Ойын технологиясының элементтерін қолдану тиімділігі

Астана қаласы Гуманитарлық колледжі

Қоғамдық пәндер оқытушысы: Аділғазықызы Жұлдыз

      Қазіргі кезде бүкіл әлемдік қоғамда болып жатқан өзгерістер адам өмір сүріп жатқан ортадағы барлық саланың, соның ішінде, білім беру саласын да қамтып отыр. Оқытудың жаңа технологияларын қолданып және жан – жақты терең білім бере отырып білікті маман даярлауға бүкіл әлемдегі өркениетті дамыған елдер басты көңіл бөліп отырғаны да сондықтан.

    Тәжірибелер жинақтала келе жаңадан жаңа ой туындайтын сияқты.Америкалық ұстаз Линданың «Оқытудың бұрынғы әдіс –тәсілдері – бүгінгі әдістеріміздің ата-анасы»  дегеніндей, жаңа технологияларды меңгеру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.Ендеше дәстүрлі әдістер мен әлемдік деңгейдегі озық технологияларды салыстыра, байланыстыра, өмір тәжірибесіне ұштастыра отырып білім беру, білімге дұрыс бағыт беруге үйрету - әрбір оқытушының міндеті.

     Қазіргі кезде ойын мәселесі бірқатар ауқымды зертттеулерде қомақты орын алып, оның оқушыны дамытудағы мәні анықтала түсуде.

    Іскерлік ойындар дегеніміз – болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол қызметке тән қарым- қатынас жүйесін моделдеу, елестету.

    Адам тәжірибесінде  ойын іс - әрекеттілігі мынадай қызметтерді орындайды:

• көңіл көтеруші ( бұл ойынның негізгі қызметі- шаттану, ләззат алу, қызығушылықты ояту);
• коммуникативті – қарым-қатынас диалектикасын меңгеру;
• өзіндік жүзеге асыру;
• ойынды терапевтикалық - өмір іс -әрекеттілігінің басқа түрлерінде пайда болатын әртүрлі қиыншылықтарды жеңіп шығу;
• диагностикалық - өзін-өзі тану ойын үрдісі( ережеге сай мінез – құлықтан ауытқушылықтың пайда болуы);
• коррекция қызметі – тұлғаның құрылымдық көрсеткіштердің позитивті өзгеруіне үлес қосу;
• ұлтаралық коммуникация қызметі – барлық адамға ортақ әлеуметтік- мәдени құндылықтарды меңгеру;
• әлеуметтендіруші: адамдардың қоғамдасып өмір сүру нормасын меңгеруін қоғамдық қарым- қатынастар жүйесіне бекіту.

Ойындардың  мынадай төрт басты қырлары болады:

• еркін дамушы іс- әрекеттілік нәтижесінен немесе іс -әрекеттілік нәтижесі процесінің қамы үшін ғана емес тек баланың тілегіне байланысты қабылданады( процедуралық қанағаттану);
• шығармашылық, белгілі деңгейдегі импровизациялық осы іс- әрекетті-

ліктің өте  белсенді  мінездемесі(шығармашылық жолы);

• эмоционалды көтеріңкілік, қарсыластық, бәсекелестік, аттракция және т.б.(ойынның табиғи сезімділігі « эмоциялық кернеулік»);
• түзу немесе жанама ережелердің бар болуы, ойын дамуындағы логикалық мазмұнды ашу.

     Оқытудың ойындық түрлері білімді игерудің барлық деңгейлерін пайдалануға мүмкіндік береді: өңдеуден қайта жасауға, одан әрі негізгі  мақсат -  шығармашылық – ізденімпаздық қызметіне дейін.Бұл сатылардан өте келе оқушы оқудың әдіс – тәсілдерін игере алады.

    Ойынның функциясы өте көп: дидактикалық, танымдық, оқытушылық, дамытушылық, тәрбиелеушілік.

     Рөлдік ойындар дегеніміз – болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол қызметке тән қарым-қатынас жүйесін моделдеу, елестету.

