День республики саха (якутия)

Муус устар 27 күнэ –

Саха өрөспүүбүлүкэтин күнэ.

Презентацияны оҥордо: тумат орто оскуолатын история учуутала Захаров савва михайлович

• 1922 с. муус устар 27 күнүгэр РСФСР ВЦИК Президиумун Уурааҕынан Саха АССР тэриллибитэ.
• Бу Саха омугар улахан ситиһии, саҥа сайдыыга төһүү күүс буолбута. Маны ситиһэргэ саха чулуу уолаттара Өлөксөй Кулаковскай, Баһылай Никифоров, Хабырыыс Ксенофонтов, Махсыым Аммосов, Былатыан Ойуунускай, Ыстапаан Аржаков, Исиидэр Барахов уонна да атыттар кылааттара үгүс.
• Онтон 1992 с. муус устар 27 кунугэр Үрдүк Сэбиэт ХII ыҥырыылаах мунньаҕар Саха өрөспүүбүлүкэтин Конституцията ылыллыбыта.
• Бу күнү национальнай бырааһынньык курдук - Саха Өрөспүүбүлүкэтин күнэ диэн 1999 сыллаахха Сахалар ылар буолбуттара. Бу күн иккис аата - Саха Өрөспүүбүлүкэтин конституциятын күнэ.

Саха АССР былааҕа уонна гиэрбэтэ

Саха АССР гиэрбэтэ 1922 сыллаахха ылыллыбыта . Тас к ө р үҥү нэн РСФСР гиэрбэтигэр олус диэн майгынныыра .

Уратытытынан буолара Сахалыы этии: « БАРЫ ДОЙДУЛАР ПРОЛЕТАРИЙДАРА ХОЛБОhУҤ! » , уонна Саха ө р ө сп үү б ү л ү кэтин аата нууччалыы уонна сахалыы суруллуута.

Саха АССР былааҕа 1927с. ылыллыбыта, ол эрэн 1978 сыл алтынньы 27 күнүгэр Саха АССР Үрдүк Президиум сэбиэтинэн бигэргитиллиэр дылы хас да төгүл уларыйыыны ааспыта .

Саха судаарыстыбыннаһын төрүттээччилэр

И.Н.Барахов

1898-1939

М.К.Аммосов

С.М.Аржаков

1899-1942

П.А. Ойуунускай

1897-1938

1893-1939

Платон Алексеевич Ойунский (1893-1939)

1918 с . кулун тутар ыйыгар КПСС чилиэнэ буолбута.

1921 с. Саха Сирин Губревком бэрэссэдээтэлинэн анаммыта

1922 с. Совнарком бэрэссэдээтэлэ.

1923с. Саха АССР Киин тоолорор кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ.

Саха АССР судаарыстыбыннай деятеля. Саха АССР суруйааччыта, тыл үөрэҕин учуонайа, уопсустуба тирэҕин деятеля, Саха сэбиэскэй литератууратын олоохтоһооччута.

Саха АССР Совнарком иьинээҕи бастакы научнай чинчийэр тыл уонна култуура институутун олохтооччута.

Максим Кирович Аммосов (1897-1938)

Сэбиэскэй судаарыстыбыннай уонна партийнай деятеля, Сибиир энэр Сэбиэскэй былааһы олохтуурга көхтөөх кыттыылааҕа.

Саха Сирин үөрэтэр СССР научнай академия экспедициятын көҕүлээччитэ уонна тэрийээччитэ.

Дьокуускайдааҕы уобалас РКП(б) бюроотун сэкэрэтээрэ.

Кини аата Дьокуускайдааҕы судаарыстыбыннай Университетка иҥэриллибитэ.

Исидор Никифорович Барахов (1898-1939)

Сэбиэскэй судаарыстыбыннай, Саха Сирин XX үйэ саҕаланыытын общественно-политическай деятеля, гражданскай сэрии кыттыылааҕа.

Саха АССР төрүттээһин уонна РСФСР састаабын иһигэр киирэрин туһугар көҕулээччилэртэн биирдэстэрэ.

1917 сыллааха балаҕан ыйыттан РСДРП чилиэнэ

1926 — 1928 сс. Дьокуускайдааҕы ВКП(б) обком бастакы сэкэрэтээрэ.

1933 — 1938 сс. Илиннээҕи Сибиир уонна Дальнай Восток сельхозотдел ЦК ВКП(б) бастаан солбуйааччытынан ол кэннэ сэбиэдиссэйинэн олорбута.

1926с. Бакууга буолбут бастакы бүтүн Союзтааҕы тюркологическай съезд Сахалар делегацияларын салайааччыта

Степан Максимович Аржаков ( 1899 — 1942 )

Сэбиэскэй судаарыстыбыннай, Саха Сирин политическай хаһаайыстыбыннай деятеля.

