Прэзентацыя "Злучнік"

Злучнік

як службовая часціна мовы

Злучнік – службовая часціна мовы.

Ён не змяняецца і не з’яўляецца членам сказа.

Злучнікі

ўжываюцца для сувязі аднародных членаў, частак складанага сказа, самастойных сказаў і частак тэксту:

Голасам моцы ціха і важна гром пракаціўся ўгары. (Я. Колас)

Прыпякала сонца, ды веяў лёгкі ветрык. (К. Чорны)

Над лугам адно бязмежнае ціхае неба. І мы пайшлі. (Я. Брыль)

Чытаць мяне навучылі па-руску да школы. А школа ў нашым Загоры была тады польская, з рэдкімі беларускімі ўрокамі. (Я. Брыль)

Злучнікі

састаўныя

простыя

Складаюцца з двух і больш слоў:

Складаюцца з аднаго слова:

а то, ды і, таму што, як толькі, як быццам, для таго каб, калі… то, як… так і, не толькі… але і, хоць… але і інш.

а, і, але, бо, ці, калі, як і інш.

Нам аднолькава сёння свеціць яснае сонца, бо на роднай зямлі кожны сэрцам вялікі. (П. Броўка)

Як толькі ўзыходзіць зара над зямлёй, дзень радаснай працы займаецца мой. (П. Броўка)

У склад некаторых састаўных злучнікаў (таму што, для таго каб, пасля таго як, з-за таго што і інш.) уваходзяць словы, якія могуць выдзяляцца сэнсава і інтанацыйна (таму, для таго, пасля таго, з-за таго). Такія састаўныя злучнікі разрываюцца і размяшчаюцца ў розных частках складаных сказаў. Коска ставіцца тады перад другой часткай састаўнога злучніка.

Я гэту мову ўзяў сабе, таму што зашмат у ёй было гаротных песень… Я гэту мову ўзяў сабе таму, што зашмат у ёй было гаротных песень… (М. Танк)

Адзіночныя злучнікі

у сказе могуць ужывацца адзін раз

але, а, і, ды, бы, аднак, або

За мужнасць, шчырасць, ласку і красу я палюбіў Палессе.

Паўторныя злучнікі

у сказе ужываюцца два разы і больш

і– і, ці – ці, або – або, то – то, ці то – ці то, не то – не то, ні – ні

Шмат злажылі казак, і легенд, і песень людзі пра балота.

Парныя злучнікі

складаюцца з дзвюх частак

Перад другой часткай парнага злучніка заўсёды ставіцца коска

не толькі… але, калі… то, хоць… але

Хоць і стомлены быў дзед Талаш, але заснуў не адразу.

Па значэнні злучнікі падзяляюцца на:

Злучальныя злучнікі

Падпарадкавальныя злучнікі

( і, ды, а, але, або, ці, то-то, ні-ні, не толькі… але і інш.) звязваюць аднародныя члены ў простым сказе, раўнапраўныя па сэнсе часткі складаназлучанага сказа, самастойныя сказы ў тэксце або часткі тэксту:

( каб, бо, калі, што, як, пасля таго як, таму што і інш.) звязваюць нераўнапраўныя па сэнсе часткі складаназалежнага сказа. У такіх сказах можна паставіць патанне ад адной часткі да другой.

Красу птушынага голасу я ведаў перш за ўсё ад жаваранка і шпака. (Я. Брыль)

Туман не разыходзіўся, (чаму?) бо не было ветру. (Я. Маўр)

Падпарадкавальныя злучнікі ўключаюцца ў залежную частку складанага сказа. Перад злучнікамі, якія звязваюць часткі складанага сказа, ставіцца коска.

супраціўныя

ці, або, ці – ці,

або – або, то – то,

не то – не то,

ці то – ці то

Злучальныя злучнікі

спалучальныя

размеркавальныя

і, ды ў значэнні і, і – і, ні – ні, не толькі … але і,

а,але, ды ў значэнні але, аднак, затое, хоць і … але

як … так і

спалучаюць аднародныя члены і часткі складана-злучанага сказа, дзеянні (падзеі, з’явы) у якіх адбываюцца адначасова або паслядоўна, адно за другім:

злучаюць аднародныя члены і часткі складана-злучанага сказа з супраціўным значэннем:

звязваюць аднародныя члены і часткі складана-злучанага сказа, у якіх паказваецца чаргава-ннне дзеянняў (падзей, з’яў, прадметаў) або магчымасць аднаго дзеяння з двух ці некалькіх:

Непрыкметна прайшоў час і настаў дзень экзаменаў. (Я. Колас)

Прайшла навальніца, але свежасці не прынесла.

Пад гэты гром, пад дождж упарты то тут, то там пачуеш жарты.

(В. Вольскі)

Умоўныя: калі, калі б, каб, як, раз, абы і інш .)

Падпарадкавальныя злучнікі

Мэтавыя: каб, для таго каб, з тым каб і інш.)

Часавыя:

Параўнальныя: ; як, чым, быццам, нібы, бы і інш .)

Тлумачальныя: што, як, каб і інш.)

Прычынныя: бо, таму што, з прычыны таго што, з-за таго што і інш .)

алі, пакуль, ледзь, чуць, як, як толькі, пасля таго як і інш.)

Часавыя, прычынныя, умоўныя і мэтавыя злучнікі звязваюць часткі складаназалежнага сказа, якія ўказваюць на час, прычыну, умову і мэту таго, пра што гаворыцца ў другой частцы. У такіх сказах ад адной часткі да другой можна паставіць пытанні калі? чаму? пры якой умове? з якой мэтай?

Трэба рана ўстаць, ( з яко мэтай? для чаго?) каб хлеба прычакаць. (Прыказка)

Параўнальныя злучнікі ўжываюцца ў той частцы складаназалежнага сказа, якая шляхам параўнання характарызуе тое, пра што гаворыцца ў другой частцы. Да параўнальнай часткі ставіцца патанне як?

Усё зацвіло, загаманіла, (як?) бы жыватворная іх сіла ад сну прыроду абудзіла. (Я. Колас)

У простым сказе параўнальнымі злучнікамі ўводзяцца параўнальныя звароты:

З гнёздаў буслы пазіраюць і дзюбамі, стрэлкамі нібы, паказзваюць шлях. (М. Лужанін)

Тлумачальныя злучнікі ўключаюцца ў тую частку складаназалежнага сказа, якая тлумачыць, паясняе сэнс пэўнага члена другой часткі. Да часткі з такімі злучнікамі ставіцца пытанне ўскоснага склону : Міхась і не заўважыў, (чаго?) як прайшоў першы дзень навукі. (Я. Колас)