Ысык-көл чөлкөмү.
Сабактын жүрүшүндө
Ысык-көл чөлкөмүнүн жаратылышы.
Жаратылышты пайдалануу өзгөчөлүктөрү менен таанышабыз.
Рекреациялык ресурстары менен таанышабыз.
Ысык-көл чөлкөмү Кыргыз Республикасынын түндүк чыгыш бөлүгүндө жайгашкан ал толугу менен ысык-көлдү ээлеп турат.
Ал түндүгүнөн күнгөй Ала-тоо түштүгүнөн Тескей Ала-тоо менен чектешет.
Чыгыштан арча төр ашуусу менен Батышынан Кызыл омпол тоосу менен чектешет.
Чөлкөм чыгышынан Арча төр ашуусунан батышты карай Кызыл омпол тоосуна чейин 252 кмге созулат.
Түндүктөн Кучаныр ашуусунан түштүктөн Барскоон ашуусуна чейин 118кмге созулат.
Күнгөй Ала-Тоо бул Түндүк Тянь-Шандагы кырка тоо. Каркыра өрөөнүнөн Боом капчыгайына чейин кеңдик багытта созулуп жатат, түштүгүндө Ысык-көл чөлкөмү менен чектешет. Түндүгүнөн Чоң-кемин өрөөнү жана челек өрөөнү менен чектешип Кемин Челек тоо тоому аркылуу Иле Ала-Тоосу менен туташып турат. Ал эми чыгышында Каркыра Өрөөнү менен чектешет,
Эн Бийик жери Чок-Тал чокусу 4770м. Кыргызстандагы ири тоолордун бири.
Тескей Ала-Тоосу.
Ички Тянь-Шаньдагы ири кырка тоо кеңдик багытта дого сымал түштүкө ийилип чыгышта Семенов чокусунан батышты карай Жоон арык суусуна чейин созулат. Анын эң бийик чокусу Каракол чокусу 5216м. Андан башка түзүлүшү өтө татаал тоолору 1-Боз-Бармак 2-Оттук 3-Кара-Коо 4-Үкөк 5-Чоломо Тегерек Кызыл-Мойнок Боз-Чал Кызыл-Тоо Боз-Бешик, Узун-Кыр, Оргочо Бөрү-Баш тоолору. Демек бул тоодо бир нече тоолор бар.
Ысык-көл чөлкөмүнүн рельефи Альпы көтөрүлүүсүнүн негизинде Эндогендик жана Экзогендик процесстердин таасири астында калыптанган.
Көтөрүлүүнүн башталышы эрозия жана талкалануу процесстери күчөгөн алар болсо талкаланган тоо рельефин азыркы күндө калыптандырган.
Рельефинде.
Гляциялдык- нивалдык 2700-3200м
Эрозиялык аккумлятивдик 1620-2600м
Аккумлятивдик 1608-2100м
Көл чанагынын түбүндөгү 1607-1000м аймакты камтыйт.
Ысык-көлдүн таманынын рельфи
Жеек бөлүгү -50м созулат
Шельфтик тектир 50-150м чейин созулат.
Төмөнкү тектир 150-350м чейин жатат
Көл түпкүрүндөгү түздүк 360-668м чейин. Демек 4-кө бөлүнөт.
Климаты.
Жалпы орточо темперетурасы Январьда -10 градус Июльдун орточо темперетурасы +10 градусту түзөт.
Ал эми шамалдардын багыты көлдөн жееке карай жана кургактыктан көлдү карай соккон шамалдар мүнөздүү.
Жылдык жаан чачындын саныдагы ар түрдүү Ысык-көлдүн батышында 200мм ге жетпеген жаан чачын жаайт ал эми тоо этектеринде көлдүн жеектеринде 400-600ммге чейин жаай турган болсо, түндүк жагында айрыкча чыгыш жагында 800ммге чейин жаайт.
Көл чанагынын сырткы түзүлүшү климаттык өзгөрүүлөр менен тыгыз байланышкан, Тоолор менен курчалган, Көл башка аймактардан айырмаланып турат тоолор муздак абанын келишин азайтат, Көл болсо аймактын климатын жумшартат. Жайы салкын Кышы жумшак. Ал эми Балыкчыда жаан чачын 115мм жаайт Республикадагы эн кургак жер, ал эми Караколдо 410мм демек жаратылыштык жалпы жаан чачындын айырмачылыгы дагы өтө көп экен. Батышта жаан чачын аз жаагандыктан бул жак кургак болот Чыгышы болсо жаан чачын көп болгондуктан шалбаалуу токойлуу.
