"Манас таануу" таймашы

«Манас таануу»

Мугалим:

Арбаныздар айтылуу келген мейман,

Алик алып угунуз салам айтам.

Ат арытып алыстан келгендерге,

Жалпы мектептерден ысык салам.

Куч сынашып келгендерге:

Агып бутпос булактай омур каалайм.

Кыштын таза пейилиндей ачык маанай,

Келечеги кен болсун жарык тандай.

- Саламатсыздарбы урматтуу агай - эжекелер, ардактуу окуучулар! Бугунку 8-9-класстар арасында отулуучу «Манас таануу» таймашына куш келиниздер.

Таймаштын негизги максаты: «Манас, Семетей, Сейтек» эпостору боюнча окуучулардын алган билимдерин бышыктоо, ар бир окуучунун журогундо патриоттук сезимди ойготуу жана «Мен Манастын урпагымын» деген ыйык сезимди синируу.

Сапар жолдо сабак болуп жатабыз,

Кандашыбыз колдоп Манас атабыз.

Канча таймаш баштан далай отсо да,

«Манас таанууну» бугун баштап атабыз.

Мин деген жыл кир жуугузбай атына,

Мурас кылып карысы да, жашы да.

Ата – Журтун суйгон учун кыргыздар,

Ак калпагын кийип журот башына.

Кыргыз баалайт создун баасын, кадырын,

Куран сымал ыйык тутат «Манасын»

Кылымдардан кылымдарга данкталат,

Касиеттуу Аккула, Ак шумкарын.

Манас – уулу кыргыз элдин желеги,

Ата – Мурас акыл ойдун терени.

Туболукко ташка тамга баскандай,

Кыргыз элдин адамзатка белеги.

Ооба, Чынгыз атабыз айткандай «Манас – кыргыз элинин туу чокусу»

Аны бир саат ичинде айтып, даназалап буто албайбыз. «Манас» эпосунан аз да болсо коруучулорго тартуулайлы.

Анда эмесе, «Манас таанууга» келген окуучуларды чакырып алалы:

«

Таймаштын журушу:

1. «Саламдашуу» ( Атын жактап, уран чакырып, топту тааныштыруу, убактысы 2 мин)

2. «Училтик» (Манас, Семетей, Сейтек эпостору боюнча суроолор берилет)

3. «Сыр куржун» (Кооноргон создорду чечмелеп беруу. 1 соз,1 макал)

4. «Манас» эпосундагы жер аттары (2 суроо)

5. «Серепчиден бир сообол» (Манасчылар жонундо 2 суроо)

6. «Кутулбогон суроолор» (Ар бир окуучуга суроо берилет)

7. «Оз ара суроо» (команда атаандашына 2 суроо берет)

1. «Училтик» (Манас, Семетей, Сейтек эпосторунан суроо)

А) Манастын ата-бабасын санап бер?

(Каракан, Угузхан, Алачакан, Байгур, Уйгур, Когой, Жакып)

2.Кара кытайлар басып алаганда, Жакып кайда айдалат? (Алтайга)

3. Манастын оз энесинин аты ким? (Шакан аты очуп,Чыйырды аталат)

4. «Манас» эпосунун темасы? ( Элдик эркиндиги, коз каранды болбостугу учун курош, четен басып келген душмандардан Ата Мекенди коргоо)

5. «Чалгынга минсе чарчабас, Оорукка минсе оорубас» - сыпаты эпосто кайсы атка барилет? (Мааникер)

6.Кобоштун минген аты кандай аталат? ( Суртелки)

7. «Абыкеге тийсин, тийбесен канн Кобоштон олосун» деген созду уккан Каныкей кандай жооп кайтарат? ( «Кан Кобош кармап соёт» деп, кара кучко демин кор! Тамтыгы жок экоонун таап келген эрин кор! Баркы жок акмак сен турсун, Манасты сайган кол ушул, чамасы чак сен турсун, торомду сайган кол ушул!» деп колуна канжарын алып Тазбаймат менен Кыргылчалды качырат.)

8.Семетейдин ордуна бешикке кимди болойт?(Кара кундун Жообузарын)

9. «Сейтек» эпосунда Кулчорону Айчурок кандай баалайт? ( Бактысы артык дебесе, торосунон чоросу торт эли оодо эр экен)

10. Жолойдун минген аты кандай аталат? (Ачбуудан)

«Сыр куржун» кооноргон созду чечмелеп беруу(1 соз, 1макал)

1. Дубана деген созду чечмеле.

2. Абсун деген эмнени тушундурот? (Эпос боюнча кубула турган дуба. Кобунчо душмандын аярлары Абсун окуу менен ар турдуу нерселерди кубултуп, жол тоскон. Чек ара кайтарган коркунучтуу жан-жаныбарга айландырып, душмандын сесин алат.

