Тыва Республиканың Ѳѳредилге болгаш эртем яамызы
Муниципалдыг бюджеттиг өөредилге чери
Кызыл хоорайның Лидия Сергеевна
Новикова аттыг 7 дугаар ортумак ниити билиг школазы
ТЕСТ
Темазы: Причастие
Тыва дыл болгаш англи дыл башкызы
Санаа Сай-Хонаш Валерьевна тургускан.
НАРЫН ТЕСТ
Причастие – дээрге …
Амгы тыва дылда 4 причастие хевири бар: эрткен үе причастиези (кожумаа -ган), келир үе причастиези (кожумаа -ар), …, … .
Терминнерниң дүүшкек тодарадылгарын айтыр:
а) причастиелер - … | 1) кылдыныгга чугаалап турар кижиниң хамаарылгазын илередир кылыг сөзүнүң хевирлери болур. |
б) наклонение - … | 2) составтыг кылыг сөстери тургузар база өске кылдыныгга немелде кылдыныгны илередир кылыг сөзүнүң өскерилбес хевирлери болур. |
в) деепричастие - … | 3) кылыг сөзүнүң, ат сөзүнүң, ат сөстериниң шынарлары сиңген кылыг сөзүнүң хевирлери болур. |
Эрткен үениң причастиезиниң кол уткаларын айтыр:
а) Кылдыныгның эрткен үеде болганын көргүзер;
б) Кылдыныгның мурнунда эгелээш, амгы үеде үргүлчүлеп турарын айтыр;
в) Чүвелерниң адын көргүзер (чүве ады уткалыг хереглеттинер);
г) Кылдыныгның демдээн көргүзер.
Кылдыныгның эрткен үеде болганын көргүскен чижектерни айтыңар:
а) Чоогунда тейден аъттар даванының даажы дыңналып келген;
б) Кежээ иешкилер одунуң чанынга чугаалажып олурганнар;
в) Үдээннерниң чайган холдары, оларның туткан аржыылдары холушкаш, өн-баазын өңнүг далай ышкаш, чалгып турду;
г) Эки ажылдааннарны хүндүлел бижиктери-биле шаңнаан;
д) шуптузу.
Эрткен үениң причастиезиниң болбас кожумаа (-ба…) ажыглаттынган чижектерни айтыңар:
а) Калдар-оол орус дыл кичээлинде онаалгазын күүсетпээн;
б) Бо сураглыг «Хайыраан бот» деп шиини номчуваан, көрбээн кижи ховар-ла боор;
в) Эртен көжүп үнеривисте хат-даа хадываан, хар-даа чагбаан, ася-кааң хүн-не чүве;
г) Дээр бүргеп келген, чаъс чаггы дег-дир.
Келир үениң причастиезиниң кожумаан айтыңар:
а) –ган, -ген, -кан, -кен;
б) –галак, -гелек, -калак, -келек;
в) –гы, -ги, -гу, -гү, -кы, -ки, -ку, -кү;
г) –гыла, -гиле, -кыла, -киле, -кула, -күле.
Кылдыныгның келир үеде болурун көргүскен чижектерни айтыңар:
а) Бо кайгамчыктыг чараш хоорайга ам база келир мен;
б) Колхоз баштайгы кышка белеткенип турган;
в) Чогаалчының ырларын, шүлүктерин чон ырлап, номчуп турар;
г) Ыдын чедип алгаш, Адыгжы ойнап чорупкан.
Терминнерниң дүүшкек уткаларын айтыңар:
Эрткен үениң причастиези | Кылдыныгны келир үеде бооп болгу дег кылдыр көргүзер. Ынчангаш бо аналитиктиг хевир кылдыныгның чүгле келир үеде болурун эвес, харын ооң-биле кады «бооп болур» деп модальдыг утка илередир. |
Келир үениң причастиези | Чүвениң кылдыныгга укталган демдээ амдыызында чок, ынчалза-даа болу бээрин илередир. |
Болгалак үениң причастиези | Чүвениң келир үеде болур азы доктаамал кыдыныынга укталган демдээн көргүзер. |
Болгу дег үениң причастиези | Чүвениң эрткен үеде азы доктаамал кылдыныындан тывылган демдээн көргүзер. |
Келир үениң болгаш болгалак үениң причастиелериниң ылгалдарын тодарадыңар: ________________________________________________
Чүве ады уткалыг хереглеттинген причастиелерни айтыр:
а) Ажылдааннар автобуска олургулапкан;
б) Октаргайже ужудуп үнүп турган кижилерни оон-даа артык үдээни чадавас;
в) Чалатканнарны мурнуку олуттарже чалап тур бис;
г) Эжим ажылдаанда кызымак кижи;
д) Эки өөренгеннерни янзы-бүрү чаагай белектер-биле шаңнаан.
Келир үе причастиезиниң болбас хевиринге чижектен бериңер:
Эрткен үе причастиезиниң болбас хевириниң кожумаан ажыглап домактан чогаадыңар:
Болгалак үе причастиезиниң тодарадылгазы - ____________________
Болгу дег үе причастиезиниң тодарадылгазы - ____________________
Эрткен үениң причастиезиниң болбас кожумаа ажыглаттынган чижекти айтыр:
а) келбээн;
б) манава;
в) номчуваан;
г) хадываан;
д) ажылдаан.
… … причастиези «деп» деп дузалал сөс-биле кады чорда, аңаа база «чок» деп артынчы немежи берип болур болгаш ынчан кылыг сөзү база-ла кылдыныг болбас, чок деп утка илередир.
Чонум-биле, черим-биле
Ажыл болгаш херээм тудуш, коргарым чок.
(М. Кенин-Лопсан. Коргарым чок.)
Кылдыныгның чугаа үезинде болбаан, ынчалза-даа ооң соонда дораан чайлаш чок болурун илереткен чижектерни айтыр:
а) Честек-кат ам-даа бышкалак дээр чорду;
б) Бисти үдеп келгеннер холун чайып туруп калды;
в) Кадарчылар малын одарже үндүргелек;
г) Тракторист ховузун магадаан көрүп тур.
Чүвелерниң болу берип болгу дег кылдыныг демдээн илереткен чижектерни айтыр:
а) Хорадаанда каттырар, өөрээнде ыглаар;
б) Бичии уруглар шокар платьелер кеткен ойнап тур;
в) Ынчанмайн канчаар, малдыг бай улуска ажы-төлүн бергеннер харын тодуг, эки бүдүн чоруур чүве туру ийин;
г) Оолду бактап чектеги дег, опчок чүве Чечек тыппаан;
д) Бо кежээ черле чаъс чаггы дег-дир.
… … причастиези «дээр» деп причастие-биле кады чорда, аңаа «эвес» деп артынчы немежи берген чоруп болур болгаш бо таварылгада кылыг сөзү база-ла кылдыныг болбас, чок деп уткалыг болур.