Еуразия материгі

Сабақтың тақырыбы:

Жасанды су қоймалары, құрлық суының маңызы және оны қорғау

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Канал, бөгендердің пайда болу жолдары оның халық шаруашылығында маңызы, судың ластануы туралы мәлімет бере отырып оқушылардың зерделігін арттыру.

Дамытушылық: Оқыту барысында әр түрлі әдіс- тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың белсенділігін, қызығушылығын,жан-жақтығын арттыра отырып, көпшілік алдында еркін сөйлеуге дағдыландыру. Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс жасауға дағдыландыру.

Тәрбиелік: «Туған жердің қара тасын қадірлей білмеген адам, бөгде жердің алтынын да бағалай білмес» оқушыларды шығармашылық жұмысқа баули отырып, табиғатты қорғауға, сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың жоспары

Үй тапсырмасын тексеру

Сұрақ-жауап (Кім көп біледі)

Жаңа сабақ

Ой жинақтау (сұрақ-жауап)

Кескін картамен жұмыс

Логикалық ойлау (Семантикалық карта)

Сандық географиялық диктант

Бағалау

Үйге тапсырма

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Әдіс-тәсілдері: сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазу, сұрақ-жауап, карта, кескін картамен жұмыс.

Көрнекілік: Д.ж жарты шарлар

картасы, атлас, кескін карта, фотосуреттер /

слайд

Пәнаралық байланыс: әдебиет, биология, сурет

Жаңа сабақ жоспары:

Бөгендер дегеніміз не оның маңызы қандай?

Каналдар оның халық шаруашылығындағы маңызы?

Судың ластануы, ластаушы заттар

Д.ж бойынша ластанған өзен, көлдер, теңіздер, мұхиттар.

Кім көп біледі?

1. Өзен бөліктерін ата?

2. Көл дегеніміз не ?

3. Өзен ағыстары нешеге бөлінеді ?

4. Өзен барлық салаларымен бірігіп . . . құрайды ?

5. Көктемде судың тасуынан пайда болады . . . ?

6. Өзеннің сағасын не деп атаймыз ?

7. Д.ж ең ұзын өзен . . . ?

8. Д.ж ең мол сулы өзен . . . ?

9. Таудан өзеннің құлап ағуын . . . ?

10. Д.ж ең биік сарқырама . . . ?

Сабақтың тақырыбы:

Жасанды су қоймалары, құрлық суының маңызы және оны қорғау

К а н а л дегеніміз жасанды өзен. Адамның қолымен жасалған арнаға өзен немесе көл суы жіберіледі. Канал сөзі латын тілінен аударғанда құбыр деген мағына береді. Канал арқылы бір өзен мен екінші өзен жүйесі жалғасып қолайлы жолдары пайда болады, сумен жабдықтау жақсарады. Бұған Ертіс-Қарағанды каналы мысал бола алады. Оның ұзындығы 500 км, ені 40 м. Ал тереңдігі 5-7 м

Адамзат тарихында адам қолымен жасалған каналдар көп: Мысалы Ұлы Қытай каналы 5 ғасырда жасалған. Ұзындығы 1776 км. Бұл канал әлі күнге дейін Қытай халқы үшін маңызды канал болып саналады.

Египеттегі Суец каналы 1859-1869 жылдар аралығында жасалған жалпы ұзындығы 193 км. Жерорта теңізі мен Қызыл теңізді жалғау арқылы Атлант мұхиты мен Үнді мұхитын жалғайтын ең қысқа жол болып саналады. Бұл канал Египет мемлекеті үшін өте маңызды, себебі мемлекетке мұнайдан кейінгі пайда осы каналдан түсіп отыр.

Панама каналы 1904 – 1914 ж. Ұзындығы 77 км. Атлант және Тынық мұхиттарын жалғап тұр.

Өткен жылы Панама каналы өзінің 100 жылдығын атап өтті.

Дарданель

Суэц

панама

Каналдар

Қазақстан

Д.ж бойынша

Ертіс-Қарағанды

Жайық-Көшім

Арыс-Түркістан

Мақтарал-Достық

Панама

Суэц

Дарданель

Ертіс-Қарағанды

Көшім

Арыс-Түркістан

Мақтарал-Достық

Бөген дегеніміз-жасанды су қоймасы

СЭС

Бөген

Бөгендер жер беті ағындарын реттеу мақсатында өзен арналарын бөгеу арқылы жасалады . Егер көлемі кіші ойыстарды бөгейтін болса, оларды тоған деп атайды. Бөгендер ауданына қарай келесі бөліктерге бөлінеді: 50 км 2 -ге дейін - кіші 250 км 2 -ге дейін - орта 1000 км 2 -ге дейін - ірі одан үлкендері - аса ірі бөгендер. Қазақстанда қазір 4 мыңдай бөгендер мен тоғандар бар. Алып жатқан ауданы 10 мың км 2 . Оларда 90 % тұщы су жиналған. Бөгендердің көбі Орталық, Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда шоғырланған.