   Бұл ойын технологиясының, соның ішінде рөлдік ойынның мақсаты – бір жағынан, оқушының болашақ  таңдап алған мамандығына сүйіспеншілігін арттыру, екінші жағынан, жауапкершілігін арттыру.

    Ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаларға көңілді , жеңіл келеді.Сондықтан ойынды іріктеп алуға нақтылы сабақтың мақсаты, мүмкіндіктері мен жағдайларын ескеруге ерекше назар аударған жөн.

     Оқушының қоғамдағы осындай ерекше орны оның үлкендер өміріне араласуының айрықша түрі болып саналатын  рөлдік  ойынның пайда болуының негізіне  айналады.Біраз уақыттан кейін рөлдік ойын ереже бойынша жүргізілетін ойынға ауысады.

   Бала белгілі бір рөлді ойнағанда ол тек  басқа бір тұлғаға айналып қана қоймайды, өзін - өзі байытып, ой- өрісін кеңейтеді, тереңдетеді мамандыққа деген сүйіспеншілігі мен жауапкершілігі артады.

«Тарих» нақты ғылым болғандықтан , ойын технологиясының элементтерін пайдаланып оқыту қолайлы.

  «Тарих» сабақтарында оқушылардың білім, біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор.Сабақ үрдісінде оқушыларға ойынның мақсаты мен талаптары, ережесі толық түсінікті болуы өте маңызды рөл атқарады.Ойын әдісі арқылы олардың пәнге деген қызығушылығын арттырамыз, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге , екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттығады.

Ойын- дегеніміз не? Ойын дегеніз- халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құралдың бірі.

Ойынға қойылатын талаптар мыналар.

     1.Ойынның мақсаты нақты болу керек.

2.Ойын тәртібі әбден түсіндірілуі керек.

3.Көрнекіліктер мен материалдар алдын ала таныс болуы керек.

4.Оқушылар түгел қамтылуы тиіс.Дұрыс шешім қабылдауға дайын болуы керек.

   Жеке тұлғаны қалыптастыру үстінде оқушы қабілетін зерттеудің тиімділігі зор. Нысаналы мақсат- ақыр- ойын, сезімін, білімін, құзыреттілігін еркін үйлесімдікте ұстай білетін, өнегелі мінез қалыптастырып, адамгершілік қағидаларды меңгерген тұлға тәрбиелеу. Бұл ретте білім мен тәрбиені ұштастыра отырып оқушылардың бойына өзіне сын тұрғысында қарау түсінігін  қалыптастыруға күш салуымыз қажет.Ол үшін әңгіме, пікірталас және басқа да әдіс- тәсілдерді , іскерлік ойындарды қолданған жөн.

Енді қоғамдық пәндерде қолдануға тиімді болып табылады деген ойын элементтеріне  тоқтала кетелік.

1. «Аудитор» ойыны.  Бұл ойында оқушылар үстелдің үстіндегі араласып жатқан құжаттар арасынан әр оқушы маман ретінде өздерінің  жұмыс істейтін құжаттарын таңдап алып, толтырады.Топтың ішінен ең жақсы оқитын оқушы аудитор болып сайланады.Аудитор құжаттардың дұрыс таңдап алынғанын және толтырылуын тексереді.
2. «Доп ойнау» .Осы ойында  топты екі командаға бөлеміз. Екі команда біріне-бірі доп лақтырған кезде сұрақ қояды. Егер сұраққа команда жауап бере алмаса, доп лақтырған командаға қосымша балл беріледі.
3. «Қыз қуу» . Топтан бір ұл бала мен бір қыз бала шығады. Қыз бала бір адым аттап сұрақ қояды. Артынан ұл бала сұраққа жауап беріп адымдап отырады. Егер сұраққа жауап бермесе, орнында тұрып қалады. Қыз бала тоқтаған кезде барлық сұраққа жауап берсе, ұл бала қуып жетеді.
4. «Ұшты- ұшты». Топ екі командаға бөлінеді. Өйткені, бұл ойында барлық тақырыптар бір-бірімен байланысқан. Ойынның талабы былай: егер қойылған сұрақ дұрыс болса қолын көтереді, ал қойылған сұрақ дұрыс болмаса  қолын көтермейді. Мысалы: ұшты-ұшты –жер ұшты, ұшты-ұшты ақша ұшты-қолдарын көтеру керек. Ұшты-ұшты –жарғылар, ұшты-ұшты  уездер –қолдарын көтермеу керек. 

