Кыргыз Республикасынын Конститутициясы

Тема:

Эгемен Кыргызстандын жаралышы жана калыптанышы

План

1. СССРдин тарашы, эгемендүү Кыргыз Республикасынын жаралышы

2. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик көз карандысыздыгы жөнүндөгү Декларация

3. Кыргыз Республикасынын экономикалык жана саясий маселелери

4. Эгемендүү Кыргызстандын саясий партиялары жана коомдук уюмдары

Адабияттар:

1.Акаев А.А. О стратегии социально-экономического развития Кыргызской Республики и неотложных действиях. – Б., 1993

2.Акаев А.А. Размышления на судьбоносном этапе. – Б., 1994

3.Джунушалиев С. Суверенный Кыргызстан: проблемы традиции и стабильности. – Б., 2000

4.Жумалиев К., Ожукеева Т. XXI век: институт президентства в Кыргызской Республике. – Б., 1998

5.История Кыргызстана. XX век. – Б., 1998

6.Койчуев Т. Кыргызстан: каким будет путь в завтра. – Б., 1994.

7.Койчуев Т.К. Экономика переходного периолда. – Б., 1995.

8.Койчуев Т., Брудный А. Независимый Кыргызстан: третий путь. – Б., 1993.

9.Койчуев Т. Постсоветская Центральная Азия: состояние, поиски, пути, возможности. – Алматы,1994

10.Кыргыз республикасынын тарыхы. – Б., 2000

11.Ожукеева Т.О. XX век: возрождение национальной государственности в Кыргызстане. – Б., 1993

12.Осмонов Ө.Ж., Асанканов А. А., История Кыргызстана. – Б., 2000, 2001, 2002, 2004

13. www.facebook.com/Kyrgyz Taryh Koomu

14. www.bizdin.kg

15. www.manas.cc

16.http ://kk.wikipedia.org

СССРде президенттик бийликтин кабыл алынышынын себептери:

• Улут аралык мамилелердин өзгөрүшү;
• Плюрализмдин өнүгүшү;
• Көп партиялуулуктун киргизилиши;
• Административдик-буйрукчул системанын жоюлушу;
• КПССтин бийликтен четтетилиши жана бийликтин төмөнтөн жогору карай Советтерге берилиши;

1990-ж. 15-декабрда Кыргыз ССРнин Жогорку Совети үчүнчү сессиясында “Кыргыз Республикасынын мамлекеттик эгемендүүлүгү жөнүндөгү декларация” кабыл алынган.

Декларацияда:

“ ...жер, анын байлыктары, аба мейкиндиги, токойлору, суулары, өсүмдүктөрү жана жаныбарлар дүйнөсү бардык жаратылыш ресурстары, маданий жана тарыхый баалуулуктары, ошондой эле, республиканын эли түзгөн бардык экономикалык жана илимий- техникалык потенциалы, анын улуттук байлыгы, өзгөчө менчиги болуп саналат. ...Республика башка мамлекеттер менен түз мамилелерди ишке ашырат, алар менен келишим түзөт, диполоматиялык, консулдук, соода өкүлчүлүктөрүн алмашат, эл аралык уюмдардын ишмердигине катышат”

1990- ж. 27-октябрда Кыргыз ССР Жогорку Советинин сессиясында альтернативдүү негизде А.Акаев Кыргызстандын биринчи Президенти болуп шайланган.

Мыйзам чыгаруу

бийлиги

Аткаруу бийлиги

Сот бийлиги

Кыргыз Республикасынын президенти 1990- декабрда Жогорку Советке “Мамлекеттик бийликтин системасын өзгөртүүнүн биринчи кезектеги чаралары жөнүндө” жана “Кыргыз ССРинин областарга бөлүнүшүн өркүндөтүү жөнүндө жана жаңы областтарды түзүү жөнүндөгү” мыйзамдарды кароого жөнөткөн.

1991-ж. 22-январда Кыргыз Республикасынын Жогорку Советинин III сессиясында “Кыргыз Республикасынын Министрлер кабинети жөнүндө” мыйзам кабыл алынган.

