Квант физикасынын калыптанышы. Резерфорд тажрыйбасы.

Квант физикасынын калыптанышы

• Ар кандай жылуу нерселер да озунон козго корунбогон нурларды чыгараарын белгилеп кеткенбиз. Инфракызыл нурланууга кирген мындай нурлануулар да жаратылышы боюнча электр –магниттик толкундарга кирет.

• Немец окумуштуусу Макс Планк нерселердин жылуулук нурдануусун изилдеп, нурлануу менен алар энергиясын жогото тургандыгын жана анын натыйжасында температурасы томондой тургандыгын аныктаган. Макс-веллдин электр- магниттик толкун теориясына таянганда нурлануу менен нерселер энергиясын жоготуп, абсолюттук нолго чейин муздоого тийиш эле.Бирок бизге билинбейт. Мындай айырмачылыкты тушундуруу учун Планк нурлануу болук –болук, б.а. улуш турундо коштолорун сунуш кылган. Ар бир улушту «квант» (же фотон) деп атаган.
• Немец окумуштуусу Макс Планк нерселердин жылуулук нурдануусун изилдеп, нурлануу менен алар энергиясын жогото тургандыгын жана анын натыйжасында температурасы томондой тургандыгын аныктаган.
• Макс-веллдин электр- магниттик толкун теориясына таянганда нурлануу менен нерселер энергиясын жоготуп, абсолюттук нолго чейин муздоого тийиш эле.Бирок бизге билинбейт. Мындай айырмачылыкты тушундуруу учун Планк нурлануу болук –болук, б.а. улуш турундо коштолорун сунуш кылган. Ар бир улушту «квант» (же фотон) деп атаган.

МОУ гимназия №1 городского округа – город Галич Костромской области

Резерфорд тажрыйбалары. Атом модели

© Наньева Юлия Владимировна – учитель физики

Атом физикасы - физиканын атом түзүлүшүн, касиетин жана андагы элементардык процесстерди изилдеп үйрөтүүчү бөлүмү. 19-кылымдын акыры жана 20-кылымдын башында физикада бир нече илимий ачылыштар болгон. А. Беккерель радиоактивдүүлүк кубулушун (1896), англиялык физик Ж. Томсон электронду (1897) ачкан. П. Кюри жана М. Склодовская-Кюри радиоактивдүүлүк кубулушун терең изилдеп, атом бир нече элементардык бөлүкчөлөрдөн турарын, башкача айтканда структурасы татаал экенин далилдешкен. Бул ачылыштардан жана изилдөөлөрдөн кийин, атом заряддалган бөлүкчөлөрдүн өз ара аракеттешүүчү системасы деп каралып, атом моделинин структуралык үлгүсү түзүлгөн. Бул илимий ачылыштар атом физикасынын өнүгүшүнө түрткү болду. Англиялык физик Э. Резерфорддун 1911-жылы атом ядросун аныкташы атом физикасынын өнүгүшүндөгү эң маанилүү этап болгон. Резерфорд планеталык атом моделин сунуш кылган. Бул боюнча атом борборунда оң заряддуу оор ядро жана ядронун тегерегинде кандайдыр орбиталар боюнча кыймылдоочу терс заряддуу жеңил электрондор жайгашкан. Резерфорд бул моделди оор элементтердин атомдорунун таасиринен a- бөлүкчөлөрдүн чачыроо бурчунун чоңдуктарына негиздеген

Атом теориясынын позициясы

Атом дун планеталык модели жонокой болгону менен ал озунчо татаал.

Демократтын позициясы

Атомдун чегинде болунуу же нурлануу бар.

Аристотелдин позициясы

Заттын болунушу чексиз.

Атомдун тузулушу жонундогу идеяларды иштеп чыккандар

Заттын касиеттери жонундо маалыматтар, атомдун тузулушу жонундогу конкреттуу идеялар.

• 19-кылымдын башында ото чон болбогон молекулалык атомду аныктаган: 10 -10 мжакын болгон.
• 19-кылымдын акырында электрон ачылган, анын заряд жана массасында изилдешкен.
• В.Вебер биринчилерден болуп, атомдун электрондук структурасы жонундогу ойду айткан.
• Х.Лоренц в 1896 - жылы электрондук теорияны тузгон: электрондор атомдорду тузот.

Резерфордун тажрыйбасы

1911-жылы оң же терс экенин далилдеп бере алган эмес болсо да, ал атомдор өздөрүнүн кубатын абдан кичинекей бир өзөктө топтогонун теория кылган. Ханс Гейгер менен Эрнест Марсдендин тажрыйбасы менен өзүнүн ойлоп табуусу жана Резерфорд формуласын чечмелөө аркылуу ал атомдун Резерфорд моделине чыйыр салган. Ал 1917-жылы изилдөө жүргүзүп, анда нитроген менен альфа бөлүкчөлөрүнүн ортосундагы өзөктүк реакция атомдун алгачкы "бөлүнүшүнө" алып барган. Ошондой эле протонду ачып чыккан (жана атаган).

Резерфордун тажрыйбасы

Резерфорд корсоткон, бул Томсондун модели озунун тажрыйбасы менен карама – каршы турарын.

Резерфордун тажрыйбасы

Алгачкы эмгегинде Резерфорд радиоактивдүү жарым жашоо түшүнүгүн ачып чыккан. Ал радиоактивдүүлүк бир химиялык элементтин башка бир элементтин өзөктүк трансмутациясына тиешеси бар экенин далилдеген. Ошондой эле альфа жана бета бөлүкчөсүн айырмалаган. Бул иш Канададагы МакГилл университетинде жүргүзүлгөн. Бул анын 1908-жылы алган Нобел сыйлыгынын негизи болгон. Ал "элементтердин бөлүнүшүн жана радиоактивдүү заттардын химиясын изилдегени" үчүн сыйлыкка татып, алгачкы канадалык жана океаниялык Нобелдин лауреаты болуп калган.

Резерфорд 1907-жылы Бириккен Падышалыктагы Манчестер Виктория университетине (азыркы Манчестер университети) көчүп барып, ал жакта Томас Ройдс экөө альфа радиациясы гелий өзөгү экенин далилдеген. Резерфорд эң атактуу эмгегин Нобел сыйлыгынын лауреаты болгондон кийин жараткан

Резерфорддун атом модели

Резерфорд томонкудой тыянак чыгарган:

• Атомдун дээрлик бардык массасы жана заряды, анын эн кичине аймагына топтолгон. Ал атом ядросу («озогу») деп аталат. Ядро он заряддуу жана олчому 10 -12 – 10 -13 смди тузот;
• Ядронун олчому анын 100 минден бир болугун тузот;

Уй тапшырма.

• Окуу китебинердин 45-46 пораграфын окуп келуу