Бірінші байлы? – денсаулы? дейміз. Біра? осы с?зді? салма?ын, ж?ктер жауапкершілігін к?біне сезбейтін де, мойындамайтын да сы?айлымыз. Айтыл?ан с?тте к??ілімізге ?онады, ??ла?ымыз?а жа?ады. Келісеміз. Сонсо? ?зіміз ауа жайылып ж?ре береміз. С?йтіп к?ндерді? к?нінде бір арылмас дертке шалды?ып санымызды со?амыз. “Жал?ан – ай!” деп к?кірегіміз ?арс айырылып, ?мірден т??іле бастаймыз.
“Т?ннен жан арты? еді, - дейді Абай атамыз - т?нді жан?а бас ?р?ызса керек еді. Жо? біз олай ?ылмады, ?за?тай шулап, ?ар?адай бар?ылдады?. Жан бізді жас к?німізде билеп ж?рген еді. Ержеткен со?, к?ш енген со?, о?ан билетпедік, жанды т?нге бас ?р?ызды?, ешн?рсеге к??ілмен ?арамады?, к??іл айтып т?рса сенбедік. К?збен к?рген н?рсені? де сыртын к?ргеннен-а? тойды?…”
Т?ннен жан арты?… Билік жанда ?ой. Біра? ??мырымыз аз ба, к?п пе… кеше, б?гін, шамасы ерте? де билік жанда емес т?нде Пендешіліктен т?нді то?айтып, с?йтіп аурулар ?атарын молайтып ж?рген жай бар. Тым болмаса, жан мен т?н бірлігін, ара ?атынасында?ы бірлікті неге са?тамас?а? Біреу ?шін емес, ?зі? ?шін, отбасы?, ?зі?сіз толайым болмайтын к?кірегі? ?шін.
Денсаулы? - т?н, рухани ж?не ?леуметтік игілікті? жиынты?ы. Денені ?немі ширы?тыру, шыны?тыру, сананы? сапа де?гейін к?теру, интеллект ?рісін биіктету, рухы?ды шы?дау - б?рі де денсаулы??а ?ызмет етеді десек ?ателеспейміз.
?азіргі уа?ытта?ы ?леуметтік - экономикалы? жа?дай, тіршілік де?гейіні? ??лдырауы ж?не экологиялы? ?олайсызды? ?аза?стан Республикасыны? б?кіл хал?ыны?, ?сіресе, ?скеле? ?рпа?ты? денсаулы?ына кері ?серін тигізуде.
Ел Президентіні? “?аза?стан - 2030” жолдамасында?ы ?за? мерзімді басымды?ты? бірі – “?аза?стан азаматтарыны? денсаулы?ы, білімі м?н ?л ау?аты” тарма?ында,“…азамат-тарымызды? ?з ?міріні? ая?ына дейін сай болуы ж?не оларды ?орша?ан таби?и ортаны? таза болуы ?шін” азаматтарымызды салауатты ?мір салтына ?зірлеу ?ажеттігі к?рсетілген. Б?гінгі та?да ?з т?уелсіздігін ал?ан егеменді еліміз осы ба?ытта ?аза?стан мектептеріне жан-жа?ты дамы?ан, денсаулы?ы мы?ты, салауатты ?мір салтын м?рат т?т?ан дара т?л?аларды т?рбиелеу басты талап етіп ?ойыл?ан.
?аза?стан азаматтарыны? денсаулы?ын ны?айту, салауатты ?мір салтын ынталандыру туралы елбасыны? жолдауын, егемендікті? кілтін ?стар жастарды? болаша?ына апаратын, алтын с?рлеу десе болады.
“Дені сау адам - таби?атты? е? ?ымбат жемісі” деп тегін айтылма?ан.
?азіргі ?о?амымызда халы?ты? таби?и ?сімі т?мендеп, сыр?аттанушылы? ж?не ?лім–жітім де?гейі арта т?сті. ?сіресе, балалар мен жастарды? денсаулы?ы ?ауіп тудыруда. Темекі тарту, ішімдік пайдалану, есірткі ??марлы? ж?не улы заттар?а ?уестік, адамгершілікке жат мінез-??лы?, ерте жынысты? ?атынас ке?інен етек алуда.