3. Авуз- (арабча хавуз – жасалма тосмо, бассейин) – топоним. Манаска колукту издеп Букарга барган Жакып «Авуздун жогор жагынан» Атемир кандын кызын ошол жерден коруп калып жактырат. (С.Орозбаковдун 2-том 367-бет)

4. Агаяр – эпизоддук кейипкер, кытай мергени. Агаяр Чон казатта Бокмурунду атып олтурот.

5. «Томуктай болгон тоосу жок, токумдай болгон косу жок, буурсун баткан чийин жок, суур чукуган ийин жок»

6. «Элдуунун баары эр экен, не деген кеби эм экен» кимдин созу кандай тушунсо болот? (Алмамбеттин созу)

7. «Сууту канбай калды» (Конурбай Алгарасын кошпой коёт)

«Манас» эпосундагы жер аттары (2 суроо)

1. Манаста кыргызга коншу катары эскерилген эски шаар кайсы? (Маргалан)

2. Эпосто эскерилген белгилуу тоонун аты кандай? (Орол)

3. Манаста Византия жергесин эмне деп аташкан? (Урум шаары)

4. Манас Алмамбетке жолугарда алты кун ан уулаган жер?(Бото-Мойнок)

«Серепчиден бир сообол» (Манасчылар 2 суроо беришет)

«Кутулбогон суроо» (Ар бир окуучуга берилет)

1.Манасты эмне учун Чон жинди деп аташат?

2.Манастын чоролорунан эн сулуусу? (Кыргылчал)

3. Манастын кийген кийимдери? ( Аколпок,кандагай)

4. Каныкейдин оз аты? (Санирабига)

5. Манастын душмандары? ( Конурбай, Жолой, Нескара)

6. Ар кандай иштин колдоочусу, сактоочусу – пир.

7. Саякбайды салыштырып жургон грек айтуучусу, токмо – Гомер

8. «Манас» эпосун изилдоочу жана сынчы? ( Рахматуллин)

9.Манастын тилмечтиги менен белгилуу болгон чоролордун бири? (Ажыбай)

10. Манастагы «Уркорбоо» аты менен белгилуу болгон? (Замбирек)

11. Ырамандын жарчы уулу Каратайдын лакап аты? ( Ырчы уул)

12.Баатырларды коштогон жигит? (Удайчы)

13. Он уулу бар оозго алынган каарман? (Орозду)

14. Манаста эскерилген улуттук суусундук? ( Кымыз)

15. Манасты алгач кагаз бетине тушургон орус окмуштуусу? (Радлов).

Сабактын темасы: «Манас таануу»

Сабактын максаты: «Манас» эпосу боюнча алган билимдерин бышыкташат.

Оз ойлорун эркин айтууга жана адабий тилде суйлоого аракет жасашат.

Манастай айкол, боорукер, даанышман, оз элинин камын ойлогон, оз жерин коргогон улуу инсан болууга тарбия алышат.

Сабактын жабдылышы: учкул создор

Сабактын тиби: отулгон теманы бышыктоо

Сабактын туру: сабак – таймаш

Предмет аралык байланыш: география,тарых,кыргыз тили

Сабактын усулу: активдуу

Сабактын журушу: «Кыргыз кочу» уктурулат.

Танып байлап коёр эмес убакыт,

Же токтотуп тура албайсын суранып.

Мына ушундай жакшы кундор алдында,

Жуз корушуп турганыбыз чон бакыт.

Нечен элдер суктанышып калкыма,

Жерибизге, элибизге, салтыма.

Кел, замандаш шугурчулук кылалы,

Мына ушундай улуу кундун барына.

Саламатсыздарбы, урматтуу биздин замандаштар!

«Манас таануу» билим сынагына куш келиниздер!

Элибизди дуйного дунгуротуп атын чыгарган улуу жазуучубуз Чынгыз Айтматов:

-«Манас» - озубузду озубузго далил кылган улуу зат. «Манас» аркылуу биз озубузду –озубузго бекемдейбиз, ким экенибизди далилдейбиз жана келечекке коз таштайбыз. «Манас» бироолор учун жон эле окуя, алыста жаткан жомок сыяктуу. Канча айтсак да, бул улуу санжыра бизге али космостук тушунук. Ар бир урпак учун руханий кубат. Кыргыз эли жашап турганда Манастын ыры да, сыры да бутпойт» -деп айткан созундо калет жок.

Мин деген жыл кир жуугузбай атына,

Мурас кылып карысы да, жашы да.

Ата – Журтун суйгон учун кыргыздар,

Ак калпагын кийип журот башына.

Кыргыз баалайт создун баасын, кадырын,

Куран сымал ыйык тутат «Манасын»

Кылымдардан кылымдарга данкталат,

Касиеттуу Аккула, Ак шумкарын.

