Shaxs va uning xususiyatlari.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT PEDAGOGIKA INTITUTI

TEXNOLOGIK TA’LIM PRAKTIKUMI FAKULTETI 222-GURUH TALABASI QURBONOVA LOBAR QODIROVNANING BAJARGAN

Mavzu:Shaxs haqida tushuncha

Bajardi:Qurbonova Lobar Qodirovna

Rej a :

• Shaxs va uning xususiyatlari.

1

• Shaxsning ijtimoiy mavqei, manfaati.

2

• Shaxsning ijtimoiylashuvi.

3

• Deviant fe’l-atvor va uning klassifikatsiyasi.

4

Shaxs va uning xususiyatlari.

Ijtimoiy munosabatlarning dastlabki va birlamchi asosi, ularni keltirib chiqaruvchi manbai – shaxs hisoblanadi. Sotsiologiyada shaxsning shakllanishi, ijtimoiy birliklar bilan bog’liq holda rivojlanib boruvchi, uning ehtiyojlarini, shaxs va jamiyat, shaxs va ijtimoiy guruhlar o’rtasidagi funktsional munosabatlarni, shaxs huquqini o’z-o’zidan boshqarilishi jarayonlarini

o’rganadi.

Shaxsiy qarashlarga ega bo’lgan o’zini idora qila oladigan, o’zining kelajagini rejalay oladigan insonga shaxs deyiladi.

Shaxs konkret sotsial munosabatlar sub’ekti sifatida namoyon

bo’lishi inobatga olinadigan bo’lsa, shaxsning asosiy sotsial sifatlari konkret sotsial guruhlar, jamoalar faoliyati va munosabatidan tarkib topadi. Shu sababli shaxsning sotsial sifatlari uchta kichik sistemadan iborat:

shaxsning individualligi;

uning shaxslararo munosabatlari;

munosabatlar sub’ekti sifatida mavjud bo’lishi.

S h a xsning s h a xs lararo m u n o s abati shu munosabatlar sistemasining elementlaridan biri ekanligini bildiradi. Shaxslararo munosabat shaxs rivojlanishining, uning komil inson sifatida tarkib topishining asosiy sifatida xizmat qiladi.

S h a xs n in g i j t i m o iy m uno s ab a t l ar s u b ’ e k ti s i f a t ida mavjud bo’lishi uning shu munosabatlaridagi sub’ekt sifatidagi maqomi belgilaydi.

Shaxsning ijtimoiy mavqei, manfaati.

Shaxsning ijtimoiy mavqei

bu shaxsning uning huquq va majburiyatlari yoshi, jinsi, kelib chiqishi, kasbi, oilaviy ahvoliga mos ravishda jamiyatda egallagan o’rnidir.

Shaxs manfaati

– bu individ faoliyatining u yoki bu ehtiyojni qondirish bilan bog’liq

yo’nalganligidir.

Manfaatning to’rt turi farqlanadi:

1. Munosabat manfaat

2. Harakat manfaat

3. Tayanch manfaat

4. Yo’nalish manfaat

Munosabat manfaat shaxsning faoliyati jarayonida u yoki bu ob’ektdagi voqea va hodisalarga nisbatan qiziquvchanligini anglatadi. Munosabat manfaat shaxsda shu voqellikka nisbatan e’tiqodining shakllanishidan paydo bo’ladi. Shu sababli munosabat manfaat ijtimoiy munosabatlar sistemasida muhim o’rin tutadi.

Harakat manfaat shaxsning u yoki bu faoliyat sohasida qatnashishida namoyon bo’ladigan manfaat shaxsning faoliyat jarayonining aktivligi yoki passivligini bildiradi.

Tayanch manfaat shaxsning boshqa shaxslar, guruhlar bilan uzoq sotsial ta’sirlashuv jarayonida shakllangan va turli shaxslararo, guruhlararo munsabatlarda ma’lum bir faoliyatda yoki ijtimoiy munosabatlarda shakllanadi va sotsial dinamik xususiyatga ega bo’ladi. Tayanch manfaat shaxsda o’zining imkoniyatlarini yuzaga chiqarishda, unda stereotiplarning shakllanishida asos bo’lib xizmat qiladi.