Д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?йымы сарапшыларыны? дерегі бойынша халы? денсаулы?ыны? 49-50 % ?мір салтына, я?ни адамны? ?з денсаулы?ына ?алай ?арайтынына т?уелді, 17-20 % ?орша?ан орта ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен ?атар денсаулы? ?атеріні? негізгі факторларына мыналар да енеді: ?оз?алыс к?шіні? кему салдарынан ?имылды? кемуі (гиподинамия) дене массасыны? артуы, ж?йесіз тама?тану, ?орша?ан орта нысандарыны? барлы?ыны? к?птеген уытты заттармен ластануы, ?ндірісте ж?не т?рмыста к?йзеліс ту?ызатын жа?дайлар, зиянды ?деттерді? – шылым шегу, алкоголь пайдалану, наша?орлы? к?п таралуы.
?орыта келгенде, академик Н. М. Амосов айт?андай: “Денсаулы?ы? мы?ты болуы ?шін м?нді ?з к?ші? болу ?ажет, оны еш н?рсемен ауыстыру?а болмайды.”
??рбы - ??рдастар, егемен елімізді? болаша?ы біздер. ?о?амда болып жат?ан жаман ?деттерге кін?лі - адамдарды? ?зі. Осындай жат, жаман ?деттерден бойымызды аула? ?стап, т?зімділік, табандылы? танытып, адамгершілік ?асиеттерді жо?ары ?стай білуіміз керек. Болаша?ымыз н?рлы, елімізді? ерте?і н?рлы болсын десек, ел болып, халы? болып болаша?ымызды, ?лтымызды, тегімізді жо?алтып алмау ?шін наша?орлы?, СПИД, ішімдік, темекіден бойымызды аула? ?стап, ?о?амымызды? б?л т?нектен арылуыны? жолын іздеп, салауатты ?мір салтын насихаттайы?.
Ей замандас, алдыменен досы?ды ??.
Досы? спорт, таза ауа, ?сімдік.
Ала ж?ріп, осыларды? сыйлы?ын –
Жа?а ?асыр?а біз берейік к?ріктік.
Халы?ты? денсаулы?ы – ел дамуыны? аса ма?ызды т?т?асы, болаша?ымызды? кепілі.
Атамыз ?аза?ты? «Бірінші байлы? - денсаулы?», яки болмаса «Денсаулы? – тере? байлы?» деген даналы? м?телдері тіршілікті? на?ыз ?зегінен алын?ан емес пе? Денсаулы?ты? ?адірін, ма?ызын айры?ша ??ынып барлы? игіліктен жо?ары сана?ан. Та?ы да «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп жан мен т?н саулы?ын ?орша?ан орта аясында д?рыс са?тап ж?не ны?айту?а т?рлі пайдалы ?рекеттер жасап отыр?ан.
Жасырары жо?, к?ні б?гінге дейін небір ??лама ?алымдар, біліктілігі к?шті д?рігерлер де «Денсаулы? деген не?» деген с?ра??а ?лі толымды, т?шымды, д?л аны?тама бере алмай келеді. ?олымызда тек ВОЗ (д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?йымы) ?алыптастыр?ан аны?тама бар. Б?л бойынша Денсаулы? – жан, т?н ж?не адамны? ?леуметтік жа?дайыны? ?о?дылы?ы. Бай?ап отырса?ыз жан иесіні? жал?ыз анатомиялы? д?рыс ?алпына ?ана емес, оны? ?леуметтік жа?дай-т?рпатына да ерекше м?н берілген.
Жуырда ?ана ?ткен д?рігерлер мен провизорларды? съезінде с?йлеген с?зінде елімізді? президенті Н.?.Назарбаев: «Халы?ты? денсаулы?ы – ел дамуыны? аса ма?ызды т?т?асы, болаша?ымызды? кепілі» деп та?ы да айры?ша ай?ындап атап ?тті. Сонымен ?атар келешек ат?арылатын істерді? басты стратегиялы? ба?ыттарын да к?рсетті.
Бірінші: балалар мен жас?спірімдерді? денсаулы?ына айры?ша к??іл б?лу.