Н.Исанов

Мамлекеттик катчылыкка: Т.Койчуев, А.Иордон, Э.Дүйшеев, Я.Фишер, А.Муралиев,

9 союздук республика:

РСФСР, Украина, Белоруссия, Өзбекстан, Казакстан, Азербайжан, Кыргызстан, Тажикстан, Түркмөнстан

147 млн адам катышып, Союзду сактоо үчүн 112 млн адам т.а. катышкандардын 76% добуш берген.

“ Бардык улуттардын укуктары жана эркиндиктери

толук деңгээлде камсыз кылына турган тең укуктуу

суверендүү республикалардын жаңыланган федерациясы катары Советтик Социалисттик Республикалар Союзун сактап калуу зарыл деп эсептейсизби”?

“ СССРдеги өзгөчө абал боюнча Мамлекеттик комитет (ГКЧП) түзүлүп, 19-21-августа “мамлекеттик төңкөрүш”

Эгемендүү Кыргыз Республикасы

• 1991-ж. 20- октябрда Улуттук Коопсуздук комитети

• 1991-ж. 3-декабрда Кыргыз Республикасынын Улуттук гвардиясы

• 1991-ж. декабрдын акырында Ички иштер аскерлери түзүлгөн

Беловежа

• Тоталитардык саясий түзүлүштү кыйратуу жана укуктук демократиялык мамлекетти куруу;
• Борборлоштурулган мамлекеттик экономикадан көп укладуу экономикага өтүү;
• Кыргызстандагы улуттар аралык мамилелерди жакшыртуу;
• Жакынкы жана алыскы өлкөлөр менен тең укуктуу мамилелерди түзүү;

Жогорку Кеңештин XII сессиясында 1993-ж. 5- майда кабыл алынган.

5-май Конституция күнү катары белгиленип калды.

“ ...Кыргыз Республикасы – укук туткан, динге негизделбеген мамлекет болуп түзүлгөн эрктүү, биримдиктүү, демократиялык республика. Кыргыз Республикасынын эрктүүлүгү чектелбейт. Ал анын бүтүндөй аймагын камтыйт. Кыргыз Республикасынын эли – эрктүүлүктүн ээси жана Кыргыз республикасынын мамлекеттик бийликтин бирден-бир туткасы. Эл өз бийлигин түздөн-түз, ошондой эле мамлекеттик органдар аркылуу ушул Конституциянын жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын негизинде жүргүзөт. Эл шайлаган Жогорку Кеңеш жана Президент гана Кыргыз элинин атынан сүйлөөгө укуктуу”

Мыйзам Чыгаруу бийлиги эки палатадан:

Аткаруу бийлиги: Кыргыз Республикасы- нын өкмөтү жана жергиликтүү мамлекет- тик администрациялар;

1. Мыйзам чыгаруу 2. Эл өкүлдөр жыйыны

Кыргыз Республикасынын Президенти 5 жылдык мөөнөткө шайланат. Бир эле адам катары менен эки мөөнөттөн ашык Республиканын Президенти боло албайт. Президент болуп жашы 35 менен 65 ортосундагы, кыргыз тилин билген, президенттике талапкер катары көрсөтүлгөнгө чейин республикада 15 жылдан кем эмес жашаган, Кыргызстандын жараны шайлана алат.

Сот бийлиги: Конституциялык сот, Жогорку сот, Жогорку Арбитраждык сот, жергиликтүү соттор

Президент

Кыргыз Республикасынын Жогорку Совети 1992-ж. 26-февралда “Кыргыз Республикасынын өкмөтү жөнүндө” мыйзам кабыл алган. Мыйзам боюнча 28-февралда Жогорку Советтин VIII сессиясында Т.Чыңгышев премьер-министриликке бекитилген.

Мамлекеттик катчылыктын ордуна вице-премьер минситирлик киргизилип, ага Г.Кузнецов, А.Эркебаев, Р.Отунбаева бекитилген. Бир катар министирликтер жоюлуп, алардын ордуна 14 министрлик,

7 мамлекеттик комитет, 6 мамлекеттик агенттик, 5 мамлекеттик инспекция уюштурулган.

Биринчиден: Кыргызстанда мыйзам чыгаруу боюнча аныкталган стратегия болгон эмес. Көпчүлүк мыйзамдар сапатсыз даярдалган.

