Қаныққан біратомды спирттер.

Оттекті органикалық қосылыстар. СПИРТТЕР

Қаныққан бір атомды спирттер.

Молекулалық құрамында көміртек, сутек және оттек атомдары бар органикалық қосылыстарды ОТТЕКТІ ОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР деп атайды.

Оттекті органикалық қосылыстар

Спирт

тер мен фенолдар

көмірсулар

Альдегидтер мен кетондар

Жай және күрделі эфирлер

Карбон қышқылдары

Спирттердің жіктелуі

Спирттер

көпатомды

Бір атомды

Спирттер

қаныққан

қанықпаған

ароматты

Спирттер

біріншілік

үшіншілік

екіншілік

Спирттер- молекуласындағы бір немесе бірнеше сутек атомдары гидроксил алмасқан туындылары.

Жалпы формуласы: С n Н 2 n +1 ОН немесе R – (ОН)х

АЛКОГОЛЬ ( АРАБша alkohol – майда үнтақ )

«шарап рухы» ( aqua vitae ) – ең мықты дәрі

Этил спиртін орта ғасырларда осылай атаған. Кейіннен алкогольдік қосылыстар спирттер класына біріктірілді. .

ЭТАН ОЛ

емесе

ПРОПАН ТРИОЛ -1,2,3

ЭТАН ДИОЛ

Изомериясы:

Қаныққан біратомды спирттерге изомерияның екі түрі тән:

• Көміртек қаңқасының изомериясы, бұнда

көміртек атомдарының орналасу ретіне

байланысты болады.

• Функционалдық топ орнының изомериясы,

бұнда бірдей көміртек қаңқасында

функционалдық топ әртүрлі орындарда

орналасуына байланысты болады.

Мысалы: бутил спиртінің С 4 Н 9 ОН төрт изомері бар.

• СН 3 — СН 2 — СН 2 — СН 2 — ОН біріншілік бутил спирті, 1- бутанол

2) СН 3 — СН 2 — СН — СН 3 екіншілік бутил спирті, 2- бутанол

│

ОН

3) СН 3 — СН — СН 2 — ОН изобутил спирті, 2 -метил - 1-проп анол

│

СН 3

СН 3

│

• СН 3 — С — ОН

│

СН 3

үшіншілік изобутил спирті, 2 -метил - проп анол -2

Атақты саяхатшы, Н.Н.Миклухо-Маклай Жаңа Гвинеядағы отты тұтата алмаса да , ішімдіктерді дайындай білетін папуастарды бақылаған.

Батыс Европада алғаш рет спиртті алған итальяндық монах алхимик Валентиус болды. Ол:

« кәріні жасартатын,

шаршағанды сергітетін,

күйінгенді жұбататын эликсир »,-

деп атады.

.

БІРІНШІ АРАҚТЫҢ БӨТЕЛКЕСІН араб Рагез 860 ЖЫЛЫ ЖАСАДЫ

Арабтар таза спиртті 6-7 ғасырларда ала бастады және оны « әл-кугул » деп атай бастады.

Физикалық қасиеттері.

С 1 -С 11 – сұйықтық;

С 12 –қатты заттар.

С 1 -С 3 өкілдері сумен барлық қатынаста араласады, өзіне тән иісі болады.

Сұйық спирттердің салыстырмалы молекулалық массалары артқан сайын олардың суда ерігіштігі нашарлайды және жағымсыз иісі болады.

Қатты спирттердің иісі жоқ, суда ерімейді.

C пирттер класында газ тәрізді заттардың болмауының себебі спирт молекуласында оттегі атомдары теріс заряд әкеледі және бос электрон жұбы болады. Сондықтан ол басқа молекула құрамындағы сутегі атомымен әрекеттеседі, себебі электрондар оттегі атомына ығысатындықтан сутегі атомы оң зарядталады.

Бұл әрекеттесу сутектік байланыс деп аталады.

