МКОУ «Сунтарская специальная (коррекционная) образовательная школа-интернат 8 вида»
Иитии чааЬа
10 кылаас
Темата: «Киьи ,о5о бырааба».
2016с.
10 кылаас
Ыытыллар кунэ-дьыла-
Темата: «Киьи, о5о бырааба».
Сыала:
1.Киьи , о5о быраабын нуормата сиэрдээх быьыыга-майгыга оло5урарын билиьиннэрии.
2. Хас биирдии о5ону утуе5э, кырдьыкка, киьилии киьи буоларга иитии-такайыы.
3.Анкетаны (дьыала кумаахытын) сепке толорууга уерэтии
Кылаас чааьын хаамыыта:
1.Тэрээьин чааьа
2.Воспитатель беседата : «Киьи, о5о бырааба»
3.32 ыстатыйаны сиьилии билиьиннэрии, ырытыьыы.
4.Правовой викторина
5.Тумук
1.Тэрээьин чааьа
2.Учуутал беседата:
Ханнык ба5арар киьи олорор уопсастыбатыгар эрэллээх буолар бырааптаах. Быраап- судаарыстыбанан араначчыланар киьи хайаан да толорор быраабылата. Ол иьин биирдии киьи бэйэтин быраабын билэргэ кыьаныахтаах.
Холбоьуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ (ООН) 1946 сыллаахха ахсынньы 10 кунугэр киьи быраабын туьунан Декларация ылыммыттара. Декларация 30 ыстатыйаттан турар.
Бастакы ыстатыйа5а: Дьон бары тэн бырааптаах, кенул буолан терууллэр. Киьи барыта толкуйдаах, суобастаах , бэйэ-бэйэлэригэр бырааттыы сыьыаннаьыахтаахтар.
Иккис ыстатыйа: Киьи барыта тэн бырааптаах уонна кенул; киьини омугунан арааран ата5астааьын суох буолуохтаах.
Уьус ыстатыйа: Киьи барыта олоххо бырааптаах. Ол иьин ким да, кимиэхэ да биричиинэтэ суох тылынан-еьунэн, СМИ ненуе уонна куус еттунэн киьиэхэ куьа5аны оноруо суохтаа5а ыйыллар.
4-21 ыстатыйаларга киьи гражданскай уонна политическай бырааптара ыйыллар. Ол курдук, киьи кенулэ кемускэниэхтээх; киьини суута-сокуона суох ата5астааьын суох буолуохтаах; киьи тус оло5орким да булкуьуо, орооьуо суохтаах уо.д.а.
22-27 ыстатыйаларга киьи гражданскай уонна политическай бырааптара ыйыллар. Ол курдук, киьи улэлиирин, сынньанарын, бэйэтин бириэмэтин туьалаахтык атаарарын туьунан этиллэр.
28-29 ыстатыйаларга киьи уопсастыба иннигэр эбээьинэстэрэ ыйыллар.
30 ыстатыйа-Декларация5а ыйыллыбыт киьи быраабын уонна кенулун ханнык да судаарыстыба, белех, биирдиилээн киьи утарыа суохтаахтар.
Онон ханнык ба5арар судаарыстыба киьи быраабын кемускуур сокуоннарын ылыныахтаах уонна ол сокуоннар туолууларын хонтуруоллуохтаах. Ол инниттэн хас биирдии гражданин о5о эрдэхтэн бэйэтин быраабын учугэйдик билиэхтээх.
1989 сыллаахха Россия О5о быраабын Конвенциятын Холбоьуктаах Нация Тэрилтэлэригэр кемускээбитин ылыммыттара. Конвенция –аан дойду дьонун быраабын кемускуур докумуон.Бу докумуонна ыйылларынан «ханнык ба5арар киьи 18 сааьыгар диэри о5о буолар».
Россия сокуоннарыгар о5о 18 сааьыгар ситэр-хотор диэн ыйыллар.
Конвенция5а ыйылларынан Россия о5олоро элбэх бырааптаахтар. Ол курдук 16 ыстатыйа5а маннык ыйыллар:
1.Хас биирдии о5о тус олоххо туруулаьан, кими ба5арар кытта суруйсар бырааптаах.
2.О5о бырааба сокуонунан кемускэнэр.
Россия Федерациятын Дьиэ кэргэнин туьунан Кодексатыгар о5о быраабын кемускээьин туьунан эмиэ ыйыллар. Ол курдук, о5о бырааптаах:
-о5о дьиэ кэргэннэ иитиллэр;
-о5о тереппуттэрин уонна аймахтарын кытта алтыьар;
-о5о кемускэнэр;
-о5о бэйэтин санаатын (мнениятын) аьа5астык этэр;
-о5о аат, араспаанньа ылынар;
-ону таьынан аатын, араспаанньатын уларытар;
-дьиэ кэргэн баайын уллэстэр.
1994 сыллаахха бэс ыйын 1 кунугэр- «О5о кемускэлин» кунугэр-биьиги республикабытыгар «О5о быраабын» туьунан сокуон ылыныллыбыта. Бу сокуон о5олор тэрилтэлэрин уонна холбоьуктарын сойууьун ке5улээьининэн оноьуллубута. Сокуон ааптардара: республика прокуруорун кемелеьееччутэ Данилов Алексей Максимович; юридическай наука кандидата Миронов Дмитрий Николаевич, прокурор кемелеьееччутэ Мизенин Виктор Андреевич; республикатаа5ы о5олор холбоьуктарын специалиьа Ильина Татьяна Михайловна уонна бу холбоьук бэрэссэдээтэлэ Барашкова Нина Афанасьевна.
Кинилэр республика о5олоро Сокуоннара кемускэллээх буолалларыгар икки сыл устата туруулаьан улэлээн, Саха Республикатыгар «О5о бырааба» бырайыагы онорон бырабыытылыстыба керуутугэр киллэрбиттэрэ. Манна саамай кэрэхсэбиллээ5э диэн ааптардар бу улахан улэ5э теленер харчыттан (гонорартан) аккаастаммыттара. Ол харчыга Сокуон бырайыага бэчээттэнэн о5олорго, тереппуттэргэ, уопсастыба ырытыытыгар турбута. Тумугэр эбэн, ке5урэтэн сокуону ситэрэн-хоторон биэрбиттэрэ.
Саха Республикатын «О5о бырааба» сокуон 5 салааттан уонна 38 ыстатыйаттан турар:
1 салаа-уопсай балаьыанньа;
2 салаа-о5о бырааба уонна эбээьинэьэ;
3 салаа-о5о дьиэ кэргэн иьигэр бырааба;
4 салаа-о5о быраабын сокуон олоххо киллэрии;
5 салаа-о5о быраабын кемускээьин.
3. 32 ыстатыйаны сиьилии билиьиннэрии, ырытыьыы.
32 ыстатыыйа
1.Кыттааччы судаарыстыбалар о5о экономическай келеьуннээьинтэн уонна кини дороуобуйатыгар кутталлаах, эбэтэр уерэ5и ыларын хааччахтыыр, эбэтэр доруобуйатыгар уонна эт-хаан, ей-санаа эттунэн, духуобунай, моральнай уонна социальнай сайдыытыгар хоромньулаах улэни толорортон кемускэнэр быраабын билинэллэр.
2.Кыттааччы судаарыстыбалар бу ыстатыйаны олоххо киллэриини хааччыйар инниттэн, сокуон еттуттэн, административнай уонна социальнай, ону тэннэ уерэх эйгэтигэр дьаьаллары ылыналлар. Итини ситиьэр туьуттан норуоттар ыккардыларынаа5ы атын докумуоннар туьааннаах балаьыанньарынан салайтаран, кыттааччы судаарыстыбалар, чуолаан:
а) улэ5э ыларга мунутуур кыра сааьы эбэтэр мунутуур кыра саастары олохтууллар;
б) улэ кунэ теье уьун буолуохтаа5ын уонна улэ усулуобуйатын туьунан септеех ирдэбиллэри олохтууллар;
с) бу ыстатыйаны кедьуустээхтик толорууну хааччыйар накаастабыл туьааннаах керуннэрэ эбэтэр атын да санкциялар керуллэллэр
(бу ыстатыыйа туьунан о5олор санааларын истии)
Учуутал-Норуоттар икки ардыларынаа5ы бырааптарын нуорматынан, киьи теруе5уттэн 18 сааьыгар диэри о5о дэнэр. Ити сааьыгар о5о доруобуйатынан уонна улэлиир буолла5ынан эбии чэпчэтиинэн туьанар. Ол курдук, ыарахан улэттэн босхолонор;икиьи доруобуйатыгар буортулаах сиргэ улэлээбэт; 1 ыйтан ордуга суох уоппуска керуллэр уо.д.а.
4.Правовой викторина
1.Саха сирин былаа5а хас еннее5уй? (4 еннеех-халлаан куех, манан, кыьыл, от куех)
2.Суолталарын билэ5ин дуо? (манан-хоту дойду, кытаанахклимат, дьон ыраас сиэрэ-майгыта, от куех-до5ордоьуу, куех-тай5а уонна тюрк тюрк теруттээхпитин кердерер, кыьыл-кэрэ, патриотизм , олох кууьэ)
3.Саха Республикатын гербэтигэр 7 алмаас кристалл тугу бэлиэтииллэрий? ( 7 омук: саха, нуучча, эбэнки, эбээн, чукча, юкагир, долган).
4.О5о хас сааьыттан сокуон иннигэр эппиэттиирий?( 16(14) саас)
5.Хас сааьыттан массыына ыытар быраап ылылларый?(16 саас)
6.Хас сааьыттан о5о бэйэтэ улэлиэн себуй? (10 сааьыттан)
7.Уолаттар хас саастарыттан воинскай учуокка туралларый? (17 саастарыгар)
8.Киьи хас сааьыттан кэргэннэниэн себуй? (16 саас)
9.Советскай Союз конституцията хаьан ылыныллыбытай? (1918с.)
10.Билигин Россия хаьыс конституциятыгар олоробутуй? (5-с) 1918, 1924, 1936, 1977, 1993)
11.Саха республиката бэйэтэ конституциялаах дуо? (баар-1992, 27\4) )
12.РФ сувернитета хаьан биллэриллибитэй? (1990, 12/6)
13.Саха Республикатын сувернитетын декларацията хаьан биллэриллибитэй? (1990, 27/9
14.Сувернитет диэни хайдах ейдуугутуй? (Бэйэни бас били, тутулуга суох буолуу)
5.Тумук
Киьи быраабын нуормата сиэрдээх быьыыга-майгыга оло5урар, ол иьин хас биирдии киьи о5о сааьыттан утуе5э, кырдьыкка, киьилии киьи буоларга дьулуьар. Англия суруйаачыта «учугэй киьи, ол аата дьоллоох киьи» дьиэн этэрэ. Ааты сугэр дьоьун киьи
Олоххо ситиьиилээх, тереебут дойдуга туьалаах, Гражданин диэн бочуоттаах киьи буоларгытыгар эрэнэбин.
10 кылааска «Киьи, о5о бырааба» кылаас чааьа ыытыллыбытын туьунан
Справка
10 кылаас
Ыытыллар кунэ-дьыла-08.12.1914
Кылаас салайааччыта- Феорова М.П.
Темата: «Киьи, о5о бырааба».
Кылаас чааьыгар -7 о5о кытынна
Сыала:
1.Киьи , о5о быраабын нуормата сиэрдээх быьыыга-майгыга оло5урарын билиьиннэрии.
2. Хас биирдии о5ону утуе5э, кырдьыкка, киьилии киьи буоларга иитии-такайыы.
3.Викторина (дьыала кумаахытын) сепке толорууга уерэтии
Кылаас чааьын хаамыыта:
1.Тэрээьин чааьа
2.Учуутал беседата : «Киьи, о5о бырааба»
3.32 ыстатыйаны сиьилии билиьиннэрии, ырытыьыы.
4.Правовой викторина
5.Тумук
Кылаас чааьа 5 туьумэхтээх ыытылынна. Учугэйдик, тэрээьиннээхтик, кехтээхтук ааста. О5олор ордук правовой викторинаны интэриэьиргээтилэр. Учууталтан элбэ5и ыйыттылар. Хас биирдии о5о о5о быраабын туьунан бэйэтин санаатын эттэ. Кылаас чааьа сыалын – соругун ситтэ.
08.12.2014
Кылаас салайааччыта: /Федорова М.П./
111
183 637 