Экинчиден: депутаттардын көпчүлүгүнүн юридикалык билим жок болгондуктан, жаңы мыйзамдарды иштеп чыгууда жана талдоодо кыйын абалда калышкан.

Үчүнчүдөн: калктын калың катмары үстөккө босток кабыл алынып жаткан мыйзамадардын көбүн түшүнүүгө үлгүрбөй калышкан. Атакаруу бийлиги мыйзамдарды жүзөгө ашырууда жоопкерсиздикти, мыйзамды коргоочу уюмдар, мыйзамды коргоодо өздөрүнүн жөндөмсүздүгүн көрсөтүшкөн.

• 1994-ж. сентябрда Парламент экиге бөлүнгөн.
• 1994-ж. 22-октябрда референдумда эл эки палаталуу парламентти түзүүгө макулдугун берген.
• 1995-ж. февралда эки палаталуу Парламентке шайлоо болгон.
• 1996-ж.10-февралда референдумда Кыргыз Республикасы башкаруунун парламенттик формасынан президенттик башкарууга өткөн.

1.Туруктуу иштөөчү - 35 депутаттан

2. Мыйзам чыгаруучу -70 депутаттан турган Эл өкүлдөр жыйыны

• 2005-ж. февраль айында Кыргыз Республикасынын бир палаталуу Жогорку Кеңешине шайлоолор болуп өткөн.

2005-жыл 24-март окуясы

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Желеги Жогорку Кеңеш тарабынан 1992-ж. 3-мартта бекитилген. Анын долбоорунун авторлору – Э.Айдаров, Б.Жайчыбеков, С.Иптаров, Ж.Матаев,

М.Сыдыков.

Кыргыз Республикасынын Герби Жогорку Кеңеш тарабынан 1994-ж. 14-январда бекитилиген (авторлору – А.Абдраев, С.Дубанаев)

Кыргыз Республикасынын Гимни

Биринчи топко – мамлекеттик күчтөргө оппозициялар түзүлүп, алардын кемчиликтерин тайманбай айтып, бирок ошол эле мезгилде ашыра чаап, эски мезгилди көбүрөөк эстеген, консервативдик мүнөздөгү Кыргызстан коммунисттик партиясы кирет.

Экинчи топко – өкмөттүн саясаттын колдогон, анын иш жүзүнө ашы үчүн күрөшкөн, көбүнчө бийликтеги адамдар башкарган центристтик мүнөздөгү Кыргызстан социал-демократтык партиясы, Кыргыз Республикасынын агрардык партиясы, Кыргызстан Биримдик партиясы, “Менин өлкөм”, Аракет партиясы кирет.

Үчүнчү топко – радикал-республикачыл, ошондой эле улутчул позицияга чукул кирип кеткен партиялар “Эркин Кыргызстан” прогрессивдүү-демократиялык партиясы, “Асаба” улуттук кайра жаралуу партиясы ж.б. кирет. 2007-ж. президенттик багыттагы “Ак жол” партиясы түзүлгөн.

• 2007-ж. 21-октябрда жалпы элдик рефрендумда Конституцияга өзгөртүүлөр киргизилип Жогорку Кеңешке партиялык тизме менен шайлоо кригизилген.
• 2007- 22-октябрда 2005-ж. шайланган парламент таркатылып Партиялык тизме менен 90 депутаттан турган Парламент түзүлдү.

1991-ж. 19-августа эмне үчүн ГКЧП түзүлгөн?

1.7-августа М.С.Горбачевдун ден соолугунун кескин начарлашы

2.18-августа М.С.Горбачев өз полномочиясын вице президентке өткөргөн

3.20-августа Союздук келишимге кол коюлмакчы болгон

4.Балтика республикаларынын проблемаларын чечүү үчүн

1990-ж. мартта СССР Эл депутаттарынын III съезди өлкөдө президенттик бийликти кабыл алышынын себептери:

а. Улут аралык мамилелердин өзгөрүшү;

б. Плюрализмдин өнүгүшү;

в. Административдик-буйрукчул системанынын бекемделиши

г. Көп партиялулуктун киргизилиши;

1.абв

2.бвг

3.абг

4.авг

1990-ж. 15-декабрда Кыргыз ССРинин Жогорку Совети үчүнчү сессиясында кандай маанилүү тарыхый документ кабыл алынган.

