Презентация Лексика Қазақ тілі

Лексика сөз және оның мағанасын зерттейтін тіл білімінің бөл і мі.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• Лексика-мына тақыраптарда зерттейді:

1) жалпы қолданыстағы сөздер.

2) қолдануы шектеулі сөздер.

3) қанатты сөздер.

4) сөздің лексикалық мағаналары.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөздің тура мағанасы(прямое значение)

C өздің ауыспалы мағанасын(переносное значение)

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөз.

• Белг ілі бір ұғымға берілген атауды сөз деп атайды.
• Тілдері әр бір сөздің мағанасы бар.
• Сөздің тура және ауыспалы мағанасы болады.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Лексика талдау.

1 . Сөйлемді оқу,түрін ажырату.

2 . Әр сөздің мағанасын көрсету.

3 . Әр сөздің синонимы көрсету.

4 . Әр сөздің антонимы көрсету.

5 . Әр сөздің омонимы көрсету.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Антоним.

Мағыналары бір біріне қарама- қарсы сөздерді антонимдер деп атайды.

Мысалы:

Көп-аз (много-мало)

Ақ-қара (белый-черный)

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Омоним.

• Жазылуы, айтылуы бірдей мағаналары басқа сөздерді омоним дейміз.

Мысалы:

пиши пчела

Жаз Ара

лето пила

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Синоним.

• Айтылуы,жазылуы әр түрлі ,мағыналары бір- біріне жақын сөздерді синонимдер деп атайды.
• Мысалы:

Мұғалім,ұстаз-учитель

Белгілі,атақты-известный

Әдемі,сұлу,көркем-красиво

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• Мен туыстарымды сыйлаймын.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• Мен туыстарымды сыйлаймын.
• (хабарлы, жай, жақты, жайылма, толымды сөйлем)

• Мен- тура ма ғына
• Синоним -Мен =C ергей
• Антоним -Мен – сен
• Омоним -Мен – 1 мағынасы –есімдік- я, 2- мен союз и
• Туыстарымды - тура ма ғына
• Туыс = жақын адам-тумалас-туған
• Туыс / басқа адам
• Туыс омоним жоқ
• Сыйлаймын-тура мағына
• Сыйлаймын- құрметтеймін-қадір тұтамын
• Сыйлаймын /құрметтемеймін
• Сыйла – уважать, подарить

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Антоним

Көп-

Зейнетақы –

Кіріс-

Омоним

Жаз

Ара

Ат

Ай

Синоним

Табыс-

Белгілі-

Әдемі-

Тәлім-

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• Неологизмдер- ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілде жаңадан пайда болған сөздер.
• Желі-сеть
• Айқұлақ-собачка
• Бағдарлама-программа
• Тұтынушы-потребитель
• Батырма-клавиша
• Шолғыш-курсор
• Бүркеніш ат –псевдоним
• Кұпия сөз -пароль
• сенімгерлік төлем-доверительный платеж
• ғаламшар - әлем
• конвенция - мемлекеттердің өзара келісімі
• коммуникация - байланыс желісі
• Баж-пошлина

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• зейнетақы
• шәкіртақы
• жинаған ақша
• Несие
• Жоспарлау
• Үнемдеу

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Туғанды сыйлау-адамның қасиеті. Ата-ананы қадір тұтпау-жаман нәрсе.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөз тіркесі. (Словосочетание)

• Бірнеше сөздің бір- бірімен мағаналық байланысқа түсіуін сөз тіркесі деп атайды.
• Мысалы:

Мектепте отырмын,келе жатырмын,Орал қаласы.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөйлем.

• Бір сөз немесе бірнеше сөз тіркесінен жасалған тиянақты ойдың көрсеткішін сөйлем деп атайды.
• Мысалы:
• Қазақ тілі- қазақ халқының ана тілі.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөйлемнің белгілері.

• Тианақты ойды білдіреді.
• Шындықта қатысты.
• Интонациялық болады.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Хабарлы сөйлем.

• Бір нәрсе туралы хабарлауда қажет ете айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем деп атайды.(нүкте)

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сұраулы сөйлем.

• Жауап қайтаруды қажет ете айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем деп атайды.
• Жасалу жалдары
• Сұрау есімдік арқылы (Кім? Не? Қайда?)
• Сұраулык шылаулар арқылы (ма,ме,ба,бе,па,пе,та,те)

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөйлем мүшелері.

• Сөйлем құрауға қатысқан толық лексикалық жауап беретін сөздермен мағыналық байланысқа түсетін сөздерді сөйлем мұшесі деп атайды .

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Сөйлем мүшесі.

• Тұрлаулы мүше-сөйлем құрауға негізгі болады.
• Тұрлаусыз мүше-өздігінен сөйлем қарай алмайды тек сөйлемді толықтырып, пысықтап, анықтап тұрады.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Тұрлаулы мүшелер.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Бастауыш.

Сөйлемде айтылған ойдын несін көрсететін мүшені бастауыш деп атайды.

Сұрақтары: Кім?, Не,кімдер?, Нелер?, Неше?

Бастауыш барлық сөз табынан жасалады.

Бастауыш құрамына қарай:

Дара,Күрделі

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

Баяндауыш.

Сөйлемді бастауыштың іс-әрікетің көрсетін,ойды аяқтан тұрған мүшені баяндауыш деп атайды.

Сұрақтары: Қандай?, Қай?,Не істеді?

Баяндауыш барлық сөз табынан жасалады,көбісіне етістіктен.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы

• Әр сөз буыннан тұрады.Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,сонша буын болады.

Алимбаева Б.К. 16 ЖОББМ Орал қаласы