Программа по бурятскому языку 2 класс

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

2 классай буряад хэлэ үзэхэ тобшо тайлбари иимэ журамшуулһан баримта бэшэгүүд дээрэ үндэһэлнэ:

1. Федеральный закон от 29.12.2012 года № 273 «Об образовании в Российской Федерации» (изменения от 31.03.2015 г).

2. Федеральный государственный стандарт начального общего образования (утверждённый приказом МОиН РФ от 06. 10. 2009 г. № 373 «Об утверждении и введении в действие федерального государственного образовательного стандарта начального общего образования» (с изменениями ФГОС НОО от 26. 11. 2010 г. №1241; от 22. 09. 2011 г. № 2357; от 31. 12. 2015 г. №1576)

3. Положение о рабочей программе учителя, реализующего МАОУ «Ушарбайская СОШ».

4. Основная образовательная программа НОО.

5. Устав МАОУ «Ушарбайская СОШ».

6. Буряад хэлэнэй программа. Р.С. Дылыкова, Т.Б. Базаргуруева, Д.Б. Дугарова., Буряад хэлэн: Һуралсалай методическа хүсэд суглуулбари. 2-дохи класс.- Улаан-Үдэ: Бэлиг хэблэл, - 2010.

7. Буряад хэлэн. Хоердохи классай үхибүүдэй ном. Улаан - Удэ: Бэлиг, 2015 г.

8. Учебный план МАОУ «Ушарбайская СОШ» на 2018 — 2019 учебный год.

Буряад хэлэн һургуулида гол шухала предмедүүдэйнь нэгэн болоно. Юундэб гэхэдэ:

1) һургуулида һурагшадые арадай ниитын байдалда аргагүй ехэ үүргэ дүүргэдэг хэлэндэ (аман болон бэшэмэл хэлэндэ) һургана;

2) һурагшад өөрынгөө түрэлхи хэлэн дээрэ арадайнгаа ниитын байдалтай, ажахытай, байгаалитай танилсана гээшэ. Түрэлхи хэлэн һурагшадай бэшэ предмедүүдые үзэхэдэнь үндэһэ һууринь боложо үгэнэ. Тиимэһээ түрэлхи хэлэеэ һайн мэдэһэн һурагша ород, хари хэлэнүүдые бэлээр, гүнзэгыгөөр ойлгодог, шудалдаг гээшэ;

3) түрэлхи хэлэ үзэхэдөө һурагшадай ухаан бодол хүгжэдэг. Түрэлхи хэлэнэйнгээ фонетикэ, грамматика, орфографи (бэшэмэл хэлэн), орфоэпи (аман хэлэн), лексикэ,стилистикэ (үгын найруулга) үзэхэдөө һурагшад ухаан бодолоороо бодожо, логическа тобшололнуудые хэнэ. Өөрынгөө түрэлхи хэлэнэй онсо илгаануудые бэшэ хэлэнүүдтэй (илангаяа ород хэлэтэй) сасуулна, онсо илгаануудыень илгаруулна. Иигэжэ һурагшадай ухаан бодол саашадаа хүгжэнэ гээшэ;

4) түрэлхи хэлэн һурагшадаа хүмүүжүүлхэ гол зэмсэгынь болоно; тэдэнэр өөрынгөө түрэлхи хэлэн дээрэ буряад арадайнгаа түүхэ, уг гарбал, соёл, ёһо заншалнуудтай танилсажа, дуратай болоно, сэгнэжэ һурана. Энэ хэрэгтэ аргагүй ехэ үүргэ түрэлхи хэлэн дүүргэнэ гээшэ.

Буряад хэлэ заалгын зорилгонууд:

Эхин шатын классудта үзэгдэхэ буряад хэлэнэй программа гол шухала гурбан бүлэгһѳѳ бүридэнэ: грамотада һургалга ба хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ, фонетикэ, лексикэ, грамматика ба хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ, литературна уншалга ба хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ.