1. “Кыргыз Республикасынын мамлекеттик эгемендүүлүгү жөнүндөгү декларация”

2. “Мамлекеттик бийликтин системасын өзгөртүүнүн биринчи кезектеги чаралары жөнүндө”

1991-ж. 17-марттагы союзду сактап калуу боюнча өткөрүлгөн референдумга төмөндөгү мамлекеттер катышкан :

1.Белорусь Республикасы, Латвия, Россия Федерациясы, Украина, Азербайжан, Армения, Казакстан, Кыргызстан, Литвия, Тажикстан, Түркмөнстан жана Грузия

2.Белорусь Республикасы, Россия Федерациясы, Украина, Азербайжан, Армения, Казакстан, Кыргызстан, Молдавия, Тажикстан, Түркмөнстан жана Өзбекстан

Эмне үчүн Союздук келишим түзүлбөй калган?

1.Өндүрүш каражаттарынын эң кирешелүү жана баалуу бөлүктөрү союздун карамагында калып, союздук салык так көрсөтүлбөгөндүгү

2.Орус тили мамлекеттик тил статусунан ажыратылып, улуттар аралык байланыш тили болгондугу

1991-ж.31-августа “Кыргыз Республикасынын мамлекеттик көз карандысыздыгы жөнүндөгү декларацияда”:

1. Кыргыз Республикасы көз карандысыз, унитардык, динге негизделбеген социалдык мамлекет

2 Кыргыз Республикасы көз карандысыз, эгемендүү, демократиялык мамлекет

Кайсы жылы Кыргыз Республикасында Президенттик Институт киргизилген?

1. 1994-жыл

3. 1990-жыл

2. 1991-жыл

4. 1996-жыл

Республикада кайсыл тарап “СССРдеги өзгөчө абал боюнча Мамлекеттик Комитетти” (ГКЧП) колдоп чыккан?

1. Кыргыз Республикасынын Президенти

2. Кыргызстан коммунисттик партиясынын айрым жетекчилери

3. Кыргызстан демократиялык күчтөрү

4. Кыргыз республикасынын жалпы калкы

Кыргызстанда жаңы социалдык-саясий кырдаалдын түзүлүшүнүн натыйжасында төмөндөгүдөй милдеттер турган:

а. Тоталитардык саясий түзүлүштү кыйратуу жана укуктук демократиялык мамлекетти куруу

б. Борборлоштурулган мамлекеттик экономикадан көп укладуу экономикага өтүү

в. Жакынкы жана алыскы өлкөлөр менен тең укуктуу мамилелерди түзүү

г. Жогорку Кеңешти таркатуу жана Президентти кайра шайлоо

1.абв

2.бвг

3.авг

4.абг

1994-ж. сентябрда Парламент экиге бөлүнүп таркатылган. Себеби:

1. Депутаттар парламенттик түзүлүштү каалашып, өздөрүнүн депутаттык кол тийбестик укугун жоготуудан чочулашкан

2. Жаңы Конституциянын негизинде 1993-ж. бийликтин бардык бутактарына шайлоо жүргүзүүгө каршы болушкан.

Өкмөттүн саясатын колдогон, анын иш жүзүнө ашышы үчүн күрөшкөн, көбүнчө бийликтеги адамдар башкарган центристтик мүнөздөгү партиялар:

1. “Кыргызстан социал-демократтык партиясы”, “Кыргыз Республикасынын агрардык партиясы”, “Кыргызстан Биримдик партиясы”, “Менин өлкөм” аракет партиясы

2. “Кыргызстан коммунисттик партиясы” ,“Эркин Кыргызстан” прогрессивдүү-демократиялык партиясы, “Асаба” улуттук кайра жаралуу партиясы

Кыргыз Республикасында мамлекеттик бийликтин бутактары:

1. Сот бийлиги, улуттук, мыйзам чыгаруу бийлиги

2. Мыйзам чыгаруу, аткаруу, сот бийлиги

3. Арбитраждык, аткаруу, сот бийлиги

4. Мыйзам чыгаруу бийлиги, сот бийлиги, арбитраждык