Эл аралык экономикалык мамилелер

ЭЛ АРАЛЫК ЭКОНОМИКАЛЫК МАМИЛЕЛЕР

УИТМЛ-5

2020-Ж.

География мугалими: Зарнаева Н.Ж.

САБАКТЫН МАКСАТЫ :

• Дүйнөлүк соода: товар айлануусу, түзүлүшү, географиялык бөлүнүшү.

• Эл аралык финансы-кредиттик мамиле
• Эл аралык туризм

ЭЛ АРАЛЫК ЭКОНОМИКАЛЫК БАЙЛАНЫШТАРДЫН НЕГИЗГИ ФОРМАЛАРЫ

ЭЛ АРАЛЫК ЭКОНОМИКАЛЫК

МАМИЛЕЛЕРДИН ЖАЛПЫ МҮНӨЗДӨМӨСҮ

Тапшырма: §18. Эл аралык экономикалык мамилелер104-108-б

Дүйнөлүк чарбанын тармактарын мүнөздөөнүн планы

ДҮЙНӨЛҮК СООДА

КАПИТАЛ ЧЫГАРУУ

ИЛИМИЙ-ТЕХНИКАЛЫК

КЫЗМАТТАШТЫК

КОМПЕНСАЦИЯЛЫК САЛЫМДАР

КРЕДИТТИК-ФИНАНСЫЛЫК

МАМИЛЕ

ТЕЙЛӨӨ ТАРМАГЫ

ЭЛ АРАЛЫК ТУРИЗМ

ЭАЭМ жалпы мүнөздөмө

“ Жетектөөчү”

ТҮНДҮК

• Дүйнөлүк чарбанын түзүлүшү, эл аралык эмгектин географиялык бөлүнүшү бүткүл дүйнөлүк экономикалык мамилелердин калып- танышына алып келди (БДЭМ).
• Аларды дүйнөлүк чарбанын «кан тамырлары» десе болот.
• Дүйнөлүк чарбанын эки мүчөлүү модели
• БДЭМде «жетектөөчү» ролду Түндүк ойнойт, анда мындай мамиленин бардык формалары өнүккөн, ал эми «жетелетүүчү» ролду Түштүк аткарат.

“ Жетелетүүчү” ТҮШТҮК

Өлкөлөр

% квоталар

Сингапур

80

Бельгия ,Нидерланды

65-70

ФРГ , Франция

20-25

АКШ

9

Россия

30≤

Ачык экономикалуу өлкөлөр

• Бүткүл дүйнөлүк экономикалык мамилелерге көз каранды өлкөлөрдү, ачык экономикалуу өлкөлөр деп эсептешет
• Өз кезегинде ачыктыктын даражасы анын экспорттук квотасына - ИДПдагы экспорттун үлүшүнө байланыштуу.
• Бул квота Европанын жана Азиянын кээ бир жакшы өнүккөн чакан НИС өлкөлөрүндө эн жогору, ал эми өнүккөн, ички рыногу кенен өлкөлөрдө төмөн.

ЭРКИН ЭКОНОМИКАЛЫК АЙМАКТАР

• Эркин экономикалык зона (ЭЭЗ) бул экономикалык-географиялык абалы ыңгайлуу аймак же шаар. Ал жерде салык жана бажы үчүн жеңилдик берилип, материалдарды, финансыны, жаны технологияны жана эмгек ресурстарын тартыш үчүн түзүлөт. ЭЭЗ биринчи кезекте чет элдик капиталды, жаңы технологияны тартып, валюталык кирешени көбөйтүп, ички рынокту товарга толтуруу, товарлардын конкуренттик мүмкүнчүлүгүн жогорулатып, тейлөөнү жакшыртыш үчүн уюштурулат.
• Ачык экономиканын белгилүү үлгүлөрүнүн бири эркин экономикалык зоналарды түзүү
• XXI кылымдын башында дүйнөдө 3 миңден ашык ЭЭЗ түзүлүп, анда 3 млнго жакын адам иштеген.
• ЭЭЗдин дүйнөлүк товар айлануудагы үлүшү 1/з ге жетти.