2-дохи класста буряад хэлэ заалгын гол зорилгонууд гэхэдэ:

1. Һурагша бүхэниие зүбѳѳр, һайнаар, уран гоеор, удхыень ойлгуулан уншуулжа һургаха;

2. Эли тодоор, ойлгосотойгоор хэлүүлжэ, алдуугүйгѳѳр, сэбэр гоеор бэшүүлжэ һургаха,

3. Үхибүүдэй аман ба бэшэмэл хэлэлгые баяжуулха, ухаан бодолыень хүгжѳѳхэ;

4. Оршон тойронхи юумэнүүд тухай һурагшадай мэдэсые үргэдхэхэ;

5. Түрэлхи хэлэндээ, тэрэнэй баялигта һурагшадай һонирхолые саг үргэлжэ дээшэлүүлхэ, тон дуратайгаар хүмүүжүүлхэ;

6. Һурагшадай зохеохы абьяас элирүүлхэ, хүгжѳѳхэ.

7. Хүмүүнэй үнэ сэнтэй хараа бүрилдүүлхэ (формирование ценностных ориентиров личности);

8. Олоһон мэдэсэнүүдээ, шадабаринуудаа, дадалнуудаа  гүнзэгырүүлэн нарижуулжа һургаха.

«Буряад хэлэнэй» учебно базисна план соо hууринь:

Хоердохи класста «Буряад хэлэн» гэhэн предмедтэ базисна учебно планай түсэбөөр неделя соо 2 саг үгтэнэ, 34 неделя, жэл соо хамтадаа 68 саг

Буряад хэлэнэй хэшээлнүүдэй дүнгүүд.

Ами бэеын дүнгүүд (личностнэ):

-эрдэм һуралсалда һайн хандасатай болохо;

-түрэлхи хэлэ үзэхэ һонирхол бүрилдэхэ;

-һуралсалай ном соо дурадхаһан шэнжэлхы ажалда һонирхол бүрилдэхэ;

-амжалта туйлаха шалтагаануудые мэдэрхэ;

- хүнэй сэдьхэлэй болон бодолнуудайнь юртэмсэ ойлгохо, бодомжолхо;

-хүнэй үйлэ хэрэгтэ ѳѳрын сэгнэлтэ үгэхэ шадабаритай болохо;

- түрэл арадтаа, түрэлхи хэлэндээ унтаршагүй дурлал түрэхэ.

- нигүүлэсхы һайхан сэдьхэл хүмүүжүүлэгдэхэ;

Регулятивна дүнгүүд:

-һуралсалай зорилго шиидхэхэ аргануудые мэдэрхэ;

-табиһан зорилгодоо тааруулан, ажаябуулгаяа түсэблэхэ хѳѳрэлдѳѳндэ хабаадалсаха;

-текстнүүдтэй хүдэлхэ үгтэһэн тусхайта тэмдэгүүдые ойлгохо;

-багшын хүтэлбэри доро һуралсалайнгаа үйлэ ябаса хинаха;

- даабари дүүргэхэдээ, эдэбхи гаргаха;

-ѳѳрынгѳѳ шадабари, мэдэсэ зүбѳѳр сэгнэхэ.

-бэеэ даанги ажал эмхидхэхэ

Познавательна дүнгүүд:

-аман ба бэшэмэл мэдээсэл хэхэ;

-һуралсалай зорилго шиидхэхэ элдэб аргануудые мэдэрхэ;

-үзэжэ байһан зүйлнүүдээ шухала ба юрын шэнжээр анализлаха;

-ѳѳрынгѳѳ тэмдэглэһэн шэнжэнүүдээр юумэ шэнжэлхэ,зэргэсүүлхэ, бүлэглэн хубаарилха(классифицировать);

-тобшолон гаргаха аргануудые мэдэхэ;

-үзэжэ байһан үзэгдэлнүүдэй ушар шалтагаанай холбоо мэдэхэ;

-текст соо хэрэгтэй мэдээсэлээ олохо;

-үзэжэ байһан материалаа ѳѳрынгѳѳ дүршэлтэй зэргэсүүлхэ;

-текст дотор табиһан асуудалда харюу олохо;

-уран үгын удхыень тайлбарилха;

- харша болон дүтэрхы удхатай үгэнүүдые олохо;

-танигдаагүй үгэнүүдэй удхыень текст соо тухайлха.