Екінші: халы?ты ?ол жетерлік ж?не саналы медициналы? к?мекпен ?амтамасыз ету.
?шінші: отанды? медицина ?ылымын дамыту.
Осы ба?ыттама аясында ел бас?ар?ан а?алармен біріге отырып, т?рлі індеттерді? алдын алу керек. Салауатты ?мір салтын ?сынба?ан мемлекетті? экономикасы ??лдырайтыны с?зсіз. Ауру адам ?андай іс бітірмек!
Жастар – болаша?ымызды? алтын тірегі. Жастар арасында?ы наша?орлы? пен маск?немдікті? алдын алу ?шін мен мынадай деректер мен цифрларды ?сын?ым келіп т?р.
Жасыратыны жо? б?гіндері елімізде осынау ?ауіпті наша?орлы?пен айналысатындар саны ?сіп барады. Есірткіні? медициналы?-?леуметтік проблемалары республика орталы?ыны? м?ліметіне ?ара?анда, б?л кеселге т?уелді бол?андарды? саны 250 мы?нан асады екен. Ал 1,5 млн-дай адам наша?орлы??а бейімділік с?тінде отпен ойна?андай ?рі-с?рі к?й кешуде. ?сіресе к?мелетке толма?андарды? ?лгіндей ?атерлі дертке ?уестене т?суі ?атты ойландыруы тиіс. Міне, сонды?тан да ?о?амымызда ерте?гі болаша?ы ?шін м?ндай та?ылымды шараларды? ?ткізіліп т?руы ?анибетті іс болма?. Жылына Б??-ны? сараптауы бойынша есірткіні? негізгі массасы 65% Орта Азия ар?ылы ?теді, ал ?аза?стан ар?ылы жылына 150 тонна ?теді. ?аза?стан Республикасы бойынша 47 мы? адам есірткіні ?олданатындар тізімінде. ?аза?стан жерінде же?іл есірткіден г?рі ?те улы т?ріне к?бірек с?раныс болып жатыр. Республикада?ы есірткіні к?п пайдаланатын наша?орлар саны ?ар?ынды ?сіп келе жат?ан ?ара да?тар. Мысалы: Теміртау ?аласында 9 ай ішінде 633 наша?ор бар екені аны?талып, 111 за?ды б?з?анды?тан істері сотта ?арал?ан. ?з облысымызда 20 мы? 732 наша?ор, 637 СПИД ауруына шалды??андар тіркелген. Осыларды? 48%-ы ?ылмыскерлер.
Та?ы да айтарым, ?кінішке орай к?птеген азаматтарымыз ?з денсаулы?ын са?тау?а ж?не ны?айту?а жауапты емес, нем??райды ?арайды. Тіпті денсаулы?ы ?зіне емес, тек д?рігерлерге ?ажет сия?ты медицина?а т?тынушылы? немесе масылды? пи?ылы бар. Д?рігерлер ?анша ескертсе де жаман ?деттерден арыл?ысы келмейді. Темекі тартады, насыбай атады, салынып ара? ішеді. Мысалы: К-деген гипертониямен кісі жа?дайы ба?уат бола т?ра ?з (денсаулы?ына) кеселіне бір тиын ж?мса?ысы келмейді, тек ?кіметті? ?аражатына иек арт?ысы келеді. Кейбір аналарымыз ?она? келгенде к?л-к?сір дастархан жасап, ал ?з денсаулы?ына аса ?ажет анемия?а ?арсы бір д?ріні де сатып алып ішкісі де келмейді. Жалпы, хал?ымызды? «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген дана ?а?идасын ?рдайым, ?р?айсысымыз жадымыздан шы?пайтын биік ?станым болу?а тиіс. Себебі б?л ?аражат халы?тікі, ?рбір салы? т?леушіні? ?лесі екенін ?мытпа?анымыз ж?н.
Жас кезінен ауруша? бол?ан Поль Брегг «?зі?ді ?зі? жасай біл» деген ?а?иданы ны? ?стан?ан. Ол ынта-жігеріні? салауатты ?мір с?руге деген ??штарлы?ыны? ар?асында барлы? ауруларды же?іп, денсаулы?ы мы?ты болып ?мір с?рген. Ия, кісні? болса да денсаулы?ы ?з ?олында. Салауатты ?мір с?ремін десе?із ешкім о?ан ?арсы т?ра алмайды.
