Тема урока: "Абылай хан"

Саба?ты? та?ырыбы: Абылай хан.

         Т?рі: ?ылыми - конференция саба?ы.

         Білімділік ма?саты: Абылайды? ?аза? тарихында?ы орнын ?айратты ?а?арман, ?олбасшы, м?мілегер, хан ж?не сазгер ретіндегі бейнесін ашып к?рсету.

         Т?рбиелік ма?саты: Абылай хан мен оны? ?рпа?тарыны? т?уелсіздік жолында?ы к?ресін д?ріптей отырып, елжандылы?, отанс?йгіштік ?асиеттерге баулу; ?ылым, ?нер ар?ылы рухани м?дениетін дамыту.

         Дамытушылы? міндеті: саба?та ?лкетану ж?дігерін пайдаланып ?ылыми д?ниетанымын, ой-?рісін дамыту, ?з бетінше іздену, ?осымша ?дебиетпен ж?мыс істеуін, шы?армашылы? ??лшынысын ?алыптастыру.

         К?рнекілігі: компьютер, электронды о?улы?, кеспелер, таблицалар, суреттер, Абылай ханны? суреті.

         П?наралы? байланыс:  ?аза? ?дебиеті.

Саба?ты? жоспары:

1. ?йымдастыру кезе?і.
2. М??алім с?зі.
3. «К?шпенділер» бейнефильмінен ?зінді.
4. О?ушыларды? бейнефильмдегі Абылай хан образы туралы ой-пікірлерін ты?дау.
5. «Абылай хан» драмалы? дастаннан ?зінді.
6. С?ра?-жауап.
7. Кесте толтыру.
8. ?орытынды.

М??алім с?зі:

         ?аза? хал?ыны? берісі ?ш ?асыр?а жуы? т?уелсіздік ?шін к?ресі тарихында жо??арлармен бол?ан со?ысы ерекше. Алтайдан Атырау?а дейінгі ата ?онысты м?ра етіп ?алдыр?ан ба?ад?р батырлар мен ?а?арман хан, билеріміз найзаны? ?шы, ?ылышты? к?шімен ?ор?а?ан деп о?ушыларыма алдымен к?не ?арулар «найза ?шы» мен ?аза?-?алма? со?ысынан бізге жеткен «?ылышты» к?рсеттім.

         А?су-Арыс ?зендеріні? ?осыл?ан жері А?арыс елді мекеніне Б?йдібек орта мектепті? м?ражайына ?ткізген ?ылыш З?лытбековтер бабаларыны? ?алма?тармен со?ыс?ан ?аруы екенін  б?гінгі ?рпа?ы ма?тан ететінін айттым.

         40 жыл ?ылышын ?ынабына салмай, елін ?ор?а?ан Абылайды? дара ?асиеттерін ашуда жас Абылайтанушылар с?йлеп тере? ізденістерін к?рсетіп, ойларын ж?йелі жеткізіп, еркін аны? с?йлеп, с?ра?тар?а тияна?ты жауап берді.

         Бірінші о?ушы: Сабала? атанып, Т?ле биді? т?йесін ба??ан ?білманс?рды? «Абылайлап» жекпе-жекте Шарышты? басын алып с?лтан атан?анын, талай рет т?т?ын?а т?сіп, тар зынданда мойымай т?зімділік пен текттілігін к?рсетіп, ата жауын т?нті еткен ?асиеттерін ашып к?рсетті. Екінші о?ушы, Абылайды?

?олбасшылы?, ?йымдастырушылы?, батырлы?, хан-с?лтан?а лайы?ты ?абілетін ашып, ханды? та??а м?рагер ?білпайызды емес, халы?ты? ?алауымен Абылайды отыр?ыз?анын айта келіп, «Ел иесі ??т болса, хал?ы ала болмайды» деген Б?хар ?сиетімен с?зін ?орытты.

         ?шінші о?ушы ?олына м?ражайда?ы к?не ІХ ?асырлы? Таразда со?ыл?ан те?гені ?стап, о?ушылар?а VI ?асырда-а? ?з те?гесін со?тырып ?лгерген сауда орталы?ы О?т?стіктен Иасы, Отырар, Тараз, Исфиджаб, Шаш ?алалары д?шпанды к?ндіз к?лкіден, т?нде ?й?ыдан арыл?анын айта келіп, Абылай осы ?алаларды? тынышты?ын бейбіт, м?мілегерлік жолмен орнат?анын, ?аза?-жо??ар со?ысын т?бегейлі ?згертіп, Ресей мен ?ытай арасында?ы ?айшылы?ты о?тайлы пайдаланып, ?аза? ханды?ыны? халы?аралы? беделін к?тергенін айтты. Бейнефильмнен Сайрам ауданында?ы Абылайхан Хан?ор?аны к?рсетілді.