Коммуникативна дүнгүүд:

- бүлэгэй ажалда һонирхол үзүүлхэ;

-зүбѳѳр асуудал табиха;

-бүлэгэй ажалда нэгэ һанал зүбшэн хэлсэхэ;

-хэлэлгын уран аргануудые (голос, темп, мимика, жест, движение) хэрэглэн хүнтэй харилсаха;

-хүнэй һанамжа зүбѳѳр ойлгохо, тэрээндэ хүндэтэйгѳѳр хандаха;

-хамтын ажал анхарха, ѳѳрынгѳѳ һанамжа оруулха;

-нравственна ойлгосонуудые(хани барисаан, түрэл гарал, гэр бүлэ, үетэн нүхэд ) мэдэрхэ;

- хамтын ажалай дүн сэгнэхэ.

Предметнэ результат:

Һуралсалай жэлэй һүүлдэ 2-дохи классай һурагшад иимэ мэдэсэ ба дүршэлтэй болоһон байха:

Һурагшад мэдэхэ ба шадаха ёhотой:

- түргэн ба удаан аяяялгануудай, дифтонгнуудай, йотированна аялгануудай илгаае.

- аялганай тааралдалнуудые, абтаhан үгэнүүдэй hүүлэй аялгануудые;

- мэдүүлэлэй дунда ехэ үзэгөөр бэшэгдэдэг үгэнүүдые;

- мэдүүлэлэй hүүлдэ табигдадаг сэглэлтын тэмдэгүүдые.

Һурагшад иимэ дадалтай болоhон байха:

- багшын уншажа үгэхэдэ, 25-30 үгэтэй текстые алдуугүйгөөр, гоё сэбэрээр бэшэхэ.

- фонетическэ шүүлбэри хэхэ: аялган хашалган хоерой илгаае, түргэн ба удаан аялгануудые, хатуу ба зөөлэн хашалгануудые, абтаhан үгын hүүлэй аялгануудые зүбөөр хэлэжэ үгэхэ.

- мэдүүлэл сооhоо шухала гэшүүдые оложо, тэрээн соохи үгэнүүдэй удхын холбооё асуудалаар олохо (аман үгөөр).

- хамтаараа табиhан түсэбэй ёhоор (30-35 үгэтэй) hургалагын изложени бэшэжэ hураха.

Дүримөөр шалгагдахагүй үгэнүүд: алфавит, аптекэ, алирhан, борбоосгой, боргооhон, бүмбэгэ, велосипед, дабhан, долгин, жэргэмэл, жэрхи, зөөхэй, зэдэгэнэ, капуста, конторо, миисгэй, мылэ, мянган, нюрган, нюhан, онгосо, помидор, пальто, расписани, радио, сабхи, сагаалган, улаалзай, урьха, үгэрсэ, үльгэр, үндэhэн, фамили, форточко, хартаабха, хилээмэн, хюмhан, хюрөө, hайндэр, hармагшан, чемпион, шаазгай, шоколад, шэниисэ, элжэгэн, эрбээхэй, эльгэн, юбкэ, юhэн, яблока, ялаагана, ямаан, ялагар.

ПРОГРАММЫН БYРИДЭЛ БА УДХА:

Мэдүүлэл ( 8 час)

Мэдүүлэл тухай ойлгосо. Мэдүүлэлэй эхинэй ехэ үзэг. Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд . Мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо. Юрэ хɵɵрэhэн мэдүүлэл. Асууhан мэдүүлэл ба шангадаhан мэдүүлэл.

Абяан ба үзэгүүд (18час):

Yгэ юунhээ бүридэдэг бэ? Аялган, хашалган абяан бэ үзэгүүд. Буряад алфавит. Yгын үе. Yгэ таḥалжа, шэнэ мүртэ бэшэлгэ.Түргэн ба удаан аялганууд . Дифтонгнууд. Йотированна я,е,ё,ю аялганууд. Аялган үзэгүүдэй зуб бэшэлгэ. Аялганай тааралдал. Аялганай ḥубарил. Түргэн Y-У. Удаан УУ-YY. Дифтонг УЙ-YЙ. Удаан Ы-ИИ. Удаан θθ-ЭЭ. Хашалган абяан ба үзэгүүд. Хонгёо ба бүдэхи хашалганууд. Хатуу ба зɵɵлэн хашалганууд . Зɵɵлэн тэмдэг. Зөөлэн хашалган. Б, Д, Г хашалганууд

Абтаḥан үгэнүүд (5ч)

Абтаḥан үгэнүүд. Абтаḥан үгэнүүдые зуб бэшэхэ дүрим. Абтаhан үгэнүүдэй hүүлэй а, о, э аялгануудые бэшэлгэ. Илгаḥан хатуу тэмдэгтэй абтаḥан үгэнүүд.

