Өрт коопсуздугу

Есенжан Кожомкулов атындагы орто мектеби

Есенжан Кожомкулов атындагы орто мектеби

Тарбиялык саат 9-класс Мугалим:Үркүнчиева Жумабүбү

Жагымдуу маанай

Сабактын темасы:

Балдардын табигый мүнөздөгү

өзгөчө кырдаалдардагы

коопсуздук эрежелери

Сабактын максаты:

Табигый мүнөздөгү өзгөчө кырдаалдарда жаратылыштагы коопсуз жүрүм-турум көндүмдөрүн калыптандыруу.

Милдеттери:

Балдарга жер титирөө, суу ташкыны, нөшөр, сел агымы, добул (чагылгандуу жажер көчкүан), чагылган,, өрт сыяктуу табигый кырсыктар жөнүндө түшүнүк берүү.

• Жаратылыштагы өзгөчө кырдаалдардын салдары тууралуу жана ал салдардын коркунучтуулугунун азайтуу маселелерин ачып берүү.

• Мектеп жашына чейинки курактагы балдардын жартылшыштагы коопсуз жүрүмтурум эрежелери менен балдарды тааныштыруу.

• Балдардын күтүлгөн аракеттерин аныктоо. 1-тема Жер титирөө Кыскача мазмуну Жер титирөө – жер алдындагы силкинүүлөр жана термелүү

Өрт коопсуздугу

• Өрт – күчтүү жалын, от, газ, күйүүчү жана жарылуучу заттар, фейерверктер, петардаларды туура эмес, абайлабай колдонуудан болгон күйүү. Өрт үйдөн сырткары жерде, токой тилкесинде, чөбү жана өсүмдүктөрү куурап калган жерлерде чыгышы мүмкүн. Мындай өрттөр калкка, өсүмдүктөргө жана жаныбарларга зор зыян келтирет. Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл:

• • ширеңке жана өрт коркунучу бар оюнчуктар: фейерверктер, петардалар менен ойнобоо;
• • дүрбөлөң түшпөөгө;
• • зарыл учурда өрт өчүрүү кызматын чакыруу;
• • газды, электр энергиясын, сууну өчүрүү;
• • күйүп жаткан предметтерди сүлгү же одеял менен жабуу;
• • отту кум менен өчүрүү, сууну көп куюп өчүрүү;
• • мурунду жана оозду нымдуу чүпүрөк менен жабуу;
• • эгер өрт үйдөн чыкса, коопсуз эшиикти карай жөнөө;
• • кийими күйө баштаганда – жата калып, от өчмөйүнчө полдо же жерде ары-бери тоголонуу;
• • оттон ысыган абага муздак абанын, кычкылтектин келишин болтурбоо үчүн терезени ачпоо;
• • ысыган эшикти ачпоо, себеби анын артында от бар болушу мүмкүн; • токой тилкесинде, чөбү куурап калган жерлерде от жакпоо;
• • от жакканда оттун учкундарын куураган чөпкө тийгизбей көз салуу;
• • отурган жериндеги таштандыларды, айнек бөтөлкөлөрдү жана алардын сыныктарын жыйноо, отту суу куюп жакшылап өчүрүү же топурак менен көмүү.

Жер титирөө – жер алдындагы силкинүүлөр жана термелүүлөр, алардын олуттуу өзгөчөлүктөрү адамдарды жабыркатуу, имараттар менен курулмалар кыйратуу болуп саналат.

Мунун баары өтө кыска убакыттын ичинде болуп өтөт. Жер титирөө учурунда адамдар дубалдардын, оор предметтердин, айнектердин, таштардын кулашынан жаракат алышат жана өлүмгө дуушар болушат.

Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл:

дүрбөлөңгө түшпөө;

чоңдордун көрсөтмөлөрүн көңүл коюп угуу жана аткаруу;

газды, электр энергиясын, сууну өчүрүү;

алгачкы силкинүүлөрдө чоңдор көрсөткөн жерлерге: үйдүн ичиндеги түркүк дубалдардын жанына, бурчтарга, ички дубалдардагы эшиктердин өтмөгүнө же түркүктөрдүн жанына, столдордун алдына, терезеден жана оор эмеректерден, предметтер менен сыныктар кулап түшүүчү жерлерден алыс жерлерге далдалануу;

Суу ташкыны – суунун деңгээлинин көтөрүлүүсүнүн натыйжасында суунун жерди каптоосу. Суу ташкыны адаттагы нормадан тышкары катуу жааган жамгырдан (нөшөрдөн) кийин, сел каптоодо, добулда (гроза), дарыя киргенде, дарыянын агымына каршы шамал болгондо, жер титирөөдө жана жазында кар эригенде суунун деңгээлинин көтөрүлүшүнөн пайда болот. Көлдөрдүн, чоң көлмөлөрдүн жээгинде болгон жер титирөөлөр суунун деңгээлинин көтөрүлүп, кайра тартылып турушу менен коштолот да, анын натыйжасында суу ташкыны пайда болот, бул жер титирөөнүн өзүнөн алда канча коркунучтуураак. Суу ташкындоо коркунучу келип чыкканда калктын аракети суудагы бул корокунучтуу кубулуштун өнүгүү ылдамдыгына жараша болот. Тоолордо, адырлуу жерлерде катуу жааган жамгыр – нөшөр суу ташкындарын пайда кылат. Нөшөр аябагандай зор күчкө ээ болот жана көптөгөн кырсыктарды алып келиши мүмкүн. Нөшөрлөгөн жамгырда аккан суулар дарыялардын, көлдөрдүн жээктерин, тоолордун боорлорун жана өрөөндөрдү жууп кетет.