Манас – уулу кыргыз элдин желеги,

Ата – Мурас акыл ойдун терени.

Туболукко ташка тамга баскандай,

Кыргыз элдин адамзатка белеги.

Ооба, Чынгыз атабыз айткандай «Манас – кыргыз элинин туу чокусу»

Аны бир саат ичинде айтып, даназалап буто албайбыз. Кантсе да «Манас таануу» сынагын бугунку Манастын урпактарына коюу менен, откон тарыхты дагы бир жолу эске салабыз. 8-класстын окуучулары «Манас» эпосун аяктап, оз билимдерин сыноо максатында таймашка келип олтурушат. Анда эмесе, алдыныздарда «Кабылан» жана «Манас» тобун чакыралы. Шандуу кол чабуулар менен тосуп алалы!

Оюндун шартына ылайык калыстар тобун шайлап алалы:

1.Калыстар тобунун торагасы (торайымы)_____________________________

2. Мучосу:________________________________________________________

3.Мучосу:_________________________________________________________

4.Эсептоо коммисиясы:_____________________________________________

Манас – улуу кыргыз элдин желеги,

Ата – мурас акыл-ойдун терени.

Туболукко ташка тамга баскандай,

Кыргыз элдин адамзатка белеги,- демекчи

«Манас» таануу билим сынагынын шарттары боюнча тааныштырып отойун.

1. Саламдашуу.

2. «Манас» эпосунан 10 суроо.

3. Топтордон оз ара бири-бирине экиден суроо.

4. Сыр куржун. (8 соз жазылат)

5. Тест.

6. Кутулбогон суроолор. (мугалим тарабынан)

7. Уй тапшырма болугу.

А) Сапар жолдо сабак болуп жатабыз,

Кандашыбыз колдоп, Манас атабыз.

Карт тарыхта дайым жашап келели,

Соз кезегин саламдашууга берели.

1. «Манас» тобу

2. «Кабылан» тобу.

Калыстар тобунун берген упайлары:

1.____________________________________

2.____________________________________

Кыргыз баалайт, создун баасын кадырын,

Куран сымал ыйык тутат «Манасын».

Кылымдардан кылымдарга данкталат,

Бул эпостор туболукко сакталат.

1. «Манас» тобу

2.«Кабылан» тобу.

Б) «Манас» эпосунан 10 суроо.

1. Кара кытайлар басып алганда,Жакып кайда айдалат? (Алтайга)

2. Манастын оз энесинин аты ким? (Чыйырдынын оз аты – Шакан)

3. Эпостогу буруттар деп кимдерди аташкан? (кыргыздарды)

4. Манастын атын ким коёт жана эмне учун андай «Чон Жинди» деп аташат?

5. Манастын канча чоросу болго жана алардын ичинен эн сулуусу ким болгон? (Кыргылчал)

6. Манас Алманбетти кайсы жерден тосуп алат?( Сары озон Чуйдогу Ашмаранын боюнан, Ак-Эрмендин оюнан тосот)

7. «Кокотойдун ашында» Бокмурун кайсы жерлерден, кандай баатырларды чакырат?( Мааникерди токутуп, Айдарды мингизип, Оогандан-Акунду, Чамбыл белден-Жанаалы, Кокондон-Козубекти, Маргаландан-Малабекти, Самаркандан-Санжыбекти, Букардан-Темирканды ж.б. чакырат.Манасты айтпай коёт.)

8. Коз камандар кимдер жана алардын максаты эмне болчу? (Эсенкан: -«Манас оной жоо эмес. Эгер аны сойбосок, жергебизге таш мондурдой жаайт. Шартым бул, эгерде кимде-ким манасты алдап олтурсо, алтын таажы кийгизем, алтын такка мингизем,калмак менен мангулдун бир чон кандыгын бергизем»- дейт. Ага Кокчокоз менен Козкаман,Желтийбес менен Чандаяк, Орозон бешоо барат.)

9. Алмамбеттин соогу кайсы жерге коюлат? (Ат-Башы аймагынын Чеч-Добо деген жерине коюлат.)

10.Манас дуйнодон откондо, Каныкей анын соогун кайсы жерге коёт? (Эчкилинин кара зоосуна (Баяндын талаасына,Зулпукорго деп айтылыт.)

Калыстардын берген упайлары:

1.___________________________________________________

2.___________________________________________________

В) Анда эмесе, балдар созун угалы,

Кана эмесе, суроого конул буралы.

Суроо менен куч сынашалы,

Жообун таап, бир аз оюн куралы.

1. «Манас» тобунан 3 суроо.

2. «Кабылан» тобунан 3 суроо берилет.

Калыстардын берген упайлары:

1._____________________________________________

2._____________________________________________

Г) Ман-ман, ман басып, чуудаларын чан басып,

Ала-Тоодон тоолор келет, чубашып.