Юумэнэй нэрэ (8ч)

Юумэнэй нэрэ тухай ойлгосо. Юумэнэй нэрэ – хэлэлгын хуби. Юумэнэй нэрын тоогоор хубилалта. Тусхайта юумэнэй нэрэнүүд. Амитанда үгтэḥэн нэрэнүүд. Географическа нэрэнүүд. Юумэнэй нэрын үгын түхэл.

Yйлэ үгэ (4ч)

Yйлэ үгэ тухай ойлгосо. Yйлэ үгэ – хэлэлгын хуби. Yйлэ үгэ – мэдүүлэлэй шухала гэшүүн.

Тэмдэгэй нэрэ (4ч)

Тэмдэгэй нэрэ тухай ойлгосо. Тэмдэгэй нэрын юумэнэй нэрэтэй холбоо.

Yгын үндэḥэн. Түрэл үгэнүүд (4ч)

Түрэл үгэнүүд тухай ойлгосо. Нэгэ үндэḥэтэ үгэнүүд. Yгын үндэḥэ илгалга.

Хэлэлгэ (8ч)

Хэлэлгэ гэжэ юун бэ? Монолог, диалог. Текст тухай ойлгосо. Абзац. Текстын хубинууд. Текстын янзанууд: зураглал, домоглол.

Хэлэлгын нюусанууд (5ч)

Фразеологизмууд. Оньḥон үгэнүүд болон таабаринууд.

ТЕМАТИЧЕСКА ТYСЭБ

ОПИСАНИЕ УЧЕБНО – МЕТОДИЧЕСКОГО И МАТЕРИАЛЬНО – ТЕХНИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА

Учебная литература:

- Буряад хэлэн. 2-дохи классай hуралсалай ном. Улаан – Үдэ: ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016.

Методическая литература.

- С.М. Бабушкин «Буряад – ород словарь». Улаан – Үдэ,1992 .

- Базаргуруева Т.Б., Бальжинимаева Д.Д., Дугарова Д.Б. «Ошохон», Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2014.

- Д.С. Базарсадаева «Булагай эхин». Агын хэблэлэй байшан, 2003

- Гомбоев В.Б. «Һонирхолтой нааданууд». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2009.

- Дарижапова Д.Д. «Диктантнуудай ба изложенинүүдэй суглуулбари».

- Дугаржапова Г.С., Загдаева Л.Б. «Мүнхын дуhал», Агинское , 2001.

- Дугаров Н.Б. «Адлирхуу удхатай үгэнүүдэй хуряангы толи», Улаан – Удэ, Бэлиг.

- Черемисов К.М «Ород - буряад словарь». Улаан – Үдэ, 1988.

Технические средства обучения.

Ноутбук, ЖК - телевизор

Интернет – ресурсы.

1 http://egov-buryatia.ru/minobr/

2. http://naidal.ucoz.ru/ - сеть творческих учителей «Найдал»

3. https://buryadxelen.com/ - Буряад хэлэнэй сайт

4. http://horenovaga.blogspot.com/p/blog-page_9918.html-Блог учителя бурятского языка Хореновой ГА

Оборудование:

• Учебнэ стол.

• Доска маркерна

• Проектор.

• Самбар.

Дидактические материалы:

Таблицанууд

ПРИЛОЖЕНИЕ.

Шалгалтын хүлэлмэринүүд.

