Mantiqiy amallar

O’zbekiston Respublikasi XTV

Toshkent shahar Xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

“ Tabiiy va aniq fanlar ta’limi” kafedrasi

MAVZU: ROSTLIK JADVALINI HOSIL QILISH USULLARI

Bajardi: Toshkent shahar Chilonzor tumani 202-maktab Informatika va AT fani o’qituvchisi A.A.Amonova

2017 yil Dekabr

MAVZU: ROSTLIK JADVALINI HOSIL QILISH USULLARI

Malaka ishining maqsadi: Informatika fanida mantiq va mantiqiy amallar yordamida rostlik jadvalini hosil qilish usullarini o’qitish metodikasini o’rganish.

Malaka ishining vazifalari:

• Umumta’lim maktablarida mantiqiy amallar va mantiqiy elementlar mavzularini tahlil qilish.
• Informatika fanida mantiqiy amallar va mantiqiy elementlar mavzularini o’qitish texnologiyalarini o’quv jarayonida tadbiq etish.
• Informatika fanida mantiqiy amallar va mantiqiy elementlar yordamida rostlik jadvalini hosil qilish usullarini metodikasini ishlab chiqish.
• Tavsiyalar ishlab chiqish.

REJA:

• Informatika fanida mantiq tushunchasini o’qitishning nazariy jihatlari.
• Mantiq tushunchasi bo’yicha rostlik jadvalini tushuntirishning pedagogik usullari.
• “ Mantiqiy amallar” mavzusini o’qitish metodikasi va namunaviy dars ishlanmasi.

O’quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida “Aqliy hujum” metodidan foydalanib, muammoli vaziyat o’rtaga tashlanadi.

“ Mantiq-bu…”, “Mulohaza-bu…”

Mantiq-mantiqiy tafakkur shakli va qonunlari haqidagi fan.

Mantiq fanining obyekti-tafakkur qonunlari, shakllari, uslublari va amallaridir.

Mulohaza-narsa yoki hodisalarni xususiyatini anglatuvchi darak gapdir.

Mantiq ilmi asoslari eramizdan avvalgi IV asrda buyuk yunon olimi Arastu ya’ni (Aristotel) tomonidan yaratilgan

IX-asrda yashab o’tgan Markaziy osiyolik alloma Abu Nasr Farobiy Arastuning umumiy formal mantiq tizimini uning boshqa asarlari asosida to’ldirib, o’z zamonasi uchun eng muhim mantiq fanini shakllantirib bergan.

Zamonaviy kompyuterlar faqat 0 va1 qiymatlarni tushunadi va shularga asoslanib mantiqiy bog’liqlik asosida ishlaydi .

Kompyuter raqamli qurilmalarini mantiqiy holatlarini yozish va tahlil qilish qurilmasi yoki mikroprotsessorli tizimlarning aloqa kanallarini hamda protokollarni diagnostika qilish va sozlashda qo’llaniladigan mantiqiy analizator qurilmasini hamda protsessor tarkibidagi arifmetik mantiqiy qurilmani ishlash prinsipini tushunishuchun

Insonni mantiqiy fikrlashi va xulosa

chiqarishi usullarini ko’rib chiqish

kerak!

Odatda murakkab mulohazalar sodda mulohazalardan

“ VA”, “YOKI”, kabi bog’lovchilari “EMAS” shaklidagi ko’makchilar yordamida tuziladi. Mulohazalarni lotin alifbosi harflari bilan belgilash qabul qilingan. Har bir mulohaza faqat ikkita “rost” yoki “yolg’on” mantiqiy qiymatga ega bo’lishi mumkin. Qulaylik uchun “rost” qiymatni 1 raqami bilan “yolg’on” qiymatni esa 0 raqami bilan belgilab olamiz.

Endi sodda mulohazalar ustida bajarilishi mumkin bo’lgan ba’zi amallar bilan tanishamiz .

A va B soda mulohazalar bir paytda rost bo’lgandagina rost bo’ladigan yangi (murakkab) mulohazani hosil qilish amali mantiqiy ko’paytirish amali deyiladi.