Салауатты ?мір салтына денешыны?тыру, спорт, дене т?рбиесі, туризм, халы?аралы? туризм, таби?ат?а серуен, таза ауада ж?ру жатады. Кешкі тама?тан со?, таза ауада бір-екі са?ат серуен ??рып, ?йы?тауды? пайдасы зор. ?й?ы 7-8 са?аттан кем болмауы тиіс. ?р адам жыл сайын бір рет е?бек демалысын тиімді пайдалан?аны ж?н. Барлы? кезде тама?ты жа?адан дайындап ішкен д?рыс. Алланы? таби?атты адам ?шін жарат?анын ж?не парыз еткенін, тіршілігінде ?ажетіне д?рыс пайдалануды, денсаулы?ына зиян келмейтіндей жа?дайда болуын ?ада?алауды салауатты ?мір салты деп ??амыз.
Адам денсаулы?ына зиянын тигізетін жат ?деттерден аула? бол?аны ж?н. Енді олар?а не жататынына то?тала кетейік: Олар – темекі тарту, спирттік ішімдіктерге, есірткілік заттар?а салыну. Ара?ты? орнына ?ымыз бен ?ымыран іш, темекі тартуды? орнына таза ауада к?бірек ж?р. Жастар?а есірткіні пайдаланба, к??іл к?теретін м?дени к?пшілік орындарына баруды ?детке айналдыр дер едім. Е?бек адамды т?рбиелейді. Сонды?тан ж?мыс істеуден ?ашпа?ан ж?н. Жал?аулы??а салынуды? со?ы жа?сылы??а апармайды. Имандылы? жолына т?сіп, жылына бір келетін оразаны т?тып, оны? т?ртібін са?та?аны?ыз д?рыс. Д?ниеде б??ан те? келетін еште?е жо?.
Біз таби?атты?, ?орша?ан ортаны? ластануына жол бермеуіміз керек. ?зі?ізді ?андай к?рсе?із, ?згелерді де солай к?рі?із. Адамдар бір-бірімен дос, бауырлас, сыйлас, ра?ымды, мейірімді болса, н?р ?стіне н?р жауады. ?р?ашан жаман ойдан аула? болы?ыз. Адам ?зін ?згеден кем сезінуі, денсаулы?ыны? нашар екендігін ойлап ?амы?уы, к?з алдына ?лім ?ор?ынышын елестетуі ойды б?зады.
С?з со?ында ?айра айтарымыз, халы? денсаулы?ы тек медицина ?ызметкерлеріні? к?сіби тірлігі ?ана емес, б?кіл ?о?амны? т?тас денсаулы? са?тау?а ж?не ны?айту?а арнал?ан ?йлескен іс-?имыл ?рекеттеріні? жемісі екенін баршамыз да ??ыну?а тиіспіз. Сонда ?ана ?орша?ан ортаны са?тай отырып, таза су ішіп, д?рыс тама?танып, иманды ж?не салауатты ?мір салттарын т?ра?ты ?алыптастырса? болаша?ты? жар?ын кепілі болма?.
Просмотр содержимого документа
«Салауатты ?мір салты»
Салауатты өмір салты
Бірінші байлық – денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын, жүктер жауапкершілігін көбіне сезбейтін де, мойындамайтын да сыңайлымыз. Айтылған сәтте көңілімізге қонады, құлағымызға жағады. Келісеміз. Сонсоң өзіміз ауа жайылып жүре береміз. Сөйтіп күндердің күнінде бір арылмас дертке шалдығып санымызды соғамыз. “Жалған – ай!” деп көкірегіміз қарс айырылып, өмірден түңіле бастаймыз.
