Қазақтың тұнғыш педагогтары

ПӘН: ПЕДАГОГИКА ТАҚЫРЫП: ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГТАРЫНЫҢ ЕҢБЕКТЕРІМЕН ОЙ-ПІКІРЛЕРІ

Мұғалім: Нурумов Бауржан Аблайұлы

Студент: Марганбаева Сабохат Аскаровна

Тобы: ГТ-21

2019-2020

Мазмұны:

• Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов.
• Ханафияның жанұясы.
• Ш.Уәлихановтың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуы.
• Ыбырай Алтынсарин.
• Ибраһимнің жанұясы.
• Ахмет Байтұрсынұлы.
• Білімдіден не пайда .

Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов

• Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы Құсмұрын жерінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды.
• Ауру асқынып, Шоқан 1865 жылы 10 апрельде Алтынемел жотасының етегіндегі  Көшен-тоған деген жерде Тезек ауылында қайтыс болды, сонда жерленді.

1835 жылы қараша

1865 жылы 10 сәуір

Халықтың кемеліне келіп өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық пен білім қажет.

Ханафияның жанұясы

Әкесі - Шыңғыс Уәлиханов, білімді, би, болыс болған кісі.

Анасы - Зейнеп Шорманова, ақкөңіл, ертегішіл, әдебиетті көп білетін кісі.

Әжесі - Айғаным, Сырымбетте тұратын ертегішіл, әрі Шығыстың қисса-дастандарын көп оқыған кісі.

Жұбайы - Айсары Уәлиханова, балалары болмаған. Өйткені Шоқан жастай кеткен, яғни 30 жасында қайтыс болған еді

Ш.Уәлихановтың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуы

• Тарихшы, публицист, лингивист, географ, музыка зерттеушісі, археолог, этнограф, ағартушы-демократ.

• Қазақтардың білім сипатының оның мәнділігі мен маңызын, сол кезең үшін гумандық, халықтық-деп түсінген Шоқан, білім мен оқуғана қазақтарды әлеуметтік-әділетін күреске жұмылдырады,тек білім мен оқу көшпенділерді қоғамдық прогресс пен еркін дамуға жол көрсетеді-деген үлкен гуманистік ой-пікірде болды.
• Сөйтіп, ол өзінің көптеген шығармаларында халық тұрмыстарын,әдет-ғұрпын,тілін,өзара қарым-қатынасын,дінін,оның әрқайсысының ерекшелігін асқан дәлдікпен талдау жасады .

Ыбырай Алтынсарин

• Ыбырай Алтынсарин (шын аты — Ибраһим) — қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері.
• Ыбырай 1841 жылы қазан айының 20-сында қазіргі Қостанай облысы, Қостанай ауданында дүниеге келеді. Үш-төрт жасында әкесі Алтынсары қайтыс болып, атасы Балғожаның қолында өсіп, тәрбиеленеді. Қыпшақ тайпасының ұзын руынан шыққан. Атасы Балғожа би өз аймағының атақты кісілерінің бірі болған. Ел ішіндегі көп билікті қолында ұстаған би, Орынбор әкімшілігінің алдында да беделді, белгілі кісі болған. Замана бет алысын өзінше болжаған Балғожа табысқа жетудің ендігі жолы – оқу деп біледі

1841жылы 20 қазан,

1889жылы 29 шілде.

Ісің болар қайырлы,

Бастасаңыз Аллалап,

Оқымаған жүреді,

Қараңғыны қармалап,

Мал — дәулеттің байлығы

Бір жұтасаң жоқ болар,

Оқығанның байлығы

Күннен күнге көп болар.

Ибраһимнің жанұясы

Ыбырай Алтынсаринның әкесі Алтынсары Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісті басуға қатысқан. Көтеріліс шапқыншылығы кезінде Алтынсары мерт болып, Ыбырай 3 жасында әкесінен айырылады.

Ыбырайдың атасы Балғожа Жаңбыршыұлы жүзбасы, Қыпшақ руының ұзын тармағын басқарған. Ол ұзақ уақыт Орынбордағы погран (шекара) комиссиясы қол астында, қыпшақ старшина болып қызмет істеген, патша үкіметінен шен-шекпен алған ірі феодалдың бірі. Белгілі би, дәулетті кісі болған.