Тоолор чубайт, сыр куржунун артынып,- анда сыр куржундун ичиндеги суроолорду королу, ага конул бололу:

• Жарчы-ыр менен жар чакырып,элге кайрылган адам.

• Жамбы-оюн туру,акча бирдиги, туяк формасында уютулгун кумуш же алтын.

• Замбирек-«Уркорбоо» аты менен белгилуу болгон согуш куралы.

• Аколпок-ичине кебез,жун салынып,шырылган ок отпос кийим.

• Ылашкер-эпостогу «аске», «кол» созунун берилиши.

• Изумруд-асыл таш.

• Кандагай-баатырдын шымы.

1. «Манас»

2. «Кабылан»

Калыстардын берген упайлары:

1.________________________________________________

2.________________________________________________

Д) Ким жашынан коп окуп, билим алса,

Бойго жетип, тилеги орундалса.

Окуудан тырышчаактык берет жемиш,

Илим, билим – доолотко кенен оруш.

Кезекти тесттик суроолорго берели:

«Манас» тобуна:

• Манаста кыргызга коншу катары эскерилген шаар? - (М - аргалан)

• Семетейдин аялы ким? – (А - йчурок)

• Манастын кылычынын аты? – (н - аркескен)

• Манастын тилмечтиги аркылуу белгилуу болгон чоро? (А - жыбай)

• Манасты жене албай калган кыз? (С - айкал)

«Кабылан» тобуна:

• Кытай каны? – (Эсенкан)

• Ар кандай иштин колдоочусу? – (пир)

• Он уулу бар деп оозго алынган карман,чоро? – (Орозду)

• Манастын небереси? – (Сейтек)

• Баатырды коштогон жигит? – (удайчы)

1. «Манас» тобу

2. «Кабылан» тобу

Упайлары:_______________________

_______________________

Е) Тушунгун: карангы уй адам деген,

Жарык кун ага келет билим менен.

Билимден урмат-атак кошо келет,

Жакшылыкты бир гана акыл берет.

Кезекте кутулбогон суроолор:

1. Манаста эскерилген улуттук суусундук? – кымыз

2. Ырамандын ырчы уулу,Каратайдын лакапаты?- - Ырчыуул

3. Манасты алгач кагаз бетине тушурогон? – Радлов

4. Манас жыйноочулардын бири? – Ыбрайым

5. Манасты изилдоочу жана сынчы? – Рахматуллин

6. Дарыгер, табыпчылардын бири катары эпосто эскерилен карман? – Улукман

7. Манаста терс карман, душман катары белгилуу болгон?-Нескара

8. Манастын чон атасы? – Ногой

9. Белгилуу манасчы-Тыныбек

10.Тоштуктун аты-Чалкуйрук

11.Алмамбеттин минген аты-Бозтайлак

12.Конгурбайдын минген аты-Торуайгыр

1. «Манас» тобу

2. «Кабылан» тобу

Упайлары:_______________________

_______________________

Ж) Сабак бутсо кунуго,

Окусун деп уйуно.

Кезек менен дайыма,

Уйго берет тапшырма:

1. «Манас» тобу

2. «Кабылан» тобу

Упайлары :________________________

________________________

Ким билет, кимдин арманын,

Тараза билет салмагын.

Анда эмесе кезекти,

Калыстарга арнайын.

Калыстар тобу жыйынтык чыгаргычакты «Жаштар маршы» ырын ырдап туралы.

1. «Манас» тобу________упай

2. «Кабылан» тобу________упай

Манас – улуу соз, улуу тарых,

Манас – улуу рух, улуу намыс.

Манас – улуу жол, улуу мектеп,

Манас – улуу ыр, улуу сабак,- «Манас таануу» сынагын жыйынтыктап жатып, Жусуп Баласагындын «Кут алчу билим» поэмасынан бир сап ыр айта кетсем ашыктык кылбас:

Окуу-тундо, алдындагы шам чырак,

Билим алсан, мандай ачык жаркырап.

Сокур дешет, билимсизди жок дебе,

Окуу гана жарык чачат дуйного.

«Билим – гана адамды эрезеге жеткирет». Андыктан урматтуу замандаштар! Билим алуудан эч качан тажабайлы! Саламатта болгула!

«________________» тобуна:

• Манаста кыргызга коншу катары эскерилген шаар? - _____________

• Семетейдин аялы ким? – _____________

• Манастын кылычынын аты? – ____________

• Манастын тилмечтиги аркылуу белгилуу болгон чоро? _____________

• Манасты жене албай калган кыз? _________

«_________________» тобуна:

• Кытай каны? – ___________

• Ар кандай иштин колдоочусу? – ___________

• Он уулу бар деп оозго алынган карман,чоро? – _____________

• Манастын небереси? – _____________

• Баатырды коштогон жигит? – ____________