыштырганда түштүк уюл тарабынын климатты өто суук. Океандын түндүктөн түштукко аябай зор аралыкка созулуп жаткандыгынан, суу агымдары меридиан багытында агат.

 Инди океан жер шарында өзгөчөлөнгөн абалды элеп тураган орду менен айырмаланат. Анын көпчүлүк бөлүгү тундүк жарым шардан орун алган. Ал тундуктө Евразия менен чектелет да Түндүк Муз океаны менен байланышы жок. Тынч океандан аны Чоң Зонд аралдары жана Австралия бөлүп турат. Атлантика менен чек арасы Игольный( ийне) тумшугунун меридианы, Тынч океан менен чеги Тасман аралынын меридианы боюнча өтөт. Инди океаны чондугу боюнча  үчүнчү орунда турат. Аянты деңиздер менен 75 миң км2.

    Башка океандарга салыштырганда Инди океанынын жээктеринде деңиздер өтө аз.Анын тундугүндө жайгашкан ири деңиздерге Кызыл, Андаман, Араб жана четки Арввия деңизи, чыгыш бөлүгүнө Арафур  жана Тимор  деңиздери кирет. Инди океанда аралдар азыраак. алардын чоңдору материк тибиндегилер Мадагаскар, Шри-Ланка , Сокотро аралдары жээктерге жакын жайгашкан. 

  Инди океанынын түбүнүн рельефи ар түрдүү жана татаал. Климаттын түзүлүшүнө океандын географиялык абалы чоң таасир этет. Океандын көпчүлүк бөлүгү көпчүлүк экватордук, субэкватордук жана тропиктик климаттык алакактарда жайгашкан. 

 Түндук Муз океаны башка океандардан климатынын өтө татаалдыгы, тайыздыгы жана ала каптаган мөңгү - муздардын эбегейсиз көптүгү менен айырмаланат. Ал Дүйнөлүк океандын ажырагыс бир бөлүгү болгондуктан,  андагы тиричилик өз ара суу жана жылуулук алмашуу менен байланышкан. Ал табиятынын татаалдыгына карабастан өто чон чарбалык жана транспорттук мааниге ээ. 

  Океан Евразия менен Түндук Американын аралыгынан орун алган, аянты 13 млн км2 .  Океанга 9 дениз тиешелүү алардын эң чоңу Норвеж денизи, эң кичинеси Ак дениз. бири биринен обочолонгон аралдар көп. Аларга: Шпицберген, Франц Иосиф, Жаңы Жер , Жаңы Сибир аралдары, Канаданын Арктикалык архипелагы ж.б кирет.