Mantiqiy ko’paytirish amali:

Bu amalni KONYUNKSIYA (lotincha “conjunction”- “bog’layman” ) deb ham atashadi.

Mantiqiy ko’paytirish amali ikki yoki undan ortiq soda mulohazalarni “VA” bog’lovchisi bilan bog’laydi hamda “A va B” , “A and B”, “A^B”, “A*B” kabi ko’rinishda yoziladi.

A va B soda mulohazalarning kamida bittasi rost bo’lganda rost bo’ladigan yangi (murakkab) mulohazani hosil qilish amali mantiqiy qo’shish amali deyiladi.

Mantiqiy qo’shish amali:

Bu amalni DIZYUNKSIYA (lotincha “disjunction”-ajrataman” ) deb ham atashadi.

Mantiqiy qo’shish amali ikki yoki undan ortiq soda mulohazalarni “YOKI” bog’lovchisi bilan bog’laydi hamda “A yoki B”, “A or B”, “A v B”, “A+B” ko’rinishlarda yoziladi.

A mulohaza rost bo’lganda yolg’on, yolg’on bo’lganda esa rost qiymat oladigan mulohaza hosil qilish amali mantiqiy inkor amali deyiladi.

Mantiqiy inkor amali:

Bu amalni “ INVERSIYA” deb ham atashadi.

Mantiqiy inkor amali “A EMAS”, “not A”, “˥ A” ko’rinishlarda yoziladi.

Ikkita mulohaza bo’lganda ularning qabul qilishi mumkin bo’lgan qiymatlari 4 tani tashkil etadi.

1. Ikkisi ham yolg’on

2. Birinchisi yolg’on, ikkinchisi rost

3. Birinchisi rost, ikkinchisi yolg’on

4. Ikkisi ham rost

Shundan kelib chiqib mantiqiy amallarni ifodalaydigan rostlik jadvallari hosil bo’ladi:

Mantiqiy qo’shish amalining rostlik jadvali:

Mantiqiy inkor amalining rostlik jadvali:

Mantiqiy ko’paytirish amali rostlik jadvali:

A

0

B

0

A v B

0

0

1

1

1

0

1

1

1

1

A

A

0

˥ A

0

1

1

B

0

A ^ B

0

0

1

0

1

1

0

0

1

0

1

Mantiqiy ifodalarda mantiqiy amallar quyidagi tartibda bajariladi:

• Mantiqiy inkor (˥)

2. Mantiqiy ko’paytirish (^)

3. Mantiqiy qo’shish (v)

Teng kuchli yoki bir xil amallar ketma-ketligi bajarilayotganda, amallar chapdan o’nga qarab tartib bilan bajariladi. Ifodada esa qavslar ishtirok etganda dastlab qavslar ichidagi amallar bajariladi. Ichma-ich joylashgan qavslarda eng ichkaridagi qavs ichidagi amallar birinchi bajariladi.

Kichik esse texnologiyasini qo’llab mavzuni mustahkamlaymiz.

Quyidagi masala o’quvchilar e’tiboriga havola etiladi.

Masala. Bir kishi aytdi ”Men yolg’onchiman yoki qora sochliman” . U kishi kimligini aniqlang.

Har bir yaratilgan kichik esselar natijalari o’rganiladi va xulosalar chiqariladi.

Mantiqiy amallar mantiq ilmida ham algoritmik tafakkurnirivojlantirishda ham katta ahamiyatga ega. Bu bilimlarni egallash uchun mantiqiy amallar, 0 va 1 larni ustida bajariladigan amallarni mukammal o’rganish kerak. Bu bizga mantiqiy tafakkurimizni va kompyuter texnikasini asl mohiyatini anglab yetishimizga yordam beradi. Informatika fanida “Mantiqiy amallar” mavzusini o’rganishimizda zamonaviy ta’lim texnologiyalari va metodlaridan foydalansak, darsimiz qiziqarli va yanada samarala bo’ladi.

XULOSA VA TAVSIYALAR

E’tiboringiz uchun rahmat.