Рабочая программа по бурятскому литературному чтению

БУРЯАД ЛИТЕРАТУРНА УНШАЛГА

I. Тайлбари бэшэг.

Эхин hургуулиин шухалын шухала зорилго хадаа үхибуудые hайнаар уншуулжа, зубөөр хэлүүлжэ ба бэшүүлжэ hургаха; арадайнгаа аман уран зохёолдо, Эхэ орондоо, турэhэн тоонто нютагтаа, түрэлхи хэлэндээ, түрэл арад зондоо, бэшэшье яhатанда дуратайгаар хүмүүжүүлхэ; арад зонойнгоо hайн hайхан ёhо заншалнууд ба сэсэн мэргэн hургаалнуудые ойлгуулха г.м.

Дээрэ хэлэгдэhэн зорилгонуудые бэелүүлхэ хэрэгтэ түрэлхи хэлэнэй үүргэ сэгнэшэгүй ехэ гээшэ.

Эхин шатын болон дунда hургуулиин эхин классуудта үзэгдэхэ буряад хэлэнэй программа гол шухала гурбан булэгhөө бүридэнэ:

Грамотада hургалга ба хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Фонетикэ, лексикэ, грамматика ба хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Литературна уншалга ба хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Дээрэ хэлэгдэгшэ гурбан бүлэгүүд үзэгдэхэдөө, хэлэлгэ хүгжөөлгэтэй тон нягта холбоотойгоор, тэрэнэй үндэhэ hуури дээрэ бэелүүлэгдэхэ болоно.

Эхин классуудта буряад хэлэ зааха гол зорилгонууд гэхэдэ:

• hурагша бүхэниие зүбөөр, hайнаар, уран гоёор, удхыень ойлгуулан уншуулжа hургаха;

• эли тодоор, ойлгосотойгоор хэлүүлжэ, алдуугүйгөөр, сэбэр гоёор бэшүүлжэ hургаха;

• үхибүүн бүхэниие ном уншаха дуратайгаар хүмүүжүүлхэ;

• үхибүүдэй аман хэлэлгые баяжуулха, ухаан бодолыень хүгжөөхэ методическа аргануудые хэрэглэхэ;

• оршон тойронхи юумэнууд тухай hурагшадай мэдэсые улам саашань үргэдхэхэ (хүнүүдэй ажал хүдэлмэри, олониитын ажабайдал г.м.)

• ГРАМОТАДА ҺУРГАЛГА БА ХЭЛЭЛГЭ ХҮГЖӨӨӨЛГЭ

Грамотада hургалгын бэлэдхэлэй хэшээлнүүдые хэжэ дүүргээд, саашадаа үзэглэлэй үедэ хэгдэхэ ёhотой грамотада hургалгын болон хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэри ябуулагдажа эхилхэ болоно.

Одоол эндэhээ эхилжэ, үхибүүдые буряад хэлэнэй бүхы абяан ба үзэгүүдтэй танилсуулангаа, уншуулжа, хэлүүлжэ, бэшүүлжэ hургаха тон шухала. Энэ хадаа грамотада hургалгын тон харюусалгатай, эгээл шухала хүдэлмэринь болоно гээшэ.

Абяан ба үзэгүүдтэй hурагшадые танилсуулгын хүдэлмэри hайнаар эмхидхэхын тула багша абяанай анализ ба синтез хэхэ арга методые тон тодо hонороор мэдэхэ ёhотой. Абяан ба үзэгые анализай ямар арга хэрэглэжэ илгахаб? Тиихэдэ тэрэ танилсуулhан шэнэ абяан ба үзэгөө hөөргэнь холбожо, үенүүдые ба үгэнүүдые зохёоходоо, синтезэй ямар аргыень хэрэглэхэ тухайгаа багша hайнаар бодомжолжо үзөөд, шэнэ абяан ба үзэгүүдтэй танилсуулха болоно. Грамотада hургажа эхилхэдээ, методикын шухала эрилтые баримталха хэрэгтэй: таба-зургаан наhатай үхибүүдэй хэлэлгэдэ оло дахин хэрэглэгдэжэ байдаг абяанууд хамагай түрүүндэ үзэгдэжэ эхилхэ.

Шэнэ абяан ба үзэгтэй танилсажа, уншажа hурахатайгаа хамта үзэгүүдые, үгэнүүдые, мэдүүлэлнүүдые бэшүүлжэ hургаха хүдэлмэри хэшээл бүхэндэ ябуулагдаха болоно.