Добул – атмосферадагы электр разряддары, добулда күн күркүрөп, чагылган түшүп, жамгыр, катуу шамал жана мөндүр менен коштолот. Добул – бул чоң-чоң тамчылуу жаан. Добулдун алдында атмосферада суу менен аралашкан жылуу аба «каалгып» (учуп) турат. Чагылган – зор электр учкуну, булут менен булуттун, булут менен жердин ортосунда пайда болот. Чагылгандан түшүшү кээде өрт пайда кылат, имараттарды бузат, электр берүү линияларын иштен чыгарат, троллейбустардын кыймылына кедерги болот, телеантенналарды керектен чыгарат. Суу ташкындарынан коргоо үчүн суу ташкынына, кардын тез эришине жолтоо болуучу жана кыртышты бекемдөөчү тоо капталдарындагы токойлорду сактап, бак-дарактар отургузулат. Тоолордогу токойлорду кыюу коркунучтуу экенин эстен чыгарбоо керек. Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл

• дүрбөлөңгө түшпөө;

• чоңдордун көрсөтмөлөрүн көңүл коюп угууга жана аткаруу;

• газды, электр энергиясын, сууну өчүрүү;

• баалуу буюмдарды жогорку кабаттарга же чердактарга чыгарууга чоңдорго жардам берүү;

• короодогу сууга калкып калуучу бардык предметтерди жыйноого же бекемдеп бекитүүгө;

• эшик-терезелерди жабууга;

• өзү менен кошо чоңдор бала үчүн даярдап койгон баштыкты (рюкзакты) кошо ала чыгуу, анда аптечка, суу өткөрбөөчү кийим жана бут кийим, суу жана тамак-аш запасы, уюк телефон, радио, аты-жөнү жана дареги жазылган кат салынган болууга тийиш;

• Сел – тоолордо кардын катуу эришинен, нөшөрлөгөн жаан ж. б-дан улам пайда болгон (адатта кыйратуучу кубаттуу күчкө ээ) ылайлуу же ылай таштуу суу агымы. Тоодон өрөөнгө түшкөн селдин агымы бүтүндөй айыл-кыштактарды, күрдүү жерлерди жууп, аларды таш же ылай менен көөмп кетет.

• Жер көчкү – тоо тектердин зор массаларынын боору же капталы ылдый кыймылга келиши. Имараттардын эшиктери менен терезелеринин кыйшайышы, тоолордун жана дөбөлөрдүн капталдарынан суунун сызылып чыга башташы жакындап келаткан жер көчкүнүн белгилери болуп саналат.

Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү :

• дүрбөлөңгө түшпөөгө;

• чоңдордун көрсөтмөлөрүн ылдам жана так аткарууга;

• эвакуация болгондо өзү менен кошо сумканы ала кетүү, анда аптечка, суу өткөрбөөчү кийим жана бут кийим, суу жана тамак-аш запасы, уюк телефон, радио, аты-жөнү жана дареги жазылган кат салынган болууга тийиш.

• Кар көчкү – тоолордун жана бийиктиктердин капталындагы кардын же муздун өтө тез, күтүүсүздөн пайда болуучу кыймылы, талкалоочу зор күчкө ээ. Көчкү жүрүүчү аймактарда жашаган балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл

• өзүн өзү карманууга, дүрбөлөңгө түшпөөгө;

• кар жаап жатканда жана күн бүркөктө имараттан эшикке чыкпоого;

• тоодо жүргөндө аба ырайынын өзгөрүшүн байкоого;

• тоого баратканда баруучу жериндеги көчкү жүрүшү мүмкүн болгон мерчемдүү жерлерди билүүгө;

• көчкү жүрүшү мүмкүн болгон мерчемдүү жерлерге барбоого;

• көчкү жүргөндө анын жолунан коопсуз жерлерге качуу же, борчук таштардын түбүнө, асканын боорундагы чуңкурларга жашынууга;

• майда жаш дарактарга жашынууга болбой турганын унутпоого;

• эгер көчкүдөн качып кетүү мүмкүн болбой калса, көтөргөн жүгүн таштап, тизелерин бүгүп ичине такап, келаткан көчкүгө аркасын тосуп, өзү көчкү бараткан жакты карап жатууга;

• көчкүнүн жолунда калганда мурунду жана оозду кол кап, моюн орогуч, жака менен жабууга;

• чоңдордун командасы боюнча коопсуз жерлерге ылдам жетүүгө.