Дүйнөлүк сооданын товардык структурасы

Канада АКШ Япония АКШ Мексика АКШ Великобритания ФРГ Франция ФРГ Улуу Британия Япония Сауд Аравиясы " width="640"

Дүйнөлүк сооданын аймактык тузүлүшү

• Соодада алдынкы орунду Батыштын өнүккөн өлкөлөрү ээлеп келген жана азыр да бардык соода айлануусунун 70% ын камсыз кылат.
• Экинчи орунду -Түштүк өлкөлөрү ээлейт, Кытай, Азия жана нефтеэкспорттоочу ОПЕК өлкөлөрү.
• Үчүнчү орунду –өткөөл экономикадагы өлкөлөр
• Эң ири товар алмашуу экономикалык өнүккөн өлкөлөргө туура келет.

Дүйнөнүн ири товар алмашуусу

АКШ Канада

АКШ Япония

АКШ Мексика

АКШ Великобритания

ФРГ Франция

ФРГ Улуу Британия

Япония Сауд Аравиясы

Дүйнөлүк соода: товар айлануусу, түзүлүшү, географиялык бөлүнүшү

• Дүйнөлүк соода чарбанын эн байыркы түрү, ал ИТРдин убагында кайра жаңырды
• 1950-2000-жылдарда дүйнөлүк соода айлануу 125 млрддан 13 трлн АКШ долларына чейин жеткен, б.а. 100 эседен ашык өскөн
• Дүйнөлүк сооданын түзүлүшүндө да олуттуу өзгөрүүлөр болду. Ал товар жана тейлөө менен соода кылуу болуп экиге бөлүндү.
• Тейлөө иштери менен соода кылуу, товар менен соода кылууга караган­да тез темп менен өсүп, анын дүйнөлүк соодадагы үлүшү 1/зге жетти.

Дүйнөлүк соода

Соода кылуу

Тейлөө иштери

Дүйнөлүк соода уюму(ВТО)

• 1995-ж 1-январда түзүлгөн
• Максаты – либерализациялоо жана дүйнөлүк сооданы жөнгө салуу.
• Мүчөлөрү : 153 мамлекет (97 % дүйнөлүк соода айлануусунун же 9/10 таандык
• Штаб-квартирасы Швейцариянын Женева шаарында

КЫЗМАТ КӨРСӨТҮҮ

• Портторго кирген чет элдик кемелерди тейлөө.
• Фрахт - деңиз кемелерин (жалдоо).
• Бир өлкө экинчи өлкөгө кемелерин жүк ташууга берүү – “дениз киречилери” деп аталат. Киречилерге Грекия, Улуу Британия, ГФР, АКШ, Франция, Нидерландия, Швеция, Дания кирет.

ЭАЭМ ФОРМАСЫН АНЫКТА:

• Жаңы дүйнөлүк финансылык борбор ОПЕКНЫН айрым мүчө-өлкөлөрүнүн базасында түзүлгөн. Перс булуңунун аймагынан чыккан нефтедолларлардын агымы Батыш Европасына, АКШга, Азиянын, Африканын, Латын Америкасынын өлкөлөрүнө кетип бара баштаган.
• КАПИТАЛ ЧЫГАРУУ

ЭАЭМ ФОРМАСЫН АНЫКТА

• Либерия дүйнөдө суюк жана кургак жүктүн флотункун тоннажы боюнча биринчи орунда.
• 1600гө жакын башка өлкөлөрдүн кемелери Либериянын желеги менен сүзүшөт.
• Желекти пайдалангандык үчүн алымдар Либерия казынасынан түшкөн кирешенин олуттуу бөлүгүн түзөт.
• КЫЗМАТ КӨРСӨТҮҮ

ЭАЭМ ФОРМАСЫН АНЫКТА

• Нидерланддытар – дүйнөдөгү эң гүл өстүрүүчү өлкө.
• Алсмере шаарында эң чоң гүл сатуу аукциону жайгашкан ,ал 30 футбол талаасынын аянтына барабар, розаны эле жылына 1 млрд. даанасын сатышат.
• Нидерландиядан гүлдөр 140 өлкөгө ташылат.
• ДҮЙНӨЛҮК СООДА

АКЧА АЛМАШУУ

• ЭАЭМ ди өнүктүрүү үчүн акча конвертациясы өтө маанилүү.
• АЛМАШТЫРУУ -бул ата мекендик валютаны чет өлкөлүк валютага белгилүү бир курс боюнча жана тескерисинче алмашууга мүмкүнчүлүк болуп саналат
• Айрым өлкөлөрдүн валюталарын өз ара алмашуу учурунда белгиленген баалар АЛМАШУУ жана ВАЛЮТАЛАР КУРСУ деп аталат .