“Тәннен жан артық еді, - дейді Абай атамыз - тәнді жанға бас ұрғызса керек еді. Жоқ біз олай қылмады, ұзақтай шулап, қарғадай барқылдадық. Жан бізді жас күнімізде билеп жүрген еді. Ержеткен соң, күш енген соң, оған билетпедік, жанды тәнге бас ұрғыздық, ешнәрсеге көңілмен қарамадық, көңіл айтып тұрса сенбедік. Көзбен көрген нәрсенің де сыртын көргеннен-ақ тойдық…”
Тәннен жан артық… Билік жанда ғой. Бірақ ғұмырымыз аз ба, көп пе… кеше, бүгін, шамасы ертең де билік жанда емес тәнде Пендешіліктен тәнді тоғайтып, сөйтіп аурулар қатарын молайтып жүрген жай бар. Тым болмаса, жан мен тән бірлігін, ара қатынасындағы бірлікті неге сақтамасқа? Біреу үшін емес, өзің үшін, отбасың, өзіңсіз толайым болмайтын көкірегің үшін.
Денсаулық - тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы. Денені үнемі ширықтыру, шынықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау - бәрі де денсаулыққа қызмет етеді десек қателеспейміз.
Қазіргі уақыттағы әлеуметтік - экономикалық жағдай, тіршілік деңгейінің құлдырауы және экологиялық қолайсыздық Қазақстан Республикасының бүкіл халқының, әсіресе, өскелең ұрпақтың денсаулығына кері әсерін тигізуде.
Ел Президентінің “Қазақстан - 2030” жолдамасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі – “Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мән әл ауқаты” тармағында,“…азамат-тарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сай болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін” азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеу қажеттігі көрсетілген. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз осы бағытта Қазақстан мектептеріне жан-жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан дара тұлғаларды тәрбиелеу басты талап етіп қойылған.
Қазақстан азаматтарының денсаулығын нығайту, салауатты өмір салтын ынталандыру туралы елбасының жолдауын, егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын, алтын сүрлеу десе болады.
“Дені сау адам - табиғаттың ең қымбат жемісі” деп тегін айтылмаған.
Қазіргі қоғамымызда халықтың табиғи өсімі төмендеп, сырқаттанушылық және өлім–жітім деңгейі арта түсті. Әсіресе, балалар мен жастардың денсаулығы қауіп тудыруда. Темекі тарту, ішімдік пайдалану, есірткі құмарлық және улы заттарға әуестік, адамгершілікке жат мінез-құлық, ерте жыныстық қатынас кеңінен етек алуда.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының дерегі бойынша халық денсаулығының 49-50 % өмір салтына, яғни адамның өз денсаулығына қалай қарайтынына тәуелді, 17-20 % қоршаған орта ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен қатар денсаулық қатерінің негізгі факторларына мыналар да енеді: қозғалыс күшінің кему салдарынан қимылдың кемуі (гиподинамия) дене массасының артуы, жүйесіз тамақтану, қоршаған орта нысандарының барлығының көптеген уытты заттармен ластануы, өндірісте және тұрмыста күйзеліс туғызатын жағдайлар, зиянды әдеттердің – шылым шегу, алкоголь пайдалану, нашақорлық көп таралуы.
Қорыта келгенде, академик Н. М. Амосов айтқандай: “Денсаулығың мықты болуы үшін мәнді өз күшің болу қажет, оны еш нәрсемен ауыстыруға болмайды.”
Құрбы - құрдастар, егемен еліміздің болашағы біздер. Қоғамда болып жатқан жаман әдеттерге кінәлі - адамдардың өзі. Осындай жат, жаман әдеттерден бойымызды аулақ ұстап, төзімділік, табандылық танытып, адамгершілік қасиеттерді жоғары ұстай білуіміз керек. Болашағымыз нұрлы, еліміздің ертеңі нұрлы болсын десек, ел болып, халық болып болашағымызды, ұлтымызды, тегімізді жоғалтып алмау үшін нашақорлық, СПИД, ішімдік, темекіден бойымызды аулақ ұстап, қоғамымыздың бұл түнектен арылуының жолын іздеп, салауатты өмір салтын насихаттайық.
Ей замандас, алдыменен досыңды ұқ.
Досың спорт, таза ауа, өсімдік.
Ала жүріп, осылардың сыйлығын –
Жаңа ғасырға біз берейік көріктік.
