СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Мой взгляд на сохранение родного языка

Категория: Литература

Нажмите, чтобы узнать подробности

это конкурсная работа /сочинение/ ученицы, где изложены предложения /проект/ на сохранение родного языка. 

Просмотр содержимого документа
«Мой взгляд на сохранение родного языка»

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН

ДАГЕСТАНСКИЙ ИНСТИТУТ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КАДРОВ



Направление: «Сохранение родного языка:

сотрудничество поколений» - сочинение

МКОУ «Аймаумахинская СОШ» с.Аймаумахи Сергокалинского р.

Ф.И.О. участника – Магомедова Эльмира Мусаевна -

ученица 9 класса.

Ф.И.О. руководителя – Халимбекова Зухра Багомедовна

учитель родного языка и литературы.

Аймаумахи, 2017 год

Сочинение:

«Нешла мез мяхIкамдарес, илди детхIехъахъили калахъес ибси дила пикри»

Нуни нешла у бихус байрахъван ахъбуцили,

Дунъяла давлаличил ил нуни цугбуцили.

Нуни нешла гъай дихус бархьдешлис дарманхIели,

ёМурталра багалати гIямрулизир сархIели…, – лукIули сай дарган девла чебяхIдешлис гIямрула бурхIни пешкешдируси дарган девла уста, гIяшир Ильяс Изиев. БикIуливан, тяп шямван вархьли викIули сай. Ну илала пикриличил кьабуллира сарра. СенахIенну, нешла дев хабарла далайчи ГIямарла Батирайли бяхъибси чуллан чугурла гимиван бучIуси саби, зайбикIуси саби.

Неш! Нешла мез! Нешла дурхъадеш, нешла мезла жагадеш! Сецад хIялалдеш, малхIямдеш ва диги духIнадуцили илди дугьбани! Вирару гьатIи илди дурхъати мез датурли, урхIла меличил гъайикIес, исбагьила ляжуби хIунтIендирахъути дигайли ламдикIути дугьби шивкIивдарес?

Сецад хIейгеси биалра, бирули саби, гъайбикIули саби урхIла мезличил. Сен? ХIергъули вара илдани нешла мез ибси девла мягIна яра илдас нешла мез гIягIнити ахIенара? Яра илди мезличил гъайикIусила хIурмат камли бирулира?

Илдани балули хIебургар нешла мезла давлачердешли ва чIумадешли дилгьули сарни наслуби. Эгер мез детахъалли, миллатра бетихъни. Адамтани мез дузахъули лералцадхIи, миллатра мицIирли кални. ХIязлис ахIенгу халкьла пасихIдешлизиб буруси: халкьла лерил секIал керасалра,бузериличил илдани илди чардарес бирар. Адамтани цархIил ВатIан акIахъесра балли бирар, амма, мажахIят, мез чинилра сагадан акIахъес.

Дахъал сари нешла мезличил цаладяхъибти, делкIунти далуйти, хабурти, айтуби, буралаби ва багьираби. Илдани адам рухIлашал давлачеввирули сай, гIямрулизиб бархьси гьуни чеббикIахъес бурсиирули сай, ВатIайчи ва адамтачи диги алкIахъули сари. Амма, сецад хIейгеси биалра, нешла мезлизи дахъал «сагати», М. ХIямидов викIуливан (сунела гIяпа баркь), «дячунти» дугьби духIнакайути рухIлашал мискинти адамти имцIабикIули саби; мез мяхIкамхIедиралли, илди деткайхъниличила илдала пикри агара. Дила мугIялим рикIуливан, нешла мез мяхIкамхIедарни – илди кадушни саби, вегIла мез хъумартни – вегI вебкIнигъуна саби.

Нешла мез – бегIлара халаси давла саби, ил нушаб бегIтала бегIтачибадал баибси букьурла пай саби, сабира гьарра дарганни нана хIуливан мяхIкамли бихIес ва чеахъбикIахъес хIяжатси. Или биэс бирару гьатIи, гьар шила дура викибси, сунела мез «хъумкартурли», гIярус мезличил гъайикIули виалли?!БиштIатани чинад далути дарган мез, халати илди мезли гъайхIебикIалли? Дила пикрили, бегIтачи хъарси саби чула биштIатази гьала-гьала нешла мез дагьахъес, сенахIенну илди мез я асес я дицес хIейрар, сегъуналра давлаличил илди цугдуцесра асухIебирар:

… Нешла мез духъути сар велгIусила гьеличил,

Илди гIекIесра хIейрар пачяхIла хIукмуличил.