Бэшэлгэдэ hургалгын хүдэлмэриие бэлэдхэлэй үедэ эхилхэ хэрэгтэй. Түрүүшын хэшээлнүүдтэ бэшэлгын арюун сэбэрые сахиха эрилтэнүүдые зүбөөр дүүргүүлжэ hургаха: дэбтэрээ парта дээрээ зуб табиха, карандаш ба ручкаяа зүбөөр бариха, бэшэжэ байхадаа, гараа нэгэ жэгдэ хүдэлгэн бэшэжэ hураха заабари ходол үгтэжэ байха болоно.

Үзэглэлэй үедэ танилсаhан үзэгөө самбарта бэшэжэ харуулха, тиигээд тэрэнээ яагаад бэшэхыень харуулжа байгаад, дэбтэр дээрэнь бэшүүлхэ. Тиигээд үзэгүүдые, үенүүдые холбожо, үгэнүүдые бэшэдэг болохо, зүгөөр олон үетэй ута үгэнүүдые бэшүүлхэгүй, нэгэ-хоёр үеhөө, hүүлээрнь 3-4 үеhөө бүридэhэн үгэнүүдые бэшүүлхэ. Саашаа 3-4 үгэтэй мэдүүлэлнүүдые самбарhаа, прописьhоо хараад, буулгажа бэшэдэг болохо ёhотой.

Грамотада hургажа байхын үедэ бэшэлгын хүдэлмэринүүд илангаяа үзэглэлэй прописьто үгтэhэн материалнуудаар хэгдэхэ. Хэблэмэл, бэшэмэл текстhээ үзэгүүдые, үгэнүүдые алдуугүйгөөр, сэбэрээр бэшүүлжэ hургаха. Бэлэхэн, 2-3 үетэй үгэнүүдые, 3-4 үгэтэй мэдүүлэлнүүдые багшын уншалга доро бэшүүлдэг болгохо.

Бэшэлгэдэ hургалга уншалгада hургалгатайгаа тон нягта холбоотойгоор ябуулагдаха. Уншалга ба бэшэлгэдэ hурахадаа, hурагшад хэдэ хэдэн фонетическэ ба графическа ойлгосонуудтай болохо зэргэтэй: абяан, үзэг, аялган, хашалган, түргэн ба удаан аялганууд, хатуу ба зөөлэн хашалганууд, зөөлэн хашалганай хойно түргэн ба удаан я, е, ё, ю үзэгүүдые бэшэлгэ, зөөлэн тэмдэгээр хашалганай зөөлэниие тэмдэглэлгэ, үгэ соо дифтонгнуудые зүбөөр үгүүлжэ hуралга г.м.

Мүн үгэнүүдые алдуугүйгөөр, сэбэрээр бэшэлгэдэ hурахатайгаа хамта мэдүүлэлэй hүүлдэ точко табижа hураха. Һурагшад багшын табиhан асуудалда дүүрэн харюу үгэжэ, өөhэдөө асуудал табижа шадаха, hанал бодолоо найруулан хэлэжэ, классайнгаа урда үгэ хэлэжэ шададаг болохо.

3) Үхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты)

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ;

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые дэмжэһэнээ тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха;

-өөрынгөө хэлэ уран, баян тодо, сэбэр болгохоёо оролдохо;

- тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байһанаа, өөрынгөө хандаса харуулха;

-уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ, өөрөө зохёон бэшэхэ;

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа хэлэхэ;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Буряад хэлээр шадабари (предметные результаты):

-багшын, нүхэдэйнгөө хөөрэһэн, уншаһан текст хадуун абаха;

- бүхэли үгөөр, зүбөөр, ойлгосотойгоор, уранаар уншаха;

- текстын нэрын удха ойлгохо, үгтэһэн нэрэнүүд сооһоо текстын удхада таараха нэрэ шэлэхэ;

-хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүдэй янзануудые мэдэхэ; тэдэниие аянгалха;

-мэдүүлэлнүүдые зохёохо, хүсөөхэ, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- үгэнүүдтэ асуудал табиха;

- үгэнүүдые асуудалнуудаарнь бүлэгүүд болгохо;

- үгэ соохи абяануудые зүбөөр нэрлэхэ, аялган болон хашалган абяануудай илгарал нэрлэхэ;

- үгэ соохи түргэн болон удаан аялгануудай үүргэ ойлгохо (үгын удха ондоо болгодогыень);

-үгэ соохи йотирована үгэгүүдэй «ажал» мэдэхэ: хашалганай удаа, үгын болон үеын эхиндэ;

- дүримүүдые баримталан, үгэ соо аялган үзэгүүдые зүб бэшэжэ шадаха (аялганай тааралдал, аялганай һубарил, түргэн у-ү,

удаан уу-үү, уй- үй, ы-ии, өө-ээ);

- хонгёо ба бүдэхи хашалгануудые илгаруулха,

-хатуу ба зөөлэн хашалгануудые илгаруулха, хашалганууда зөөлэниие харуулха арга мэдэхэ;

