Сказка "Урал батыр" Литературное чтение на родном (башкирском) языке. 3 класс.

  Арҙаҡлы башҡорт ғалимы, мәғрифәтсе Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев

һәр башҡорт үҙенең ете быуынын , риүәйәт , өләңдәрҙе һәм йондоҙҙарҙы белергә тейеш,

тип яҙған үҙенең “Йәдкәр” исемле китабында.

«Урал батыр» эпосын яттан һөйләгән

Ғәбит сәсән Арғынбаев

(1856 - 1921 ) — сәсән-импровизатор, ҡурайсы, йырсы,

башҡорт фольклорын йыйыусы

«Урал батыр» эпосын яттан һөйләгән

Әйтештәрҙә лә ал бирмәҫ сәсән булған. Мәҫәлән, ул  1912  йылда  Ырымбурҙа

1812 йылғы Ватан һуғышында  еңеүгә 100 йыл тулыуға арналған ҙур йыйында,  1920  йылда 

Стәрлетамаҡта   Башҡортостан  хөкүмәте тарафынан ойошторолған бәйгелә беренсе урындарҙы ала.

«Урал батыр» эпосын яттан һөйләгән

«Ул унар табаҡлы эпостарҙы һис туҡтауһыҙ яттан һөйләй ине, һөйләгәндә үҙен-үҙе онотоп, көлөр ерҙә көлөп, илар ерҙә илап, әҫәрләнеп торор ине. Һөйләгәндә уртала туҡтап ҡалып бүленһә, шул ерҙән ялғап китә алмай, яңынан башлай ине» М.Буранғолов

«Урал батыр» эпосын яттан һөйләгән

Хәмит сәсән Әлмөхәмәтов

Уның тураһында мәғлүмәттәр юҡ тиерлек

«Урал батыр» эпосын яҙып алған

• Мөхәмәтша Буранғолов

«Урал батыр» эпосы  — башҡорт халҡының бөйөк ҡомартҡыһы, ата-бабаларыбыҙ быуындан-быуынға тапшырған бай хазина — ауыҙ-тел ижадының һоҡланғыс өлгөһө. Ул үҙенең боронғолоғо, күләме, йөкмәткеһе һәм әһәмиәте яғынан донъяла билдәле башҡа ошо жанр әҫәрҙәре менән бер кимәлдә тора.

Урал батыр

Һомай

Самрау батша менән Ҡояштың ҡыҙы

Һомай:

-Бар ҡоштарға баш булған

Самрау батша менән Ҡояштың

Һомай тигән ҡыҙымын.

Мине бүлеп ашап та,

сәйнәп йотоп та,

барыбер аш булмамын.

Йәншишмәнән һыу алып

Әсәм тәнем йыуҙырған.

Ебәрегеҙ һеҙ мине,

Үҙ илемә ҡайтайым.

Ебәрһәгеҙ, Йәншишмәнең һыу юлын

һеҙгә әйтеп китермен, тип ялбарған

Бар ҡоштарға баш булған

Самрау батша

Ай

Ҡояш

Айһылыу

Һомай

ыҙғыш

Шүлгән Һомай ҡошто ашау, Урал ҡотҡарыу яғында булып, ыҙғыш киткән .

Йәнбирҙе ҡарт шунда уҡ Шүлгән менән Уралға ҡоштар артынан күҙәтеп барып, Йәншишмәне табырға, Үлем осраһа, башын ҡырҡып алып ҡайтырға ҡушҡан. Ике улын ике арыҫланға мендереп оҙатҡан. Шүлгән, Урал менән айырылышҡас, Зәрҡүм менән осраша. Улар Һомайҙы, уның булат ҡылысын ҡулға төшөрөргә тип, Самрау иленә китә. Ләкин Һомай уларҙы тотоп бикләп ҡуя.

Аҡбуҙат

Булат ҡылыс

Әзрәҡә-дейеүҙәр батшаһы

Етегән йондоҙлоғо- ете йондоҙ

легенда

Етегән йондоҙ тураһында

“ Етегән тигән ете йондоҙ – ете дейеү ул. Етегәндән алыҫ түгел ике йондоҙҙо  Һарат  менән  Буҙат , тиҙәр. Теге ете дейеү шул Һарат менән Буҙатты баҫтыралар. Инде ҡыуып етеп, тотоп ашайым, тиһәләр, таң ата ла ҡуя. Таң атһа, ашай алмай.

Етегән тигән ете йондоҙҙо бер тында ете уратып әйтһәң, һауап була”, – тигәндәр боронғолар.

Әкиәт геройҙарын ике төркөмгә бүлегеҙ

Эпосты беләбеҙме?

ТИКШЕРӘЙЕК!

Ат түгел, ... менгәндәр,

һаҙаҡ түгел, балыҡҡа ... ебәреп,

ҡошҡа ... сөйөп һунарсылыҡ иткәндәр.

Йәнбирҙе ҡарт менән Йәнбикә ҡарсыҡ,

Йыртҡыс йәнлектең атаһын тотһа,

....... сәйнәп ашаған.

....... менән .... ғә,

.... е менән .... ға,

... менән ...... ға

Бүтән һынын ташлаған.

Йәнлек орғасы булһа,

..... ашағандар.

Үлән емшәр йән тотһалар,

ҡара ..... тән ҡан һурҙырып

шул ҡан менән һыуһындарын ҡандырғандар.

....... менән .... ды,

үҙҙәре ир етеп һунарсылыҡ итә башламайынса,

ҡандан ауыҙ итеүҙән тыйғандар, ти

Берҙән-бер көндө

атаһы менән әсәһе йәнлек ауларға киткәс,

..... ҡустыһын ҡабырсаҡтағы ҡанды

ауыҙ итергә димләгән.

Тик .... атаһы һүҙен тотҡан.

Ҡан эсеүҙән баш тартҡан.

..... Һүҙен һүҙ иткән.

АФАРИН!