Химия пәні бойынша

АЛКИНДЕР – ҚАНЫПАҒАН КӨМІРСУТЕКТЕР. АЛЫНУЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫЛУЫ.

Сабақ мақсаты:

• Оқушылардың ацетиленнің құрылысы ,алынуы,алкиндердің қасиеттері , туралы білімдерін қалыптастыру;
• алкиндердің атомының құрылысының ерекшеліктері және химиялық қасиеттері,алынуын сипаттайтын реакция теңдеулерін құрастыра білу біліктілігі мен дағдыларын жетілдіру .

Сабаққа эпиграф

« Ғылыми жаңалықтар мен болжамдардың шегін көру мүмкін емес »

Д.И.Менделеев

Келесі сұраққа жауап беріңіз:

• Қандай көмірсутектер алкендер деп аталады?
• Алкендердің ортақ формуласы қандай?
• Алкендердің бірінші гомологтық қатарының стуктуралық формуласы қандай? Оны атаңыз .
• Алкандарға қарағанда алкендер табиғатта практика жүзінде неге кездеспейді?
• Алкендер не үшін қолданылады?

АЛКИН

• Алкиндер- құрамында бір үш еселі байланысы бар жалпы формуласы болатын қанықпаған көмірсутектер.
• Жалпы формуласы арқылы алкиндердің сәйкес алкендерден де қанықпағандығы басым екенін байқауға болады.

Алкин құрылысы

Алкиндердің құрылыстарымен бірінші мүшесі ацетиленнің мысалында танысайық. Ацетилен молекуласының құрылысы төмендегі формулалар арқылы бейнелеуге болады:

H:C:: C:H H-C≡C-H

Ацетиленнің Ацетиленнің құрылымдық

Электрондық формуласы формуласы

Немесе ықшамдап HC≡CH деп жазуға болады.

Ацетилен молекуласындағы әр көміртек атомы бір сутек атомымен байланысады және өзара үш еселі байланыс арқылы жалғасады.

Алкиндерде үш байланыс жанындағы көміртек атомы sp гибридтенген күйде болады. Көміректің екі гибридтенген орбитальдарының біреуі сутек атомы s орбиталімен келесі екіншісі көміртек атомының sp гибридтенген орбиталімен σ байланыстар түзуге жұмсалады да, ацетилен молекуласындағы атомдардың бәрі 180 бұрыш жасап, бір түзудің бойында орналасады.

АЛКИНДЕРДІ АЛУ

ТӘСІЛДЕРІ

ЗЕРТХАНАДА

ӨНЕРКӘСІПТЕ

СПИРТТЕР

ДЕГИДРАТАЦИЯСЫ

МЕТАНДЫ

АЙЫРҒАНДА

АЦЕТИЛЕн

ДЕГАЛОГЕНДЕУ

АЛКИНДЕРДІ

ДЕГИДРИЛЕУ

ӨНЕРКӘСІПТЕ АЛЫНУ ЖОЛДАРЫ

• Өнеркәсіпте ацетиленді көп кездесетін химиялық шикізат – табиғи газдан алады. Реакцияны жүргізу жағдайына байланысты метанды айырғанда, ацетилен аралық өнім ретінде түзіледі:
• 2CH 4 →C 2 H 2 +3H 2 Егер түзілген ацетиленді реакция жүретін ортадан тез алып кеті салқындатпаса, ол әрі қарай көміртек пен сутекке айырылып кетеді.

ЗЕРТХАНАДА АЛУ ЖОЛДАРЫ

• Алкиндерді сәйкес алкандарды дегидрлеп алуға болады. Мысалы, этанды 1200 градусқа дейін қыздырғанда, ацетилен мен сутекке айырылады: C 2 H 6 →C 2 H 2 +2H 2

ЗЕРТХАНАДА АЛУ ЖОЛДАРЫ

Лабораторияда және күнделікті тұрмыста ацетиленді кальций карбидін сумен әрекеттестіріп алады. Ал кальций карбидін электр пеште сөндірілмеген әк пен коксті жоғары температурада әрекеттестіру арқылы алады:

CaO+3C→CaC 2 +CO

CaC 2 +2H 2 O→Ca (OH) 2 +C 2 H 2

Химиялық қасиеті

Қосылу реакциялары 1) Ацетилен қатарындағы көмірсутектер галогендермен әрекеттеседі. Мысалы , ацетилен бром суын түссіздендіреді. Бромды қосып алу екі сатыда жүреді:

НС ≡ СН + Br2 CHBr = CHBr

1,2-дибромэтен

СHBr = CHBr + Br2

CHBr2 – CHBr2

1,1,2,2-тетрабромэтан

Тотығу р еакция сы . 1) Ацетилен кали й перманганат ын түссіздендіреді . Яғни , ацетилен ( этилен сияқты ) оңай тотығады :

2) Ацетилен ауада күйелі жалынмен жанады.

C2H5 +O2 C+CO + H2O

П о л и м е р л е н у р е а к ц и я с ы.

Винилхлорид полимерленеді:

CH 2 = CH + CH 2 = CH + …. ( - CH 2 – CH - ) n

CI CI CI

поливинилхлорид

Ацетиленнің қолданылуы

Органикалық синтезде көп қолданылады. Ол синтетических каучук алуда , поливинилхлорид бастапқы өнім ретінде жұмсалады.

Ацетиленнен сірке қышқылын, еріткіштер, (трихлорэтилен и 1,1,2-трихлорэтан)алады.

Ацетиленді оттегінде жандырғанда өте көп мөлшерде 3150 С жылу бөледі,сондықтан металдарды дәнекерлеуде ,кесуде қолданады.

Үйге тапсырма

Баға «3»: параграф 50 , 166 бет , № 7 -8

Баға «4»: 166 бет, 9-11

Баға «5»: «Алкандары» және «Алкендер» тақырыбының материалдарын пайдаланып айналу тізбегін құру.

ЖҰМЫСЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!