Диктант (7 хэшээлдэ)

Намар

Эртын намар үнгэрбэ. Наранай элщэ hуларба. Υдэртөө hэрюун болоо. Υглөөгүүр дарагар хюруу унаад хононо. Шубууд дулаан орон тээшээ ниидээ. Хамаг амитан үбэлдэ бэлдэнэ. (23 үгэ)

Грамматическа даабаринууд:

1. Диктант соо хэды мэдүүлэл байнаб?

2. Түрүүшын мэдүүлэлэй шухала гэшүүдые зурагты.

Диктант (15 хэшээлдэ)

Таряан.

Талын аалин hэбшээндэ таряанай хоолос найгалзана. Добын хаяагаар эбхэрhэн долгин шэнги сайбалзана. Аяр шара үнгөөрөө арбай таряан ялбайна. Миисгэйн hахалай маягтай мянган сасаг hарбайна. (25 үгэ)

Грамматическа даабаринууд:

1. Шэнэ мүртэ таhалан оруулжа болохогүй үгэнүүд байна гү? Бэшэгты.

2. Түрүүшын мэдүүлэлэй шухала гэшүүдые зурагты.

Диктант (31 хэшээлдэ)

Васька миисгэй.

Васькын шэхэниинь hонор. hахалынь ута. Υhэниинь зөөлэхэн. Гал шара нюдэтэй. Хүлдөө хурса хюмhатай. Васька ехэ мэхэтэй. Мяха эдихэ дуратай. Нюргаа матаруулаад, нюдөө аняад, hүүлээ годируулаад hуняадаг. (28 үгэ)

Грамматическа даабаринууд:

1. Дифтонготой үгэнүүд доогуур зурагты.

2. Түрүүшын мэдүүлэлэй үгэнүүд соо зөөлэн хашалган доогуур зурагты.

Диктант (43 хэшээлдэ)

Почто.

Федиин аха Мосвкада hурана. Федя ахадаа бэшэг бэшэбэ. Тэрэ бэшэгээ конвер соо хээд, гаршаглаад, почтодо табиба. Ахань Федидэ харюу бэшэбэ. Тэрэнииень почтальон үгэбэ. Почто гээшэ иимэ ехэ туhатай. (31 үгэ)

Грамматическа даабари.

1. Абтаhан үгэ доогуур зурагты.

2. Юумэнэй нэрэ тэмдэглэhэн 3 үгэ бэшэгты.

Изложени ( 48 хэшээлдэ)

Хулгана.

Амбаар соо хулгана мяханай үнэр абаба. Тэрэ үнэр тээшэ түргэн ошобо. Мяха олоод хазахадаа, хабхада хабшуулдашаба. (17 үгэ)

Диктант (51 хэшээлдэ)

Малаадай.

Манай Харагшан малаан тугалтай. Тэрэнь малаадай гэжэ нэрэтэй. Манай Харагшанай Малаадай маажуулха дуратай. Би Малаадайн хүзүү маажадагби. Намда Малаадай эрхэлдэг. Дал соо Харагшанай мөөрэхэдэ, Малаадай баhа мөөрэдэг. Эхэеэ Малаадай танидаг. (31 үгэ)

1. Үйлэ үгэнүүд доогуур хоер зурлаагаар зурагты.

2. Малаадай ямар бэ - 3 тэмдэгэй нэрэ бэшэгты.

Изложени (63 хэшээлдэ)

Заряа.

Аба гэртээ нэгэ заряа асарба. Зундаа тэрэнээ сарай соо байлгаба. Υбэл тэрэнь нүхэндөɵ орожо унтаа. Хабар заряа нүхэнhɵɵ гарахал байха. (21 үгэ)

Диктант (66 хэшээлдэ)

Шубууд.

Хүйтэн болоходо, зарим шубууд дулаан орондо ошожо үбэлжэнэ. Дулаан болоходо, тэдэ шубууд hɵɵргɵɵ бусажа ерэнэ. Эгээн түрүүн алаг туун ерэжэ, айлай газаагуур үзэгдэнэ. Бүри дулаан болоходо. Бүхы шубууд булта ерэнэ.

Грамматическа дабаринууд.

1. Ажал гэжэ үгэhөө түрэл үгэнүүдые бии болгогты.

1. hүүлшын мэдүүлэлэй шухала гэшүүдые зурагты.