«Ұлттық қазақ ойындары: «Қыз қуу», «Орамал тастау», «Асықтар», «Бәйге» ойындары.

 Бала өмірінің кезеңі ойын арқылы жетіледі. Ойындар әр топта жас ерекшелігіне сай жүргізіледі. Мен өз тәжірибемде ойындарды көп қолданамын. Сабақ барысында да, күннің жартысында да жүргіземін. Мектепте балалар табысты, жақсы оқу үшін баланың тілдік функциялары толық дамыған болуы керек.  Баланың тілін жетілдіру үшін оны әңгімеге тарта отырып, баланың  сөздік қорын жаңа сөздермен толықтырып, түсінігін молайту қажет. Баланың тілін дамытуда ойын түрлерін жүргізу арқылы, ойын шарттарын айта отырып та байытуға балады.  Мен  кез келген ойын түрлерін  сабағым мен тақырыбыма сай таңдап аламын. Әсіресе дидактикалық ойындарды тіл дамыту сабақтарында пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Сабақты бекіту, баланың шығаршашылығын дамыту, тіл байлығын молайту үшін ойындар сабақтың тақырыбына, мазмұнына сай таңдап алынуы керек.

 «Телефон» ойынында диалогтық сөйлеудегі әңгіменің мақсаты- бір нәрсе жайында сұралап, баланың оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету болып табылады.  

  Кез келген ұстаздың басты мақсат- міндеті – оқушыларға сапалы білім беру, жан-жақты жетілдіру, оқуға деген қызығушылығын арттыру.

Ойын үлгісінің технологиясы баланың нақ осындай белсенділіктерін арттырады. Кез-келген баланың, адамның да мәдениеті ойын арқылы дамиды. Ал бүгінгідей динамика ғасырында, оқу процесінде ойын алдынғы орында тұр, яғни ойын технологиясы арқылы баланың оқуға ынтасын, қызығушылығын арттыру жеңіл болмақ.

Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойындар, денешынықтыру ойындары, сюжеттік ойындар, дидактикалық ойын элементтерін пайдаланудың маңызы өте зор. Дидактикалық ойындар баланың ақыл- ойын дамытып, сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады. Тіпті нашар оқитын балалардың өздері де ойын элеметтері араласқан сабаққа зор ынтамен ,жігерімен араласатыны анық.   

              Ойын үстінде баланың түрлі қасиеттері, қабілеті мен белсенділігі  де көрінетіні туралы аса көрнекті педагог А. С Макаренко былай дейді: «Ойында бала қандай болса, өмірде кәсіби қызмет саласында, көбінесе сондай болады». Сондықтан келешекке адамды  тәрбиелеу- бәрінен бұрын ойын арқылы жүзеге асыралады. Ойын- балалар үшін айналадағы танып, білу тәсілі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1. Қүлпыбаев I. Қаржы.-Алматы: Экономика   баспанасы.2005. www.wiki.km-school.ru.                                                                                     2. Смирнова Т.и др. Проектирование экономических информационных систем.-М.: Финансы и статистика,2003. www.childpsy.ru

3. Стороженко Л.А., Матвеева И.А. Информационные-компьютерные системы учета в Республике Казахстан. Сборник статей “Информационные системы в экономике” .-  Алматы: Экономика,1997.-С.87-93.     www.geoo.ucoz.kz

4. Байшоланова Қ.С. Ақпараттық жүйелер теориясы-Алматы: Экономика,2002. www.kluverpsycho.narod.ru.                                                                                                           5. Бралиева Н.Б., Байбөлекова Л.А., Балашов Қ.Т Ақпараттық менеджмент негіздері. Оқу құралы. –Алматы: Экономика,2000. www.paulc-programmer.narod.ru.