Суулары
118- дарыя багыт алып 80- ашуусу келип куят, Айрымдары убактылуу болгондуктан бул мезгил мезгили менен токтойт.
Эн ири суулары Жыргалан, Түп, Каракол, Жууку, Жети-өгүз, Чоң Ак-суу, Чоң кызыл-суу жана башка колдор.
Ысык-көлдүн алабында 200дөн ашык дагы майда көлдөр бар экен.
Эң чоң көлү Ала-көл көлү ал Тескей Ала-тоосунун капталында жайгашкан, мөңгүдөн агып чыккан чакан өзөн көлдү толуктап турат, бөгөт көлдөрдүн тибине кирет. Көл суусу бөгөттүн астынан суурулуп чыгып Кара-кол суусуна куят.
Ысык-көлдүн
Узундугу-178км
Туурасы-60,1км
Аянты 6236км.кв
Көлөмү-1738км.куб
Эң терең жери-668м
Туздуулугу-5,8проммил
Суу топтолгон аянты-15,844км
Чөлкөмдүн ландшафтарынын ар түрдүүлү бийиктик алкактуулук боюнча таралат, этектеринде талаа жарым чөл болсо Тоо бийиктеген сайын токойлуу шалбаалуу талаа, Ал эми тоонун эң бийик чокуларында Альпы жана субь альпы шалбаалары.
Чөлкөмдүн батышы кургакчыл чөл жана жарым чөл кургакчыл бул жаан чачынга байланыштуу. Республикабыздын эң кургакчыл жери катары эсептелет.
Жаан чачын көлдүн чыгышында эң көп жаагандыктан бул жер өзгөчөлөнүп жашылданып турат.
Ысык-көл чөлкөмү коргоого алынган негизги максаты канаттуларды жана өсүмдүктөрдүн жашоо тиричилигин сактоо максатында, ысык-көл биосфералык коому түзүлүп ал эл аралык коруктардын катарына кирген.
Демек жоголуп бара жаткан жана сейрек кездешүүчү биотүрдүүлүктөрү ар кыл мына ошолордун жашоо шарттарын сактоо максатында ысык-көл биосфералык корук катары эсептелет.
Коргоого алынган балыктар- сазан көк чаар, ала буга, ысык-көл чабагы.
Канаттуулардан фламинго, Ак кашык тумшук Каракчы чардак, Кадимки татар тоок.
Суунун жеегинде көбүнчө чычырканактар таралган. Медицинада касметикада кеңири колдонулат. Бүгүнкү күндө токойлорду көп кыюуу болуп жатат, бул ошол жерде жашаган түрлөрдүн азайышына алып келет.
Андан сырткары ысык-көл негизги туристик аймак болуп эсептелет.
Бирок сөзсүз түрдө экологиясына көңүл буруш керек.
Рекреация үчүн жарактуу жерлерге жеекке жанаша жайгашкан, тоо этегиндеги бөксө тоолуу жана бийик тоолуу зоналар кирет.
Ысык-көлүнүн акваториасы,
Бальнеологиялык
Баткак
Спелеологиялык
Жаратылыш-ландшафтык
Мына ошонун негизинде келип чыккан көйгөйлөр
-Биосфералык аймактын укуктук жана өзгөчө статусунун сакталбашы
-жаратылышты коргоо жана инженердик инфраструктуранын канааттандыраарлык эмес абалы.
-Ихтиофаунанын оор абалы
-эл аралык практикада кабыл алынган биосфералык аймактын жерлеринин баасына шайкеш эмес болгон жерлердин баасы.
Анын максаты Ысык-көл экологиялык – экономикалык системасын туруктуу өнүктүрүүгө жетишүүнүн негизи катары экологиялык коопсуздукту камсыз кылуу.
Коюлган максаттарга жетүү үчүн төмөнкү маселелерди чечүү зарыл.
Ысык-көл чөлкөмүнун жаратылышын пайдалануу режимин, жаратылышты коргоо мыйзамын талаптарына ылайык келтирүү.
Жаратылышты коргоо жана инженердик инфраструктураны модернизациялоо.
Балыктардын эндемикалык түрлөрүн көбөйтүү үчүн база түзүү.
Жер ресурстарынын баасын биосфералык аймактарга болгон эл аралык талаптарга ылайык келтирүү. Менен гана биз экономикалык максатта туруктуу өнүктүрүүгө жетишүү менен гана сактап калабыз.
68
230 194 