-текст, абзац тухай ойлгосотой болохо, текст хубинуудта хубаажа, түсэб табиха шадабаритай болохо, зураглаһан, домоглоһон

текстнүүдэй шанарнуудые мэдэхэ;

- хэлэлгын нюусануудтай танилсаха: фразеологизмуудай, оньһон, хошоо үгэнүүдэй үүргэ ойлгохо;

- зурагаар гү, али үгтэһэн темээр багахан зураглаһан гү, али домоглоһон гү, али холимог түхэлэй текст зохёожо шадаха ёһотой,

тэрэнээ бэшэгэй хэлэлгээр харуулха ёһотой;

- буряад хэлээр олгогдохо гол шадабари- буулгажа бэшэхэ шадабари: алгоритм хамта зохёохо, тэрэнээр буулгаха, өөрынгөө ажал сэгнэхэ;

Тиихэдээ үхибүүн түрэл хэлэтэйб гэжэ мэдэрэлтэй болохо, тэрэнээ һайнаар шудалбал, хүнүүдтэй харилсахаб, хэлэһэн юумыемни

хүнүүд ойлгохо, би өөрөөшье хүнүүдын һайнаар ойлгодог болохоб гэһэн мэдэрэлтэй болохо.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

-өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ, зорилгыень табиха;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

-өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсүүлхэ тиин өөрынгөө ажаябуулга шалгаха,

сэгнэхэ, зүб болгохо.

-өөрынгөө, ондоо хүнүүдэй, классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ

һураха, критеринүүдые зохёохо;

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

-текстээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза (виды информации) ойлгохо: юун тухай хэлэгдэнэб, удхань ямар бэ, идейнь ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй текстнүүд (текст, таблица, схемэ, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

-үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ;

- анализ синтез хэхэ;

- шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо;

-бодомжолго.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД)

-хэлэлгын зорилгоһоо дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэмэл хэлэн дээрэ харуулха;

- хэлэхэ, харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, хэрэгтэй сагта монолог гү, али диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

-хүнүүдэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ;

-асуудалнуудые табиха.

II. Планируемые результаты

. Жэлэй һүүлдэ һурагша юу шадаха ёһотойб гэбэл:

- Багшанарай болон хамта һураһан й хандалгада харюусаха;

- Һургуулидаа болон класс соо үхибүүдээр, ехэ хүнүүдээр хөөрэлдэхэдөө, хэлэлгын журам баримталха;

-Үгүүлэлэй илгарал хоолойгоороо зүб харуулха;

- Һуралсалай ба һуралсалай бэшэ номуудые хэрэглэхэ;

- 90 хүрэтэр үгэнүүдтэй текст гүйсэд ойлгожо, уншалгын темп-30-40 үгэ нэгэ минута соо уншаха;

-Хэблэмэл ба бэшэмэл текстнүүдһээ үгэнүүд ба мэдүүлэлнүүдые буулгажа абаха, ехэ ба бага үгэнүүдэй холболто зүб

бэшэхэ;

- Багшын хэлэhэн үгэ зүб бэшэхэ (текст соо 20 үгэ);

- Үгэнүүдые хэлэхэдэ, тэдэнэй схемэнүүдые бэшэхэ. Хэлэжэ үгэхэдэ мэдүүлэлэй схемэ табиха. ӨөҺэдөө мэдүүлэл һанаха;

-Хэлэлгэн абяануудые шэхээрээ илгаха;

- Аялган ба хашалган абяануудые илгаха, зөөлэн ба хатуу, хонгёо ба бүдэхи абяануудые илгаха;

-Үгэнүүдые үенүүдтэ хубааха;

-Үгэнүүдые шэнэ мүртэ зүб таһалха; Мэдүүлэл хаана эхилнэб, хаана дуһанаб гэжэ мэдэхэ. Мэдүүлэл ехэ үзэгөөр эхилхэ, мэдүүлэлэй хойно табиха тэмдэгүүдые (.? !) зүбөөр хэрэглэхэ.

Нэгэдэхи классай һурагшадай хэрэглэхэ номууд:

●Л. Д. Доржиева, В. Н. Очирова, Е. Б. Очирова, С. И. Очирова Үзэглэл (2ч) Улан-Үдэ «Бэлиг» 2001

●Л. Д. Доржиева, Е. Б. Очирова В. Н. Очирова, С. И. Аюшиева Мүшэхэн Улан-Үдэ «Бэлиг» 2006

●Л. Д. Доржиева, Е. Б. Очирова В. Н. Очирова, С. И. Аюшиева Мүшэхэн (Ажалай дэбтэр) Улан-Үдэ «Бэлиг» 2006