АКЧА АЛМАШУУ

• Алмашуу курсун өзгөртүү аркылуу тышкы рынокто валютанын наркынын жогорулашы РЕВАЛЬВАЦИЯНЫН аталышына жетет.
• Наркынын төмөндөшү- ДЕВАЛЬВАЦИЯ.

ТЫШКЫ СООДА ЖҮГҮРТҮҮСҮ

• Дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрү үчүн тышкы соода-ЭЭС негизги түрү
• Анын көлөмү, адатта, ТЫШКЫ СООДА ЖҮГҮРТҮҮСҮ

менен аныкталат, башкача айтканда, нарктык түрүндө өлкөнүн экспортунун жана импортунун суммасы.

• Бул көрсөткүч өлкөнүн эл аралык эмгектин адистешүүсүнүн катышуу даражасын чагылдырат.

ТЫШКЫ СООДА БАЛАНСЫ

• Өлкөнүн ТЫШКЫ СООДА БАЛАНСЫ -бир эле мезгил ичинде экспорттолгон жана импорттолгон товарлардын наркынын катышы.
• Тышкы соода балансынын САЛЬДОСУ -бул бардык экспорттун жана импорттун наркынын ортосундагы айырма.
• Эгерде экспорт көбүрөөк болсо – сальдо оң, эгерде аз болсо-терс.

Кытай соода балансы. Материалдар боюнча материалдар 12.05.2010

АПРЕЛЬ 2009-жылга салыштыруу

АКШ ЖАНА КЫТАЙДЫН ТЫШКЫ СООДА БАЛАНСЫ

Дүйнөлүк сооданын картасы

ЭЛ АРАЛЫК ФИНАНСЫ-КРЕДИТТИК МАМИЛЕ

• Биринчи кезекте ТНКнын аракети менен мындай мамилелер бүткүл дүйнөгө тарады
• Алар кредиттер, ижаралар жана капиталды экспорттоо, озгочо түз инвестициялоо жолу менен өндүрүштөрдү жана тейлоо чөйрөлөрүн түзүүдө көрүнөт
• XXI кылымдын башында мындай инвестициялардын көлөмү 3,5 трлн АКШ долларына жетти.

Каржы операцияларынын жалпы масштабы боюнча лидерлердин үчөө.

орун

Аймак / Өлкө

1

Батыш Европа(Улуу Британия, Франция, Бельгия жана Нидерланды)

2

АКШ

3

Япония

ЭЛ АРАЛЫК КРЕДИТТИК-ФИНАНСЫЛЫК МАМИЛЕ

• Өндүрүш объекттерин жана кызмат көрсөтүү чөйрөсүн түзүүгө кредиттерди жана зайымдарды, тике инвестицияларды берүүдөн көрүнөт.
• Дүйнөдө топтолгон мындай салымдардын жалпы көлөмү 3 триллион $ дан ашты.

Финансы-кредиттик мамлелер Түштүктө

Түштүктөгү экпорт капиталынын борбору

• Түштүк өлкөлөрүнүн абалы оор, алардын Түндүктүн өлкөлөрүне карызы 2 трлн АКШ долларынан ашык
• Кийинки он жылдыктын ичинде Түштүктө да капитал чыгаруучу эки ири борбор пайда болду
• Биринчи кезекте бул Перс булунунун нефть экспорттоочу өлкөлөрү.
• Экинчи борборду «азиянын жолборстору» - Сингапур, Малайзия жана Тайвань түздү

Нефть экспорттоочу өлкөлөр- Персия булуңу, Азия жана Африканын өлкөлөрү

“ Азиянын жолборстору”, Сингапур, Сянган жана Тайвань.

