Тактооч сөздөрдүн сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү

Умтулабыз билимге,

Кызыктарбыз илимге,

Учурашып алалык,

Баарыбыз тегиз ийиле.

Көңүлдөр куунак жайдары,

Сабакты азыр баштайлы

Кыргыз тили

7-класс

Мугалими:

Мырзагелдиева Э.К.

Алтын эреже:

.

Колубузду тез-тезден самындап жууп турабыз; Үйдөн чыкпайбыз; Аралыктан өтүлгөн сабактарга активдүү катышабыз; Тапшырмаларды өз убагында аткарып жөнөтөбүз.

Сабактын

темасы:

Тактооч сөздөрдүн сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү

САБАКТЫН МАКСАТЫ: - Тактооч сөздөр маани берүүчү сөз түркүмүнө кирерин биле алышат; -Тактоочтор башка сөз түркүмүнөн эмнеси менен айырмалана тургандыгы жөөнүндө маалымат алышат.

Тактооч сөздөрдүн жазылышы

Өткөн сабакта:

55-бет

68-көнүгүү

«Биздин класс»

деген темада тактооч сөздөрдү пайдаланып, дилбаян жебаяндама жазгыла.

Кыймыл-аракеттин ар түрдүү кырдаалдарын (орундук, мезгилдик, себеп, максат, сан-өлчөм, сын-сыпат кырдаалдарын) көрсөтүп, сүйлөмдө көбүнчө этиш сөздөр менен айкашып келип бышыктоочтук милдет аткарган сөздөр тактоочтор деп аталат.

Алар: качан? кайсы? кайда? канча? кантип? кандай? деген сыяктуу суроолорго жооп берет.

Мисалы : Анаран баласына жаңы көйнөктү кийгизип жатканда тыштан Дарыяхан акырын кирип келди .

Тактооч сөздөрдүн маанилери адатта абстрактуу болот. Анкени алар этиш сөздөрдүн түрдүү белгилерин, касиеттерин же орундук жана мезгилдик кырдаалдарын билдирет. Ал эми этиш сөздөр – кыймыл аракетти билдирген сөздөр, баамыбызда, акыл-эсибизде гана конкреттүү болот. Кыймыл-аракет көзгө көрүнбөйт, кыймылга келген гана зат көзгө көрүнөт. Ошентип кыймыл-аракеттин ар түрдүү кырдаалдары да биздин баамыбызда абстрактуу түүрдө таанып билинет.

Мисалы:

Бул жердеги мейманкана европалыктарча жасалгаланыптыр.

Тактоочтор башка сөз түркүмүнөн төмөнкү белгилер менен айырмаланат:

• Лексикалык жактан маанилери абстрактуу болуп, кыймыл-аракеттин, процесстин, ал-абалдын кырдаалын ( орундук, мезгилдик, себеп, максат, сан-өлчөм, сын-сыпат кырдаалдарын) билдирет.
• Морфологиялык жактан тактоочтун өзүнө гана тиешелүүкуранды (сөз жасоочу) мүчөлөрү бар. Мисалы: -ча: балача, кыргызча, -лап: эртелеп, баштыктап, сенчилеп ж.б.
• Синтаксистик жактан дайыма этиш сөздөр менен айкашып келип, сүйлөмдө көбүнчө бышыктоочтук милдет аткарат.

Тактоочтор лексика-грамматикалык маанилерине карай эки чоң тпко бөлүнөт.

• Бышыктагыч тактоочтор
• Аныктагыч тактоочтор

1. Бышыктагыч тактоочтор кыймыл-аракеттин боло турган мезгил, өтө турган орун , болуш себеп же максат кырдаалдарын көрсөтөт.

2. Аныктагыч тактоочтор кыймыл –аракеттин сын-сыпат, сан-өлчөм кырдаалдарын аныктап билдирет.

Үй тапшырма:

52-бет

61-көнүгүү

Кара тамга менен жазылган сөз эмне үчүн тактооч экенин аныктагыла?

Кийинки сабакта

Жолугушканча

саламатта

болгула