Ыбырайдың шешесі Айман Шегенқызы жау жүрек, һас батырдың ұрпағы. Әскери «Тархан» атағын қазақта тұңғыш алған асқан батыр, мәмілегер Жәнібек Қошқарұлының Ыбырайдың нағашы ұлы атасы.

Ыбырайдың әйелі Айғаныс үй ішінде немесе ауылдас адам­дардың үйлеріне қонаққа барғанда жаулық тартып жүретін болса, орыс таныстарының үйле­ріне ерімен барғанда мақпал қам­зол, кәмшат бөрік киіп барған.

Ыбырай мен Айғаныстан үш ұрпақ өрбіді. Тұңғыштары Абдолла 1880 жылы дүниеге келді. 1887 жылы Әбдірахман деген екінші ұлы, 1888 жылы Шарипа атты қызы туды. Балалары Әбдірахман мен Шарипа жас кезінде ауырып қайтыс болады.

• Ибраһим жастарды оқу-білім, өнерге үндегенде , құрғақ насихатқа ұрынбайды, қайта өз ойын нақтылықпен дәлелдеуге ұмтылады.
• Ыбырай алғаш балаларға арнап жазған әңгімелерін өзінің төл өлеңдеріне қосып , Хрестоматиясына енгізеді .
• Ұлы ағартушы өзінің хрестоматиясының түзілу мендеті деп Н.Н.Ильминскийге жазған хатында была дейді: «Қазақ балаларына меніңше мағыналы анекдоттар,жұмбақтар,ойына ой қосатын әігімелер тәуірірек болады.Екінші кітабымды мен балаларға қызықтырып,табиғат құбылыстары мен күштері тұралы, тарих пен ғылыми географиялық әңгімелер келтірмекпін».

Демек,осы тұрғыдан алғанда Ыбырай атамыз ақын, тұнғыш педагог,ұстаз-ғалым.оның Мұрасы тарихқада әдебиеткеде тән, ұстаздық тәрбиелік ой-пікірлері қазақтың таусылмас қазынасы .

Ахмет Байтұрсынұлы

• Қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері – Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы 5 қыркүйектe қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылында дүниеге келген. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі.
• Атасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Әкесінің інісі [Ерғазы] Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы Ақтөбе, Қостанай,Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. Ол өте кемеңгер ,білімді тұлғаның бірі болған.

5 қыркүйек 1872 жылы

8 желтоқсан 1937 жылы

• Ахаң қазақ жеріне келген орманшы Иванның қызымен көңіл жарастырады. Олар үйленгенде Ахмет 25 жаста, ал жары 19-да болатын.
• Ахметтің қалауымен оған мұсылманша ат қойылады. Бәдрисафа арабшадан аударғанда “Бадрун” — толық ай, “сафа” — кіршіксіз таза деген мағынаны білдіреді. Ахмет пен Бәдрисафаның өздерінен туған балалары болмаған.

Олар Аумат, Қазихан, Шолпан есімді үш бала асырап алған.

Қазихан мен Аумат ертерек қайтыс болып,

Шолпан анасымен бірге айдауда болады.

Қазақтардың надандық шырмауынан щығарудың бірден-бір жолы ғылым-білімге ұмтылу , оқу-ағарту жұмысымен айналысу деп түсінген және «Қазақ» газетін жариялауға ұмтылған.

Газет бетінде халықты оқуға ,білімге, өнерге, бостандыққа, тіңдікке шақырған ойларын газет бетіне ашық жариялаған.

Білімдіден не пайда білгенін көпке айтпаса, үйреткеннен не пайда қайырымы қайтпаса .

Дереккөздер :

• Әбиев «Педагогика» Алматы, Дарын, 2004.
• Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы.Алматы .1989
• http://tobyl-torgai.kz/

Әлпештеген ата-ене

Қартаятын күн болар

Қартайғанда жабығып

Мал таятын күн болар

Ата-енең қартайса

Тіреу болар бұл оқу

Қартайғанда мал тайса

Сүйеу болар бұл оқу!

• Ыбырай Алтынсарин

Назарларыңызға рахмет