ЭЛ АРАЛЫК ӨНДҮРҮШТҮК КЫЗМАТТАШТЫК

Эл аралык өндүрүштүк кызматташтыктын формасы

Эл аралык адистешүү жана өндүрүштү кооперациялоо

Көп тармактуу багыттын негизинде биргелешкен өндүрүш

Капиталдык курулуштун катышуусу

ЭЛ АРАЛЫК КАПИТАЛ КЫЙМЫЛЫН ЖӨНГӨ САЛУУЧУЛАР

Капиталдын эл аралык кыймылы

Эл аралык валюта фонду

Бүткүл дүйнөлүк банктын тобу

(184 мамлекет мүчө)

(187 мамлекет мүчө)

Эл аралык өнүктүрүү ассоциациясы

Эл аралык банкты реконструкциялоо жана өнүктүрүү

Эл аралык инвестициялык борбор

Көп тараптуу инвестицияларды көзөмөлдөө

Эл аралык финансы корпорациясы

ИЛИМИЙ-ТЕХНИКАЛЫК КЫЗМАТТАШТЫК

• ИТР шарттарында эң жаңы техникалык жетишкендиктерди колдонууга, жаратылыш ресурстарын рационалдуу пайдаланууга ж. б. өбөлгө түзөт.
• Мамлекет аралык адистешүүнүн өндүрүшүндө гана эмес, илимдин жетишкендиктерин алмашуу боюнча (патент жана лицензия) болгон

Илимий-техникалык кызматташтык

• Эл аралык экономикалык мамилелеринин ИТР менен байланышкан жана мамлекет аралык адистешүүнүн өндүрү- шүндө.
• Илимднн жетишкендиктерин алмашуу боюнча (патент жана лицензия) о.э. Биргелешип илимий ишкердүүлүктөрдү жана проектерди иштөө.
• Биргелешкен илим изилдөө долбоорду аткаруунун (Эл аралык космостук станция - МКС) дагы бир маанилүү формасы.

КОМПЕНСАЦИЯЛЫК БҮТҮМ

• Бир катар мамлекеттердин акыркы жылдардагы экономикалык байланыштарынын маанилүү формасы.
• Чет өлкөлүк компаниялар кандайдыр бир өлкөнүн насыя берет, жана бул насыянын эсебинен ири чарба объектилерин куруу болуп саналат.
• Объектти эксплуатацияга киргизгенден кийин бул даяр продукцияны ташып келүү менен насыя тындырат (компенсациялайт).

КАПИТАЛ ЧЫГАРУУ

• Бир өлкөдөн экинчи өлкөгө капиталдын менчик ээси башка өлкөдөн киреше алуусу, о.э. саясий максаттын келишими.
• Бул сферада ири дүйнөлүк банктар жана ТНК, Эл аралык валюта фонду (МВФ) жөнгө салып турат.
• Ири капиталдын экспортёрлору – АКШ, Германия жана Япония.

Эл аралык туризм: туристтерднн кескин өсө башташы

Эл аралык туризмдин максаты

көрүүго кызыгуучу

Илимий

Ишкердик

Ден-соолукту чыңдоо

Космостук

(рекреациялык)

(экскурсиялык)

• Кийинки он чакты жыл ичинде дүйнөдө чыныгы туристтик бум байкалууда.
• Ошону менен бирге «идустриялаштыруу» өнүгүүдө .
• Эл аралык туризм киреше алып келчү тармакка айланып, дүйнө боюнча кирешенин көлөмү жылына 500 млрд долларга жетти.
• Мындай кирешенин абсолюттук көлөмү боюнча АКШ алдыда

Экологиялык

Экстремалдык

ЭЛ АРАЛЫК ТУРИЗМ

• Кийинки он чакты жыл ичинде дүйнөдө чыныгы туристтик бум байкалууда
• Эл аралык туризм киреше алып келчү тармакка айланып, дүйно боюнча кирешенин көлөмү жылына 500 млрд $ жетти.

Эл аралык туризмдин аймактык камтылышы

• Чет элдик туристтерди өзүнө тарткан негизги регион-Европа.
• Европагы алдыңкылары: Франция, Испания жана Италия.
• Азиянын алдыңкы өлкөлөрү: Кытай, Малайзия, Таиланд.
• Түндүк Американы алдыңкы өлкөлөрү – АКШ.
• Латын Америкасынын алдыңкы өлкөлөрү – Мексика.

КӨҢҮЛ БУРГАНДАРЫҢЫЗ ҮЧҮН ЫРАХМАТ!

УИТМЛ-5

2020-ж.