Сутектік байланыс есебінен спирт молекулалары

бір-біріне жабыстырылған тәрізді ассоциацияланады.

. . . . : H—O : . . . H—O : . . . H—O : . . .

| | |

R R R

Алыну әдістері.

Алкандардан алу:

Гидролиздеу.

Ағаш сүрегін қайта айдау.

Этил спиртін өндірісте алу. (t O = 260-300 О С;

p = 7-8 МП а; өршіткі H 2 PO 4 )

Спирттерді алудың технологиясы.

Этил спиртін әртүрлі

әдістермен алуға болады

• Ашу процесі- құрамында қанты бар заттардың ашуы.

ЖҮЗІМ,ЖЕМІСТЕР, ЖИДЕКТЕР

ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР, КАРТОФЕЛЬ,

ҚЫЗЫЛША

Глюкозасы бар

Осындай жолмен алынған спиртті тағамдық және шараптық СПИРТ деп аталады.

Химиялық байланыс түзу кезінде оттегі атомында валенттілік орбитальдарының

S Р 3 гибридтену жүреді.

Химиялық қасиеттері

• Спирттердің химиялық қасиетін анықтайтын гидроксил тобы және ол байланысқан радикалдардың құрылысы.
• Индикаторларға әсер етпейді және электр тогын өткізбейді.
• Спирттер полюсті қосылыстар
• Гидроксил тобындағы сутек атомы қозғалғыш, себебі оттектің электртерістігі жоғары болғандықтан, оттек электрон тығыздығын өзіне тартады, О ─Н байланысы полюстенеді.

δ ̄ δ+

R ─ О ←H

1.Белсенді металдармен әрекеттесуі.

2. Галогенсутектермен әрекеттесуі.

3.Суды бөліп алу жолымен алкендердің түзілуі.

4. Жай эфирлердің түзілуі.

5. Күрделі эфирлердің түзілуі.

6. Спирттердің тотығуы.

O

⁄ ⁄

С 2 Н 5 ОН + CuO → Н 2 О + CH 3 ─ C + Cu

H

O

⁄ ⁄

K 2 Cr 2 O 7 + 4Н 2 SO 4 +3С 2 Н 5 ОН→K 2 SO 4 + Cr 2 (SO 4 ) 3 + 7Н 2 О+ 3CH 3 ─ C

H

7.Спирттердің жануы.

Келесі органикалық қосылыстардың

құрылымдық формулаларын жазыңдар:

• А ) 2, 3 - диметил, -4-этил гексанол -1
• Ә) 3 - метил- 2- этил , бутанол-1
• Б) Бутанол - 2
• В) 2 - метил 3 этил бутанол -1

Этил спирті арқылы су қосылған

сүтті анықтау.

Таза сынауыққа анықталатын сүттің бір бөлігін және 90°-тік этил спиртінің екі бөлігін құйып, 30 секунд араластырған соң шыны ыдысқа құйып қара түсті қағазға қоямыз .

Егер сүтке су қосылмаған болса онда,

5-7 секунд ішінде ыдыста ақ ұлпа тұнба түзілгенін байқаймыз (ол казеиннің спирттік сықпасынан пайда болады). Егер бұл тұнба бұдан көп уақыт өтіп пайда болса, онда сүтке су қосылған. Тұнба түзуге қанша уақыт кетсе, сонша мөлшерде су қосылған.

Мысалы, 20% су қосылса (көлем бойынша) тұнба 30 секундтан соң пайда болады,

ал 40% болса - 30 минуттан соң,

50% су қосылса 40 минуттан соң тұнба пайда болады.

Үй тапсырмасы:

Ә. Темірболатова “Химия”-11

8 тарау § 8.1- § 8.2- § 8.3 160 – 169 беттер 169 бет. №7,11,15есеп.

“ Алкогольдің адам ағзасына әсері” тақырыбында баяндама жасау.

Оқулықпен жұмыс.

• Ә. Темірболатова “Химия”-11

169 бетте № 4, 5 есеп.