Халықтың денсаулығы – ел дамуының аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі.
Атамыз қазақтың «Бірінші байлық - денсаулық», яки болмаса «Денсаулық – терең байлық» деген даналық мәтелдері тіршіліктің нағыз өзегінен алынған емес пе? Денсаулықтың қадірін, маңызын айрықша ұғынып барлық игіліктен жоғары санаған. Тағы да «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп жан мен тән саулығын қоршаған орта аясында дұрыс сақтап және нығайтуға түрлі пайдалы әрекеттер жасап отырған.
Жасырары жоқ, күні бүгінге дейін небір ғұлама ғалымдар, біліктілігі күшті дәрігерлер де «Денсаулық деген не?» деген сұраққа әлі толымды, тұшымды, дәл анықтама бере алмай келеді. Қолымызда тек ВОЗ (дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) қалыптастырған анықтама бар. Бұл бойынша Денсаулық – жан, тән және адамның әлеуметтік жағдайының қоңдылығы. Байқап отырсаңыз жан иесінің жалғыз анатомиялық дұрыс қалпына ғана емес, оның әлеуметтік жағдай-тұрпатына да ерекше мән берілген.
Жуырда ғана өткен дәрігерлер мен провизорлардың съезінде сөйлеген сөзінде еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев: «Халықтың денсаулығы – ел дамуының аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі» деп тағы да айрықша айқындап атап өтті. Сонымен қатар келешек атқарылатын істердің басты стратегиялық бағыттарын да көрсетті.
Бірінші: балалар мен жасөспірімдердің денсаулығына айрықша көңіл бөлу.
Екінші: халықты қол жетерлік және саналы медициналық көмекпен қамтамасыз ету.
Үшінші: отандық медицина ғылымын дамыту.
Осы бағыттама аясында ел басқарған ағалармен біріге отырып, түрлі індеттердің алдын алу керек. Салауатты өмір салтын ұсынбаған мемлекеттің экономикасы құлдырайтыны сөзсіз. Ауру адам қандай іс бітірмек!
Жастар – болашағымыздың алтын тірегі. Жастар арасындағы нашақорлық пен маскүнемдіктің алдын алу үшін мен мынадай деректер мен цифрларды ұсынғым келіп тұр.
Жасыратыны жоқ бүгіндері елімізде осынау қауіпті нашақорлықпен айналысатындар саны өсіп барады. Есірткінің медициналық-әлеуметтік проблемалары республика орталығының мәліметіне қарағанда, бұл кеселге тәуелді болғандардың саны 250 мыңнан асады екен. Ал 1,5 млн-дай адам нашақорлыққа бейімділік сәтінде отпен ойнағандай әрі-сәрі күй кешуде. Әсіресе кәмелетке толмағандардың әлгіндей қатерлі дертке әуестене түсуі қатты ойландыруы тиіс. Міне, сондықтан да қоғамымызда ертеңгі болашағы үшін мұндай тағылымды шаралардың өткізіліп тұруы ғанибетті іс болмақ. Жылына БҰҰ-ның сараптауы бойынша есірткінің негізгі массасы 65% Орта Азия арқылы өтеді, ал Қазақстан арқылы жылына 150 тонна өтеді. Қазақстан Республикасы бойынша 47 мың адам есірткіні қолданатындар тізімінде. Қазақстан жерінде жеңіл есірткіден гөрі өте улы түріне көбірек сұраныс болып жатыр. Республикадағы есірткіні көп пайдаланатын нашақорлар саны қарқынды өсіп келе жатқан қара дақтар. Мысалы: Теміртау қаласында 9 ай ішінде 633 нашақор бар екені анықталып, 111 заңды бұзғандықтан істері сотта қаралған. Өз облысымызда 20 мың 732 нашақор, 637 СПИД ауруына шалдыққандар тіркелген. Осылардың 48%-ы қылмыскерлер.