Yo’nalish manfaat manfaatlar ichida murakkab hisoblanadi, chunki shaxs manfaatlaridan birinchi, ya’ni o’zi uchun muhimini tanlashini talab qiladi. Shaxs manfaatlari ma’lum bir ijtimoiy muhitda shakllanadi va sotsial dinamik xususiyatga ega bo’ladi.

Ijtimoiy muhitning o’zgarishi shaxsdan o’z manfaatlarini o’zgartirishni talab qiladi.

Shaxsning ijtimoiylashuvi.

Shaxsning ijtimoiylashuvi ya’ni ijtimoiy shakllanshi va rivojlanishi bu juda murakkab, ko’p qirrali jarayondir, u ob’ektiv muhit

ta’siri ostida ham, maxsus tashkil etilgan va ongli yo’naltirilgan tarbiya ishlari ta’siri ostida ham yuzaga keladi.

«Sotsial muhitning» shaxsga ta’siri jarayoni ko’p qirralidir, chunki, u sotsial sistemaning barcha tomonlari, jarayonlarining majmuasini ifodalaydi: moddiy elementlar, individni o’rab turgan, o’z konkret sotsial roli, pozitsiyasi, qarashlari va o’rganishlariga ega bo’lgan odamlar, individ tomonidan o’zlashtiriladigan, qabul sotsial hulq-atvor normalar, shuningdek, jamiyatda obe’ktiv mavjud bo’lgan sotsial imkoniyatlar, sotsial «ko’nikmalar», talablar strukturasi.

Insonning ijtimoiylashuv va tarbiya asosidagi shaxsga xos xususiyatlarining shakllanish jarayonini qator ob’ektiv va sub’ektiv faktorlar bilan asoslash mumkin:

• sotsial ehtiyojlar va qiziqishlar

1

• sotsial yo’nalishalr va pozitsiyalar

2

• hulq-atvorni strategik tashkil etish

3

• sotsial aktivlik

4

Sotsial ehtiyojlar va qiziqishlar tizimi , ilgari aytib o’tganimizdek, shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasi asosini tashkil etadi. Ehtiyojlar inson faoliyatining va hulq-atvorining birlamchi, asosidir, ularni yuzaga keltiruvchi kuchdir.

Shaxsning sotsial yo’nalishi va dunyoqarashi sistemasiga programmalar, maqsadlar, ishonch-e’tiqodlar va baholovchi kriteriylar yig’indisi kiritiladi.

Ular shaxsning afzalroq va majburiy fe’l- atvorini belgilaydi.

Ijtimoiylashuvning shaxsga xos tizimlari konkret – tarixiy xarakterga ega va shaxsning ijtimoiylashuvi jarayoni mohiyatini ochib beruvchi ijtimoiy munosabatlar tipi va xarakteriga bog’liq.

Fe’l-atvorni ichki strategik tashkil etish tizimini ijtimoiylashuvining asoslovchi mexanizmlarini harakatga keltirish

«vositasi» sifatida qarash mumkin. U bir tomondan shaxsning ehtiyojlari qiziqishlari orientatsiyalari va pozitsiyalari va ikkinchi tomonda uning aktivligi

o’rtasida «ko’prik» sifatida namoyon bo’ladi.

Deviant fe’l-atvor va uning klassifikatsiyasi.

Deviatsiya (lotincha chetga og’uvchi fe’l-atvor degan ma’noni beradi) ko’pgina hollarda sotsial sanktsiyalarga muhtoj bo’ladi. Deviatsiyaning shunday ko’rinishlari borki, ular odamlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar normalarining buzilishi bilan

bog’liq bo’lib, jamiyatga jiddiy zarar etkazmaydi.

pozitiv

negativ

Deviatsiyan i ng 2 xil

ko’rin i shlari mavjud.

Negativ deviatsiya sotsial patologiyadir va uning ko’rinishlari konkret shaxsga va butun jamiyatga jiddiy zarar etkazadi.

Pozitiv deviatsiya hollari normalar eskirib, talabga javob bermay qolganda va ulardan og’ish tizimning rivojiga, fe’l-atvorning mavjud konservativ standartlarini o’zgartirishga yordam berishi mumkin

bo’lganda uchraydi.

Deviat s iy a ning quyidagi

jinoyatchilik

kl a ss i fikatsiyasi mavjud:

alokogolizm

giyohvandlik

suitsid

fohishab o zli k .