         ?біш Кекілбай?лыны? «Абылай хан» атты драмалы? дастанынан ?зінді айт?ан о?ушы ?лтты? киіммен м?ражайда?ы 8 ?рім тобыл?ы сапты ?амшыны ?олына алып,

                            Уа халайы?, халайы?,

                            Алатауда А?арыс

                            Сарыар?ада Жанарыс

                            Еділ-Жайы? Бекарыс

                            ?аза??а біткен шартарап

                            Одан ?рі алты Алаш

                                      Жар шашамын ??ла? ас

                            Талау?а т?скен малы? бар,

                            Талас?а т?сер жері? бар,

                            Есесі кетер ?лы? бар,

                            Етегін шашар ?ызы? бар,

                            ?айра?да?ан ?айы?тай

                            ?алта?та?ан к?йі? бар.

                            Сеземісі?, ?леумет»

                                      Ая?-?олды ?ыл т?за?

?армап алмай т?р?анда,

                                      Айналаны аран ор

                                      Шырмап алмай т?р?анда,

                            Азатты?ты? ?амы ?шін,

                            Болаша?ты? ба?ы ?шін,

                            ?лы жоры? бастаймын.

                            Бастай алмасам, ма?ан серт,

                            ?остай алмаса?, са?ан серт,

?аза?ты? ?айран даласын

                                      Жа?асы жайлау ел ?ылам,

                                      ?ара сира? баласын

                                      Бас?алармен те? ?ылам.

                            Ендеше хал?ым ат?а ?он!

                            Туы?ды ?ста! Тарт ал?а!

                            ??дайым бізді бастасын

                            Арманы биік а? жол?а!

– деп саба??а жан бітіргендей болды.

А?табан ш?бырынды Ал?ак?л с?ламадан кейінгі ел бірлігі, ата-

баба салты, ?лтты? намыс, ?айрат пен жігерді о?ушылар?здеріне аманат екенін сезінгендей болды.

         Абылайды? сазгерлік ?асиетін зерттеген о?ушы к?йлеріні? шы?у тарихын айт?анда домбыраны пайдаланды. Осы кезде Секен Т?рысбековты? к?йі «К??іл тол?ыны» баяу естіліп т?рады. Абылайды? «Шо?ды жоры?» к?йі с?йікті батыры Баян опат бол?анда шы?арыл?анын, «?оржын ?а?пай» к?йіні? Еділ ?алма?тарына ?арсы ?ыс?ы жоры?тан ту?анын, ?ыс?асы ?рбір к?йіні? сол заман сарынын сипаттайтынын айтты.

         О?ушылар мен ?стаздар жаудыр?ан т?рлі с?ра?тар?а абылайтанушылар тияна?ты, тере?інен тол?ап, кезектесіп жауап берді.

?ойыл?ан с?ра?тар:

1. Абылайды жекпе-жекте Шарышты? басын алдыр?ан ?андай ?асиет, ?андай к?ш?
2. ?мірсанына ?кіл бала, Топыш с?луды жар етуі Абылайды? ата жауын мойынс?нуы деуге бола ма?
3. Б??ар жырауды? «Ел иесі ??т болса, хал?ы ала болмайды» деуінен нені білуге болады?
4. Абылайды? Шы??ыс ?рпа?ына к?м?н келтіргендер бол?ан. Кімдерді? дерегіне сенуге болады?
5. Абылай ?рпа?тары ішінде батыр ?олбасшы, ?алым, ?нер жолын ?у?ан кімдер бар?
6. Абылай суретіні? авторы кім?
7. Абылайды? с?йікті батыры Жау?аш туралы не білесі??

Саба?ты бекіту с?тінде о?ушыларды? бір тобы таблица шешті.

         2 топ о?ушылар?а тест с?ра?тары таратылды:

О?ушы білімі ба?аланды.

?орытынды: Абылай ?рпа?ы Шо?ан – т???ыш ?алым. О?ушы ?лкетану экспедициясыны? 2 мы? жылды? тарихы бар ?арт ?аратау жотасында?ы «Шо?ан ас?ан», «Шо?ан асуы» аталатын топономикалы? зерттеуді ?ажет ететін тау?а бар?ан сяхатынан ал?ан ?серін есепке алып, емдік ?асиеті бар ш?птерді? тек сол «Шо?ан ас?ан» тау етегінде ?ана екенін, одан не ары не бері ол ш?птерді? бірде-бірі кездеспейтінін айтты.

         Абылай ?зіні? тарихи міндетін орындады. ?рпа?тары: Кенесары, Сызды? – батырлар, Шо?ан – ?алым, Шот-Аман– с?улетші. ?р заман ?зіне лайы? т?л?аларды тудырады десек, Н.Назарбаев Т?уелсіз ?аза? еліні? т???ыш Президенті Мемлекетті ны?айту, баянды ету міндетін Абылайдан орындап шы?ары с?зсіз деп саба?ты ?орыттым.

         ?йге тапсырма?а саба?та ?олданыл?ан сирек кездесетін ??нды ж?дігерлерді? суретін салып, ?ай д?уірге жататынын аны?тап келу. Анаграмма шешу.