Нешла мезлизиб гьар дев давлала гIиниз саби,

ГIиниз амъурли бихIес нушачиб чебси саби. /Р. Рашидов/ Халкьлизиб бурала лебси саби: дарган мез хIедалуси дарган гьарли-марси багьудила вегI адамлизи халварес асухIебирар или. Дарган мез – дарган адамтала рухIласи давла сари. Сунела мез хIедалуси дарган сегъуна дарган вируси? Илгъуна адамли даргала гьаб-убла тарих, культура багьес хIейрар, ил халкьлизивад къябвердибси адамли ветарар. Гьаннала замана чула гIямрулизиб нешла мезла кьадри хIебалути адамти бахъал саби. Халаси хатIа бирули саби иш манзилла жагьти хъалибаргунанира, сабира чула биштIати лехIирхъахъу ли, урус мезли гъайбикIути. Гьарра нешличиб, сунела виштIаси някъла уцили яра сирила каркьили лайла бучIухIейчирад рехIрихьили, сунела дурхIялизи дарган мез дагьахъес чебси саби. ХIерираргу илини лайлара далайра урхIла мезличил гъайдухъахъес, бикIуливан, «уркIи лутIилизибадала гьаргбарес»!

Дила неш-дудеш гьаннала манзилла жагьти адамти саби, биалра илдани нушази, хIябалра чула дурхIялизи, дарган мезли ахIи гъай хIебиру, илдани нуша нешла мезличи, нушаб ахIерти дарган мезличи, бурсидарибтира. Шагьарлизибад гъамти бакIалра, илдази дарган мезли ахIи нуша гъайхIейкIехIе, илдира нешла мезли гъайбикIахъес гъазализир дирехIе. Дарган мез зайдикIар нушала хъулир, зайдикIар даргала далуйти, дуру хала бегIтани халкьла хабурти. Илди далуйтачир, хIябкубтачир,хабуртачир, дарган гIядатуначир, гьар-урла хIязаначир халадаира нуша. Школализир учIес рехIрихьибхIелира, набзир нешла мезличи диги имцIадирули сари ишар дурадуркIути жура-журала далдуцунани: бархIехъла гьибандибани, абзанани, олимпиадабани; поэтуни-писательтачил, газетала, культурала хIянчизартачил дурадуркIути къаршибикунани. Илдигъунти балбуцуни нушала мугIялимли гьаман дурадуркIу нушазир нешла мезличи диги дебшладарес багьандан. Ардякьунти гIебшнира, дубуртала ва кинола дуслис хасбарили, даргала театрла гIяртистли, директорли, кинола актерли ва каскадерли узули калунси, МяхIячкъалала мэрла кумекчили ва цархIилти жура-журала хIянчурбачив узули гIяхIцад замана калунси БяхIяндов БяхIянд Холадаевичличил гьунидаира. Сецад тамашадешри нушаб виштIали левай шилизивад дура арякьунси, интернатлизир дурхIядеш ардякьунси ва Ленинградла искусствола институтлизив учIули калунси адам нушачилси гьунибаънила шадибгьуйчиб цалра урусла дев (кино, каскадер ахIенти) гъайлизиб пайдалахIебарибхIели!

Фашист гъармукабачилси дергълизиб дудешуни алхунти дурхIни, нешанас кумеклис, дурхIнала хъулрази хIербарес ва бучIахъес арбукибти буилри, илдала лугIилизив – гехIел дус виубси дудешла гъамсира. Урусла шагьарлизив урши дарган гъай далуси адам агарси мерлав калунсири, белчIудира касили, хъаллара виубли, 17 дусцад дурав кали, гъамтачи чарухъунсири. Сецад халаси тамашадеш биуба нешла, рузила ва гъамтала илцадхIи дурала мерличив калункъи, илини дарган мез хъумхIертниличи. Уршиличи хъябруцрикили рисириибси нешли илизи хьарбаибхIели, дарган мез хъумхIертес имкан секьяйда бакIиба или, илини ибсири: «ХIела мез хъумхIертес багьандан, неш, нуни галгуби,арцанти… ахъли дарган мезли дуйгIаси, хIуни рузис бучIуси лайла бучIаси, наб дурути хабурти, ахъли гъайкайкIули, 3 . дураси. Ну урухкIаси, эгер нуни илди мез хъумкартасли, ну убкIусира или».

