Сезүү органдары

Сезүү органдары. Анализаторлор

Адамдын сезүү органдары айлана чөйрө менен өз ара байланышты түзөт. Адамда аларда бешке бөлүнөт:

• көрүү органы – көз

• угуу орган – кулак

• жыт сезүү– мурду

• тери сезими - тери

• даам татуу – тил.

Алардын баары сырткы дүүлүктүргүчтөргө жооп кайтарат. Бизге айлана чөйрөнү байкатат жана ылайыктуу жол менен элестеттирет. Алардын жардамы менен айлана чөйрө жөнүндө маалыматтар кабыл алынат, баш мээ аны анализдейт жана түшүндүрөт.

Жыт сезүү органы

Биз он миңге чейинки жыт ажырата алабыз, кээ бирлери (уулуу газдар, түтүн) бизди коркунучтар жөнүндө эскертет. Мурдун көңдөйүндө жайланышкан клеткалар жыт булагы болгон молекулаларды ажыратат, мээге нерв импульстаын жиберет. Мээ жагымдуу жана жагымсыз жыттарды аныктайт. Окуумуштулар жыттардын жети негизги жытты аныкташкан: жыпар жыттуу (камфоралуу), эфирдүү, кумар жыттуу (гүл жытты), амброзия жыты (мускустун жыты – парфюмерияда пайдаланган жаныбарлардын заты), жагымсыз (чириткич жыт), сарымсак заттуу (күкүрттүү) жана күйүк жытты.

Даам татуу органдары

Даам татуу, сезүүгө - жыт сезүүгө караганда азыраак өнүккөн, тамактын жана ичкиликтердин сапаттын жана даамын өзгөчүлүгүн аныктайт. Даам татуу клеткалар даам таттыргыч бүдүрмөлөрүндө жайланышкан, кошумча сапаттуу даамын аныктап тиешилүү нерв импульстарын мээге өткөрөт. Мээ даамды тактап аныктайт.

Тил органынын түзүлүшү

Адам даамды татып сезүүгө мүнөздүү. Бул даам татыган өзгөчө клеткалардын эсебинен пайда болот. Алар тилде жайгашкан 30тан 80ге чейинки клеткалардан турган даам татыган бүдүрлөрдү пайда кылат. Бул даам татыган чокморчолор козу карын бүдүрөлөрүнЪн курамында, тилдин үстүндө жайгашкан.

Мисалы, туздуу жана таттуу даамын тилинин учу, ачуу даамын – тилдин түп жагы, кычкыл даамын – каптал жагы аныктайт.

Тамакты кантип даамдайбыз?

Тамакты баалаганда жалаң анын даамына гана көңүл буруу жетишсиз, аны баалоодо жытын сезүү өтө манилүү ролду ойнойт. Мурун көңдөйүндө эки жыт аныктоочу - жыт сездиргич аймактары жайланышат. Тамактанганда анын жыты ошол аймакка жетет, алар тамактын өзгөчөлүгүн элестетип, анын даамын аныктайт.

Көрүү

Адамдын сезүү органдарынын негизги органы – көрүү, анын эсебинен сырткы дүйнө жөнүндө маалыматтын 80%тин кабыл алабыз. Көз, көздү кыймылдаткыч нерв, жаш бези ж.б. – көрүү органдын элементтери камсыздайт.

Болгон сезүү органдардын ичинен биз басымдуулун ээлеген - көрүүнүнү пайдаланабыз. Көрүү процессине көп органдар катышат: күндүн нурлар кареги,челдин айнекчеси, чечекейлердин, негизинде көздүн тордомо кабында аңтарылган сүрөт пайда болот. Сүрөттү тордомо кабында колбача жана таякчалар жардамы менен нерв сигналына айланат, көрүү нерв аркылуу баш мээге өтөт. Мээ нерв импульсту сүрөт сыяктуу аныктап, керектүү багытка аңтарып 3D мейкендикте кабыл алат.

Угуу

Окуумуштулардын ойлору боюнча угуу – бул адамдын сезүү органдарынан экинчи ордун ээлейт. Уңдөр (абанын термелүү) кулак түтүгү аркылуу тарсылдакка жетип анын дирилдешине алып барат. Андан кийин алар угуу тешиктен жана суюктук менен толтурулган түтүктөн – үлүлдөн өтүп угуу клеткаларды дүүлүктүрөт. Бул клеткалар нерв сигналдарга баш мээге өтүп, тарсылдакты дирилдетет. Мээ ал сигналдарды үн сыякту сезип, анын бийиктигин, кичине же катуулугун аныктайт.

Тери сезими

Теринин үстүндө жана анын ткандарында миллиондогон рецепторлор жайланышкан. Алар денеге тийгизип коюда, басууда жана сыздаганды сезип, жүлүнгө жана баш мээге тиешелүү сигналдарды жөнөтөт. Баш мээ бул сигналдарды анализдеп жана аныктап, аларды жагымдуу, нейтралдуу же жагымсыз экендигин элестетип аныктап сездирет.

Рецепторлордун бардык сигналдары борбордук нерв системасына өтуп, сигналдар (дүүлүгүнүн импульстары) анализделип, иштелип чыгарылат.