Саха Сиригэр Сэбиэскэй былаас туругурарыгар уонна Саха Сирэ автономия ыларыгар үлэлэспит көҕулээчилэртэн биирдэстэрэ.

1937с. атырдьах ыйыгар Дьокуускайдааҕы Саха АССР народнай комиссардарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.

Москубаҕа Наркомнацка үлэлии сылдьан Былатыан Ойуунускайдыын уонна да атыттары кытта « Декларации прав и обязанностей трудящихся Якутской АССР » оҥоһулларыгар биирдэстэрэ буолар. Бу Деклорация кэлин улахан политическай уонна бырааб көмүскүүр суолталаах докумуон буолбута.

• Кинилэр бары кылгас, ол эрэн киириилээх-тахсыылаах олоҕу олорбуттара.
• Судьбы этих ВЕЛИКИХ СЫНОВ своего ОТЕЧЕСТВА трагична. Все они прожили короткую, но очень яркую и плодотворную жизнь.
• Бу эдэр дьоннор биһиги Өреспүүбүлүкэбит киэҥ нэлэмэн сириниин тэриллэригэр 30 саастарын ситэ иликтэринэ
• Эти молодые люди, которым в момент создания нашей Республики, с её обширной территорией, не было и 30-ти доказали право существования нашего народа и утвердили ЕЁ в период создания молодой, тогда ещё республики советов СССР.
• Кинилэр ааттара уйэ-саас тухары САХА норуотун өйүгэр ОЛОҤХО сүрүн геройдарын ааттарыныы хаалыаҕа.
• Их имена в веках останется для народа САХА, подобно именам героев сказания ОЛОНХО.

Хаартыскаҕа: хаҥастан уҥа революционер, политеческай деятель Сергей Васильевич, Саха АССР автономиятын тэрийсээччилэр Исидор Барахов, Степан Аржаков, Максим Аммосов

На фотографии: слева направо революционер, политический деятель Сергей Васильеви основоположники автономии ЯАССР Исидор Барахов, Степан Аржаков, Максим Аммосов

• 1938 сыллаахха олунньу 3 кунугэр Былатыан Ойуунускайы СССР Урдуку сэбиэт бастакы сессиятыттан тэннэн истэ5инэ Иркутскай куоракка НКВДлар тутан хаайбыттара. Киниэхэ «руководство буржуазно-националистической контрреволюционной организацией», о.э. Сэбиэскэй былаас утары улэлиир кистэлэн тэриллиини тэрийбит диэн балыыр инэриллэр. Ити сымыйа буруйдааьынынан хайааьыны сэпсэспэккэ Ойуунускай аччыктааьыны биллэрэр, уонна 1939 с. алтынньы 31 кунугэр Дьокуускайдаа5ы хаайыы балыаьатыгар тыына быстар.
• 1955 с. алтынньы 15 кунугэр сырдык аата ааттанан сымыйа балыырын усталлар.
• П.А.Ойунский 3 февраля 1938 года был арестован органами НКВД в г. Иркутске, когда возвращался с 1-й сессии Верховного Совета СССР. Было инкриминировано обвинение в «руководстве буржуазно-националистической контрреволюционной организацией». В знак протеста несправедливого ареста объявил голодовку и умер в больнице Якутской тюрьмы 31 октября 1939 года. Полностью реабилитирован 15 октября 1955 года.
• 1937 с. сэтинньи 16 кунугэр М.К.Аммосов, «Кыьыл террор» диэн история5а киирбит иэдээн сымыйа балыырыгар тубэьэн репрессияланар.
• М.К.Аммосов в 1937 году был репрессирован. Арестован по ложному обвинению 16 ноября 1937 года в городе Фрунзе. Расстрелян 28 июля 1938 года в Москве . Реабилитирован посмертно 28 апреля 1956 года определением Военной коллегии Верховного суда СССР.
• Исиидэр Барахов 1938 с. сымыйа балыырынан репрессияҕа тубэһэр уонна бу сыл балаҕан ыйын 15 күнүгэр Москва кытылыгар Коммунарка полигонугар ытыллан өлөр . 1955 с. алтынньы 31 күнүгэр
• И.Н.Барахов В 1938 году репрессирован по ложному обвинению и 15 сентября этого же года расстрелян в окрестностях Москвы, на полигоне Коммунарка. Реабилитирован 31 октября 1956 года.
• олттт
• С.М.Аржаков был арестован 5 февраля 1939 года. Постановлением Особого совещания НКВД СССР от 17 мая 1941 г. смертный приговор был заменён ссылкой в лагерь на 8 лет. Он был этапирован в посёлок Певек. Однако дело было возобновлено вторично 17 мая 1941 года и 5 марта 1942 г. он был осуждён Военным трибуналом войск НКВД по Дальстрою к высшей мере наказания; расстрелян 17 мая 1942 года. Реабилитирован 31 марта 1956 г. решением Президиума Верховного суда ЯАССР.

Саха өрөспүүбүлүкэтэ билигин: