Просмотр содержимого документа
«Строение твердых тел. Механические свойства твердых тел»
MAVZU: Qattiq jismlarning tuzilishi. Qattiq jismlarning mexanik xossalari |
Nazariy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi |
Mashg’ulot vaqti-2 soat | O’quvchilar soni-30-32 nafar |
Mashg’ulot shakli | Nazariy-to’liq o’quv mashg’uloti; Amaliy-bilimlarni tizimlashtirish; |
Mashg’ulot rejasi | 1. Qattiq jism xossalari. 2. Qattiq jismlarning tuzilishi. 3. Amorf va kristall jismlar. 4. Qattiq jismlarning mexanik xossalari: elastiklik, plastiklik, mo’rtlik 5. Qattiq jismlarning qo’llanilishi. |
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Qattiq jismlar bo’yicha bilimlarini shakllantirish; Qattiq jismlarning tuzlilishi va xossalariga qarab tadbiq etish malakalarini shakllantirish; |
Pedagogik vazifalar: Qattiq jismlarning tuzilishi va undagi fizik jarayonlar haqida ma’lumot berish; Qattiq jismlarning mexanik xossalarini ochib berish; Qattiq jismlarning qo’llanilishida ularning xossalaridan farqlashni o’rgatish; Mavzu savollari bo’yicha izohlash va shakllantirish jarayonini tashkil qilish. | O’quv faoliyatini natijalari: Qattiq jismlarning hossalari haqida tushunchaga ega bo’ladilar; Qattiq jismlarning tuzilishi va undagi fizik jarayonlar haqida ma’lumotga ega bo’ladilar; Qattiq jismlarning mexanik xossalarini ochib beradilar, Qattiq jismlarning qo’llanilishida ularning mexanik xossalarini farqlaydilar; Mavzu asosida hulosalar chiqaradilar; |
O’qitish usullari | Tushuntirish, yo’riqnoma berish, taqdimot; “Rezyume”; “Nilufar guli”-grafik organayzeri; |
O’qitish vositalari | Ma’ruzalar matni, doska, slaydlar, tarqatma materiallar; |
O’quv faoliyatini tashkil etish shakli | Yakka tartibda va jamoaviy; |
O’qitish shart-sharoitlari | Texnik vositalardan foydalanishga va kichik guruhlarda ishlashga mo’ljallangan auditoriya; |
Qaytar aloqaning usul va vositalari | Og’zaki so’rov: tezkor so’rov, taqdimot; Yozma so’rov: tarqatma materiallar asosida |
“Qattiq jismlarning tuzilishi. Qattiq jismlarning mexanik xossalari”
mavzusidagi nazariy mashg’ulotining texnologik xaritasi
Faoliyat bosqichlari | Faoliyat mazmuni |
O’qituvchi | O’quvchi |
1-bosqich O’quv mashg’ulotiga kirish (10 daqiqa) | 1.1 Mavzuning nomi, maqsadi, va rejasini e’lon qiladi; Tayanch iboralar bilan tanishtiradi; (1-Ilova) 1.2 Mashg’ulotda baholash mezonlari bilan tanishtiradi. 1.3 Mashg’ulot shiori asosida ma’nviyat saboqlarini beradi; | Tinglaydilar; Aniqlashtiradilar; Savollar beradi; Yozib oladilar |
2-bosqich Asosiy (60 daqiqa) | 2.1 O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha egallagan bilimlarini uyga berilgan “Rezyume” texnologiyasi orqali muhokama qiladi. (17-mavzu, 5-Ilova bo’yicha) Qatorlar bo’yicha bittadan lider saylab, ma’lumotlarni jamlab, taqdimot qilishlarini aytadi; Taqdimotni tashkillashtiradi; 2.2 Mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq slaydlarni Power point tartibida (2-Ilova) namoiyish va sharxlash bilan mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. Mavzuning har bir qismi bo’yicha hulosalar qiladi; eng asosiylariga e’tibor qaratadi; berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. 2.3 Mavzuni “Nilufar guli” chizmasi usuli bilan mustahkamlaydi. (3-Ilova) Qatorlarga bittadan ekspert varag’ini tarqatadi; O’quvchilarning Ekspert varag’ini tartib bilan to’ldirishlarini nazorat qiladi. Xar bir qatordan bittadan lider saylab, taqdimotini tashkillashtiradi; (“Nilufar guli”-qoidasi 12-mavzu, 3-Ilovada) | Qatorini qo’llab-quvvatlaydilar; Taqdimot qiladilar; Muhokama qilishadi; Eshitadilar, Yozadilar; Qatorini qo’llab-quvvatlaydilar; Taqdimot qiladilar; |
3-Bosqich Yakuniy (10 daqiqa) | 3.1 Mavzuni rejasi asosida hulosa qilib, eng muhim ma’lumotlarga o’quvchilar diqqatini jalb qiladi. 3.2 Guruhdagi ish jarayoni baholaydi. 3.3 Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi: Vazifa: Nazorat savollari asosida tayyorlanib kelish; (4-Ilova) | Tinglaydilar Yozadilar; |
1-Ilova
Taяnch tushunchalar:
Qattiq jismlar; monokristallar; polikristallar; amorf jismlar; polimerlar; polimerlarning xossalari va qo’llanilishi; qattiq jismning deformatsiyasi; materialning mustahkamligi; cho’zilish diagrammasi; moddaning mo’rtligi; moddaning qattiqligi.
2-Ilova
1-Slayd
Moddalarning qattiq xolati faqat molekulalarining bir-birlari bilan juda kuchli bog'langanligi bilangina emas, balki doimiy xajmi va shaklini (kristallar) saqlashi bilan xam xarakterlanadi.
Qattiq jismlar turli xususiyatlariga asoslanib ikki turga:
kristall va amorf jismlarga ajratiladi.
Kristall jismlarning asosiy xususiyati ularning izotropik emasligi (anizotropligi);
Barcha yo'nalishlarning teng kuchliligi, izotroplik, teng kuchli emasligi anizotroplik deyiladi.
Amorf jismlar esa izotropdir. SHuningdek gazlar va ko'plab suyuqliklar xam izotrop moddalarga kiradi.
2-Slayd
Anizotroplikni tushunish uchun grafit kristalining tuzilishi:
Kristall panjara tugunlari o'rni takrorlanishining doimiy xarakterga ega ekanligi, ya'ni uzoq tartibning uzinliligi kristall jismlarga xos bo'lgan xususiyatdir.
3-Slayd
4-Slayd
Kristall jismlar ikki guruxga bo'linadi: monokristallar va polikristallar.
Monokristallar-Zarralari bir xil kristall panjara xosil qiladigan qattiq jismlar.
Polikristallar-betartib joylashgan kichik kristallchalar — kristalllar — kichik monokristallar dan tashkil topgan bo'ladi.
5-Slayd
Kristall panjaraga boshqa element atomining kirib qolishi:
Begona atom tugunlararo bo’shliqda | Asosiy moddaning kristall panjaradagi o’rnida joylashib qolishi | Kristall panjara tugunidagi atomning o’rni bo’sh qolishi |
| | |
Ba'zi organik moddalarning shunday xolati mavjudki, ular garchi suyuqliklarga xos bo'lgan oquvchanlik xususiyatiga ega bo'lsalarda, lekin kristallarga xos bo'lgan molekulalarining joylashuvidagi ma'lum batartibdik va ba'zi fizik xossalari bo'yicha anizotroplik xususiyatlariga egadir. Kimyoviy birikmalarning bunday holatlari suyuq kristall holati deyiladi.
6-Slayd
Texnikada moddalarning qattiqligi ham muxim axamiyatga ega bo'ladi. Ikkita material berilgan bo'lsa, ularning qaysinisi ikkinchisining sirtida chizib iz qoldira olsa, o'sha qattiq xisoblanadi. Metallarni arralash va kesish uchun ishlatiladigan moddalar qayta ishlanadiganlariga nisbatan qattiqroq bo'lishi kerakligi shubxasiz. Xozirgi-paytda bu maqsadlarda o'ta qattiq qotishmalardan foydalaniladi.
7-Slayd
Tabiiy moddalar ichida eng qattig’i-OLMOS!
3-Ilova
“Nilufar guli” chizmasi uchun ekspert varag’i:
4
2
3
2
9
3
6
5
1
8
4
5
6
7
7
9
8
1
4-Ilova
Nazorat savollari:
Qattiq jismlarning qanday xususiyatlari bor?
Qattiq jismlarning necha xil turlari mavjud?
Anizotroplik deb nimaga aytiladi?
Kristall panjara deb nimaga aytiladi?
Kristall panjaraning tuguni deb-chi?
Kristall jismlarning qanday turlari mavjud?
Monokristallar deb qanday jismlarga aytiladi?
Polikristallar deb qanday kristallarga aytiladi?