Илди пергер дарган мезличи нунира пахрубирис. Каргьурти даргала литературный мез зайдикIар нушала дарган мезла дурсрачир. Дарган мезли гъайбикIар ну-алавтира. Адам чинав-дигара къаршииркули вирар, жура-журала миллатла адамтани алавурцули сай, гIямрулизир дахъал иргъули сай. Амма нешла мезли, дарган мезли бурибси дев аргъибхIеливан, уркIи зимхIебулхъан. Илкьяйда уркIи зимбулхъан шагьарлизиб дарган мезли гъайбикIути чебаасли. Сепайда, дарган адамти чула мезли камли гъайбикIули кьадин. Шагьарлизибти дурхIнани чула нешла мез урус мезлис дицили сари. Илдачи мешубиркути леб шимазибра. Рахлира умути, каргьурти дарган мезли гъайбикIути чебаэс вирули ахIен. Ил гIяйиб бегIтала саби. БиштIахIейчибад дурхIнази чумдехIра мез дагьахъес вирар, амма бегIла гьалар чедетаахъили вегIла дарган мез дагьахъес бегIтачиб чебси саби. Гьаннала замана яслибазиб дурхIни имцIали урус мезли гъайбикIули саби. Мезличи диги акIахъес бегIлара гьамадти яслибази башути дурхIни саби. Гьарил бируси хIянчи чебетаахъили даргала литературный мезличил дурабуркIалли, дурхIнас, школализи бякьунхIелира, бучIес гьамадли бирар.

Гьаннала замана дурхIнани, библиотекализирад касили, дарган мезли делкIунти писательтала ва поэтунала произведениеби рахлира дучIули ахIен. Школала, шила библиотекабазир дарган мезли делкIунти дурхIнала диги чучи битIикIути дурхIнас хасдарибти произведениеби камли сари. Даргала писательти ва поэтуни Дагъиста писательти-поэтуназибад декIарбарес хIебалути дурхIни бахъал саби. Ил секIал нуни чебиулра нешла мезла олимпиадабачи рашухIели.

Яшав барес къиянни саби или, жагьти адамти шагьуртази арбашули саби, даргала халкьличилси бархбас беткайхъули саби. Чунира ункъли хIедалути урусла мезли гъайбикIес бехIбирхьули саби, даргала гIядатуни дузахъули ахIен. Ишгъуна агилизиб гьамадли ахIен дарган мезла кьадри ахъбуцес. Чула халкьра, мер-мусара, гIядатунира хъумуртути адамти бархIиличиб бархIи бахъбикIули саби. Илгъунти аги-кьяйдализиб дарган мезли гъайбикIути калахъес къиянбулхъуси саби.

Дарган мез детихъниличи пикриикIуси гьарилра дарган мезла аги къулайси агиличи бушес пикриикIес гIягIниси сай. Дагъистан бахъал миллатла адамти хIербируси республика саби, ва дарган мезлис кьяйда челукьути масъулти лерилра цархIилти мезанасра лерти сари.

Дила пикри хIясибли, дарган мез мяхIкамдарнилис ва чеахъдикIахънилис ишгъуна хIянчи барес биалри, гIяхIсири :

-даргантала урла гIядатуначила, хIязаначила, мухIлила творчестволичила имцIали багьуди бирути передачаби, белкIани дуракайни; (нушани школализир хъубяхIруми далли дурадер - кIира, бучIантани илдачила хIебалухIели);

Гъарш кайули; биштIатас муридеш буртIули. Заб дулганти 4

- биштIати дурхIнас хасдарибти суратуначилти дарган мезла жузи дураъни;

- школабазир нешла мез руркъниличи пикри имцIабарни: - ВатIайчи, адамтачи диги духIнадуцибти хIянчурби жузази кадерхахъни;

- адамти чучил тянишбарес багьандан, даргала писательтани ва поэтунани чула произведениеби халкьла гьалар дучIни;

- ГIямарла Батирайла уличилси даргала драматический театрлизи архIяби дурадуркIни.

- дарган мезли гъайбикIуси радио бузерилизи каъни ва телепередачаби имцIали дурадуркIни.


Хъалибаргла ансамбль. Дарган дев чебяхIбирантачил гьунибаъни.


Нешла мезли бурибси Рирхес дигулра даим

Дев зайбикIар диндаван, Даргала миллатличи,

УркIила бухIна атIи Чус гIязизти нешла мез

Батаибси ургиван. Палакат хIейрниличи.









5


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!