Мұрат Мөңкеұлының шығармашылығы

Бөлім атауы

Көркем әдебиет және эпикалық сарын

Сабақтың тақырыбы

1- сабақ. Мұрат Мөңкеұлы

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары

Т/Ж 1 әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтау

Сабақтың мақсаты

Оқушылар:

*Мұрат Мөңкеұлы туралы мағлұмат алу;

*Шығармаларымен тансыу.

Бағалау критерийлері

* Мұрат Мөңкеұлы туралы мағлұмат алады;

*Кейіпкерлерге мінездеме береді.

.

Тілдік мақсаттар

Оқушылар көркем шығарманың сюжетін анықтай алады. Эпилог пен прологты табады. Кейіпкерлеріне мінездеме бере алады.

АКТ қолдану дағдылары

Сабақ барысында оқушылар көрнекі құралдарды пайдаланып, аудиомәтінді тыңдайды.

Алдыңғы білім

Шалкиіз жырау Тіленшіұлының нақыл сөздері

Жоспар

Жоспарланатын уақыт

Жоспар бойынша орындалуы тиіс

іс-әрекеттер

дереккөздер

Сабақтың басы

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906) - айтыскер ақын, жырау. Қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы Қарабау ауылында дүниеге келген. Жасынан жетім қалып, ағасы Матайдың қолында тәрбиеленген.

Ауыл молдасынан білім алған. Есет би мен Абыл ақыннан өнеге алып, өзі Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. Мұрат Мөңкеұлы 17 жасында Жылқышы, 20 жасында бала Ораз, 25-інде Жаскелең, Жантолы, Шолпан, Тыныштық сынды ақындармен айтысып, жеңіп шыққан. Ол өзінің өжет мінезі, қағытпаға жүйріктігі, тапқырлығымен әрдайым жеңіске жеткен.

Мұрат Мөңкеұлы елінің тәуелсіздігін аңсап, бодандыққа қарсы жыр толғады. Зар заман ақыны атанды. Ата қонысының отарлаушы талауына түскеніне налыған ақын өзі туып өскен даланың кешегі күнін сағынышпен еске алған. Оның «Әуелі жеңіп орыс Еділді алды, Сарытау, Аштарханның жерін алды. Тәмамы су мен нуды орыс ұстап, Қазақтың мұнан жұтап шалынғаны», «Қазақтың жер-мұрасы», «Кең қоныс қайдан іздеп таптырады?» деген жыр жолдары ақынның отаншылдық рухына дәлел болады.

Ақынның басты шығармасы - «Үш қиян». Мұнда ақын ескі дәстүрдің іргесі шайқалғанын, адамдар ниетінің бұзылуын сөз етеді. Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап, тығырыққа тірелген ел тағдыры ақынды тебірентпей қоймайды. «Үш қиян» толғауымен «Сарыарқа», «Әттең, қапы дүние-ай», «Қазтуған» жырлары үндес. Мұнда айтылатын басты нәрсе - жер, құтты қоныс жайы. Ол «Қарасай-Қази», «Шәлгез», «Ғұмар Қазиұлына айтқаны» атты жырларына діни аңыздарды негіз еткен. Білімді игермейінше елінің өркендемейтінін «Оқудан қайтқан азаматқа» өлеңінде аңғартады. Ақын мұрасының бір шоғыры - би-болыстарға айтқан арнау өлеңдері.

Мұрат Мөңкеұлы майталман жыршы, термеші ретінде де танылған. «Өлім», «Қыз», «Арғымақ сыйлап не керек», «Аттан сұлу болар ма?», «Жалғаншы фәни жалғанда» атты термелерінде заман сырына үңіліп, өмір мен өлім, жастық пен кәрілік, сұлулық хақында толғанады. «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны», «Бір досқа» атты хат үлгісінде жазылған үш туындысы сақталған. Ақын «Қырымның қырық батыр» жырын, Шалкиіз, Қазтуған шығармаларын жеткізушілердің бірі болған. Әсіресе Махамбет өлеңдерін жеткізудегі еңбегі ерекше. Махамбет жырлары Қуан жырау - Мұрат - Ығылман ақындар арқылы біздің заманымызға жеткен.

Мұрат Мөңкеұлы шығармалары «Мұрат ақынның Ғұмар Қазиұлына айтқаны», «Ақын», «Мұрат ақынның сөздері», «Бес ғасыр жырлайды», «Алқаласа әлеумет», тағы басқа жинақтарда жарияланған. Б.Қорқытовтың құрастыруымен ақынның жеке жинағы шыққан.

Шығармаларын Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағанбетов, Қ.Жұмалиев, Б.Омаров, Қ.Мәдібай, тағы басқа ғалымдар зерттеген. Кейбір шығармалары орыс тіліне аударылған

Қосымша ақпарат

Сабақтың ортасы

Оқулықпен жұмыс.

1-тапсырма. Мұрат Мөңкеұлы қай жерде дүниеге келген? Кімнің ұстазы?

2-тапсырма. Мұрат Мөңкеұлы шығармаларының тақырыбы мен идеясы неде?

3-тапсырма. Мұрат Мөңкеұлы шығармаларында не туралы айтылады? Қай заманның ерекшелігі суреттеледі?

4-тапсырма. Шалкиіз жырау мен Қазтуған толғауларын жеткізуге Мұрат Мөңкеұлының еңбегі туралы не білесіңдер? Қоысша мәлімет іздену.

Оқулық

Бағалау критерийі

Дескриптор

Балл

Білім алушы

1. Берілген сұрақтарға нақты жауап беру.

2. Көріктеу құралдарын тауып, талдау

Берілген сұрақтарға нақты жауап бере алады

5

Көріктеу құралдарын тауып, талдайды.

5

Барлығы:

10

Бағалау

2 жұлдыз, бір тілек арқылы бағалау.

Сабақтың соңы

*Бүгінгі сабақта не білдің, бұрын қандай мәлімет білетін едің?

Үйге тапсырма:

5-тапсырма. Кестені толтыру. «Үш Қиян» толғауын оқып келу.