Олар: Бұқтырма, Қапшағай, Шардара, Самарқан, Бөген, Ақкөл, Шерубай-Нұра, Кеңгір және т.б.

Қазақстанның ең үлкен 10 бөгені

Бөгендер

Орналасқан жері

Бұқтырма

Құрылған жылы

Ертіс өзені. ШҚО

Қапшағай

1967

Ауданы , км²

Іле өзені. Алматы обл

Шардара

5500

1970

Ұзындығы , км

Көксарай

Сырдария өзені. ОҚО

1847

600

Ені , км

Сергеев

1966

Сырдария өзені. ОҚО

40

187

Тереңдігі , м

Есіл өзені. СҚО

2011

Қаратомар

900

80

23

1969

48

460

Тобыл өзені. Қостанай обл.

Самарқанд

43

20

1965

Бөген

117

-

Нұра өзені. Қарағанды обл

Бөген өзені. ОҚО

1941

Кеңгір

26

92

-

75

-

72

82

Өскемен

Кеңгір өзені. Қарағанды обл

7

1967

4

Өскемен. ШҚО

1952

20

65

25

13

7

1963

37

16

33

12

6

37

1,6

15

85

1,2

25

45

Бұқтырма

Қапшағай

Шардара

Бөгендер

Іле

Сырдария

Ертіс

Шардара

Қапшағай

Бұқтырма

Бұқтырма

Қапшағай

Шардара

СЭС

Завод фабрика

Бөгендердің маңызы

Су жолы

Туризм

Ауылшаруашылығы

Судың маңызы

СУ

Дәптер мен жұмыс

Канал Бөген

Ойлан, Бірік, Бөліс.

1-топ

Каспий

теңізі

2-топ

Арал теңізі

3-топ

Балқаш

көлі

Сандық географиялық диктант

Су деңгейінің күрт көтерілуі

1. Тайфун

2. Цунами

3. Көл

4. Толысу

5. Жак-ив- Кусто

6. Жайылма

7.Тасқын

8. Су тасуы

9. Тигр, Ефрат

10. Өзен режимі

Ең ежелгі өзен

Белгілі бір маусымда өзен

суының көтерілуі

Өзен суы деңгейінің жыл ішінде өзгеруі

Өзен тасығанда су басатын бөлігі

Саяхатшы мұхит зерттеушісі

Теңіз деңгейінің котерілуі

Мұхиттан соғатын дауылды жел

Мұхиттарда жер сілкінісі, жанартау атқылауынан пайда б/ды

Суға толған табиғи ойыс

Сергіту сәті

Семантикалық карта

Р/с

1

Атауы

Өзен

2

Балқаш

Көшім

3

Көл

Теңіз

Ертіс

4

Бұқтырма

5

Бөген

Жерорта

6

Канал

Ертіс-Қарағанды

7

Сырдария

8

Арал

Сөзжұмбақ

1. Қазақстандағы ең үлкен су қоймасы

2. Сырдария өзенінде орналасқан су қойма

3. Канал сөзі латын тілінен аударғанда

4. Суэц каналы қай елге тиесілі

5. Іле өзенінде орналасқан су қоймасы

6. 96 пайыз судан тұрады

7. Бұқтырма су қоймасы орналасқан өзен

т

а

б

и

ғ

а

т

Ой жинақтау

1. Бөген дегеніміз ?

2. Канал дегеніміз ?

3. Бөгенмен каналды жасаушы ?

4. Мұхиттар, өзендер, көлдер неліктен ластанады және ластаушы кімдер ?

5. Д.ж ең лас теңіз ?

6. Бөгендерде орналасады ?

7. Қазақстанның ірі су қоймалары ?

8 .Жасанды су қоймаларын қашан, кімдер салған?

Бағалау .

Бес саусақ әдісі.

Үйге тапсырма: Жасанды су қоймалары, құрлық суының

маңызы және оны қорғау жөнінде реферат

дайындау