Тағы да айтарым, өкінішке орай көптеген азаматтарымыз өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға жауапты емес, немқұрайды қарайды. Тіпті денсаулығы өзіне емес, тек дәрігерлерге қажет сияқты медицинаға тұтынушылық немесе масылдық пиғылы бар. Дәрігерлер қанша ескертсе де жаман әдеттерден арылғысы келмейді. Темекі тартады, насыбай атады, салынып арақ ішеді. Мысалы: К-деген гипертониямен кісі жағдайы бақуат бола тұра өз (денсаулығына) кеселіне бір тиын жұмсағысы келмейді, тек үкіметтің қаражатына иек артқысы келеді. Кейбір аналарымыз қонақ келгенде көл-көсір дастархан жасап, ал өз денсаулығына аса қажет анемияға қарсы бір дәріні де сатып алып ішкісі де келмейді. Жалпы, халқымыздың «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген дана қағидасын әрдайым, әрқайсысымыз жадымыздан шықпайтын биік ұстаным болуға тиіс. Себебі бұл қаражат халықтікі, әрбір салық төлеушінің үлесі екенін ұмытпағанымыз жөн.
Жас кезінен аурушаң болған Поль Брегг «Өзіңді өзің жасай біл» деген қағиданы нық ұстанған. Ол ынта-жігерінің салауатты өмір сүруге деген құштарлығының арқасында барлық ауруларды жеңіп, денсаулығы мықты болып өмір сүрген. Ия, кіснің болса да денсаулығы өз қолында. Салауатты өмір сүремін десеңіз ешкім оған қарсы тұра алмайды.
Салауатты өмір салтына денешынықтыру, спорт, дене тәрбиесі, туризм, халықаралық туризм, табиғатқа серуен, таза ауада жүру жатады. Кешкі тамақтан соң, таза ауада бір-екі сағат серуен құрып, ұйықтаудың пайдасы зор. Ұйқы 7-8 сағаттан кем болмауы тиіс. Әр адам жыл сайын бір рет еңбек демалысын тиімді пайдаланғаны жөн. Барлық кезде тамақты жаңадан дайындап ішкен дұрыс. Алланың табиғатты адам үшін жаратқанын және парыз еткенін, тіршілігінде қажетіне дұрыс пайдалануды, денсаулығына зиян келмейтіндей жағдайда болуын қадағалауды салауатты өмір салты деп ұғамыз.
Адам денсаулығына зиянын тигізетін жат әдеттерден аулақ болғаны жөн. Енді оларға не жататынына тоқтала кетейік: Олар – темекі тарту, спирттік ішімдіктерге, есірткілік заттарға салыну. Арақтың орнына қымыз бен қымыран іш, темекі тартудың орнына таза ауада көбірек жүр. Жастарға есірткіні пайдаланба, көңіл көтеретін мәдени көпшілік орындарына баруды әдетке айналдыр дер едім. Еңбек адамды тәрбиелейді. Сондықтан жұмыс істеуден қашпаған жөн. Жалқаулыққа салынудың соңы жақсылыққа апармайды. Имандылық жолына түсіп, жылына бір келетін оразаны тұтып, оның тәртібін сақтағаныңыз дұрыс. Дүниеде бұған тең келетін ештеңе жоқ.
Біз табиғаттың, қоршаған ортаның ластануына жол бермеуіміз керек. Өзіңізді қандай көрсеңіз, өзгелерді де солай көріңіз. Адамдар бір-бірімен дос, бауырлас, сыйлас, рақымды, мейірімді болса, нұр үстіне нұр жауады. Әрқашан жаман ойдан аулақ болыңыз. Адам өзін өзгеден кем сезінуі, денсаулығының нашар екендігін ойлап қамығуы, көз алдына өлім қорқынышын елестетуі ойды бұзады.
Сөз соңында қайра айтарымыз, халық денсаулығы тек медицина қызметкерлерінің кәсіби тірлігі ғана емес, бүкіл қоғамның тұтас денсаулық сақтауға және нығайтуға арналған үйлескен іс-қимыл әрекеттерінің жемісі екенін баршамыз да ұғынуға тиіспіз. Сонда ғана қоршаған ортаны сақтай отырып, таза су ішіп, дұрыс тамақтанып, иманды және салауатты өмір салттарын тұрақты қалыптастырсақ болашақтың жарқын кепілі болмақ.
368
118 708 