• Ураган (катуу шамал, бороон ) – ылдамдыгы 25 м/сек жана андан көп, тоолуу аймактарда 35 м/сек жана андан көп болгон катуу шамал. Ураган жеңил жана эски курулуштарды, үйлөрдүн чатырларын, көпүрөлөрдү, бак-дарактарды, электр берүү линияларын учуруп кеткендиги менен коркунучтуу, дарыялар менен көлдөрдүн суусунун жайылып кетишине алып келиши да ыктымал. Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл:

• • эгер ураган (катуу шамал, бороон) башталганда имараттын ичинде болсо, терезенин жанында турбай, коопсуз жерге барып, ураган басылганча ички дубалдардын жанында, коридордо, ванна бөлмөсүндө, туалете туруп турууга, бекем шкафтарга, столдун алдында жашынуу;
• • электр энергиясын, газды, сууну өчүрүү;
• • эгер ураган башталганда эшикте үйүнүн жанында болсо – тезинен үйгө чуркап жетүү, коопсуз жерге калкаланууга;
• • эгер ураган башталганда эшикте үйүнөн алыс болсо – жеңил курулуштардан, сарайлардан, көпүрөлөрдан, электр берүү линияларынан, бак-дарактардан, дарыя, көлдөрдөн мүмкүн болушунча алыс болуу;
• • айнектин учуп түшкөн сыныктарынан жана коргонуу үчүн картон жана пластмасса жащиктерди, тактайларды ж. б. колдо бар каражаттарды колдонууга;
• • батыраак үйгө, калктуу конуштардагы жертөлө, погребдерге жетип жашынууга аракеттенүүгө;
• • бузулган имараттарга кирбөөгө, себеби алар шамалдын дагы бир катуу эпкини келгенде урап калышы ыктымал.

• Сууга чөгүү – адамдын сууга түшүүгө коркунучтуу жерлерде суунун түбүнө чөгүп кетиши, анын натыйжасында суу өпкөгө жана дем алуу жолдоруна кирет. Сууга чөгүү көп учурларда сууга түшүүгө тыюу салынган жерлерде, көлмөлөрдө, чоңдордун уруксатысыз сууга түшүүдө, сууга сүзгөндү билбегенден болот. Балдарды төмөнкү эрежелерди аткарууга үйрөтүү зарыл:

• • көлмөлөрдүн, тез агуучу каналдардын жана суу бөлгүчтөрдүн жээктериндеги эскертүүчү белгилерге көңүл буруу жана алардын көрсөтмөлөрүн аткаруу ;
• • сууда дисциплинаны жана тартипти сактоого: бийиктиктен башын жерге каратып секирбөө, жээктен алыстап, терең жерлерге барбоо;
• • тамак ичкенден кийин бир сааттан кем эмес убакыт өтмөйүнчө сууга түшпөө;
• • куткаруучу жилеттерди жана тегеректерди колдонуу;
• • чоңдордон өтө тез жардам суроо;
• • зарыл учурда тез жардам чакырууга. Болбойт:
• • тыюу салынган жерлерде сууга түшүүгө;
• • көлмөлөрдө чоңдордун уруксатысыз жана чоңдор жокто сууга түшүүгө;
• • жалгыз сууга түшүүгө;

Сабакты жыйынтыктоо:

Өрт – күчтүү жалын, от, газ, күйүүчү жана жарылуучу заттар, фейерверктер, петардаларды туура эмес, абайлабай колдонуудан болгон күйүү. Өрт үйдөн сырткары жерде, токой тилкесинде, чөбү жана өсүмдүктөрү куурап калган жерлерде чыгышы мүмкүн.

Жер титирөө – жер алдындагы силкинүүлөр жана термелүү.

Жер көчкү – тоо тектердин зор массаларынын боору же капталы ылдый кыймылга келиши.

Суу ташкыны – суунун деңгээлинин көтөрүлүүсүнүн натыйжасында суунун жерди каптоосу.

Добул – атмосферадагы электр разряддары, добулда күн күркүрөп, чагылган түшүп, жамгыр, катуу шамал жана мөндүр менен коштолот.

Сууга чөгүү – адамдын сууга түшүүгө коркунучтуу жерлерде суунун түбүнө чөгүп кетиши, анын натыйжасында суу өпкөгө жана дем алуу жолдоруна кирет.

Ураган (катуу шамал, бороон ) – ылдамдыгы 25 м/сек жана андан көп, тоолуу аймактарда 35 м/сек жана андан көп болгон катуу шамал.

Кар көчкү – тоолордун жана бийиктиктердин капталындагы кардын же муздун өтө тез, күтүүсүздөн пайда болуучу кыймылы, талкалоочу зор күчкө ээ.

Сел – тоолордо кардын катуу эришинен, нөшөрлөгөн жаан ж. б-дан улам пайда болгон (адатта кыйратуучу кубаттуу күчкө ээ) ылайлуу же ылай таштуу суу агымы.

Жер көчкү – тоо тектердин зор массаларынын боору же капталы ылдый кыймылга келиши.

Уйго тапшырма: Сурот

тартуу