Тукум куучулук 1

Тукум куугучтук (англ. heritability) — бардык организмдердин дене түзүлүш, жеке өөрчүү, зат алмашуу өзгөчөлүктөрүн, ошондой эле ден соолугунун абалын жана көпчүлүк ооруларга жакындыгын укумдан-тукумга берүүчү касиети.
Укумдан-тукумга организмдин кадимки (соо) белгилери гана берилбестен, өзгөрүлгөн абалы да берилиши мүмкүн. Кишинин ден соолугу жана түрдүү ооруларга жакындыгы көп учурда тукум куугучтук менен байланыштуу

.

Тукум куугучтуктун хромосомалык теориясы[оңдоо | булагын оңдоо]

Америка цитологу У.Сеттон жана немецтин цитологу, эмбриологу Т.Бовери бул теорияга алгачкы негиз салуучулар эсептелет. Бул окумуштуулардын изилдөөлөрүнүн натыйжасында ген менен хромосомалардан бирдей жүрүшүн байкашкан. Мына ошол изилдөөлөр алгачкы учурда тукум куугучтуктун хромосомалык божомолун, анан бир топ жыл кийинчирээк тукум куугучтуктун аралашмалык теориясын түзүүгө негиз болгон. XX к-дын башында 1911-ж. американын биологу Т.Морган аныктаган. Азыркы учурда бул окумуштуу киргизген тукум куугучтуктун бул теория биринчи жолу тажырыйбалык иш жүзүндө хромосомалык теориясы, бардык биологдор аркылуу кабыл алынган. Бул теориянын кыскача маанисин төмөндөгүдөй:
1)Гендер хромосомаларпда жайгашкан, ар бир хромосомадагы гендер бири-бири менен чиркелишкен, ар бир түрдүн хромосомалардагы чиркешкен гендердин тобу алардын гаплоиддик хромосомаларынын санына барабар.
2)Хромосомада ар бир гендин өзүнө тиешелүү орду бар, андагы гендер ирети менен окшош (гомологиялык) хромосомаларга жайгашкан, аллелдик гендер бири-бири менен алмашуусу (кроссинговер) мүмкүн, хромосомадагы гендердин аралыгы канчалык алысыраак болсо, анда ген бөлүктөрүнүн алмашуусу же болбосо кроссинговер кубулушу жогору болот;
3)Хромосомада гендердин бири бири менен чиркешүүсүндө дайыма тукум куугучтуктун касиети берилет.

Америка цитологу У.Сеттон жана немецтин цитологу, эмбриологу Т.Бовери бул теорияга алгачкы негиз салуучулар эсептелет. Бул окумуштуулардын изилдөөлөрүнүн натыйжасында ген менен хромосомалардан бирдей жүрүшүн байкашкан. Мына ошол изилдөөлөр алгачкы учурда тукум куугучтуктун хромосомалык божомолун, анан бир топ жыл кийинчирээк тукум куугучтуктун аралашмалык теориясын түзүүгө негиз болгон. XX к-дын башында 1911-ж. американын биологу Т.Морган аныктаган. Азыркы учурда бул окумуштуу киргизген тукум куугучтуктун бул теория биринчи жолу тажырыйбалык иш жүзүндө хромосомалык теориясы, бардык биологдор аркылуу кабыл алынган. Бул теориянын кыскача маанисин төмөндөгүдөй:
1)Гендер хромосомаларпда жайгашкан, ар бир хромосомадагы гендер бири-бири менен чиркелишкен, ар бир түрдүн хромосомалардагы чиркешкен гендердин тобу алардын гаплоиддик хромосомаларынын санына барабар.
2)Хромосомада ар бир гендин өзүнө тиешелүү орду бар, андагы гендер ирети менен окшош (гомологиялык) хромосомаларга жайгашкан, аллелдик гендер бири-бири менен алмашуусу (кроссинговер) мүмкүн, хромосомадагы гендердин аралыгы канчалык алысыраак болсо, анда ген бөлүктөрүнүн алмашуусу же болбосо кроссинговер кубулушу жогору болот;
3)Хромосомада гендердин бири бири менен чиркешүүсүндө дайыма тукум куугучтуктун касиети берилет.

Мутациялык селекция, селекциянын теориялык негизи болуп генетика саналат. Тандоо, гетерозис жана цитоплазмалык эркек стерилдүүлүгүн колдонуу аркылуу аргындаштыруу, полиплоиддүүлүк жана мутагенез - селекциянын негизги методдору. Багытына жараша селекцияны организмдердин сапатына (даамы, сырткы көрүнүшү, дандагы белоктун жана амин к-талардын кармалышы, сүтүнүн майлуулугу), ооруларга, зыянкечтерге жана жагымсыз климаттык шарттарга туруктуулугуна, жаныбарлардын өндүрүмдүүлүгүнө жана тукумдуулугуна, өсүмдүктүн түшүмдүүлүгүнө карата жүргүзүшөт. Полиплоиддер түр аралык гибриддерден (аллополиплоидия) ар түрдүү же бир эле түрдүн (автополиплоидия) геномдорунун көбөйүшүнүн натыйжасында келип чыгат. Полиплоиддер мутация болуп саналат, себеби хромосомалардын санынын өзгөрүшү ген системасындагы сапаттык өзгөрүүлөргө жана белгилердин олуттуу өзгөрүшүнө алып келет. Полиплоиддүүлүк өсүмдүктө жана төмөнкү түзүлүштөгү жаныбарларда кеңири таралган. Буудайдын 14, 28, 42 жана 56 хромосомалардан туруучу бир катар түрлөрү кездешет. Кыязы, хромосомалардын санынын көбөйүшү особдордо аргындашуусуз эле тиричиликке жетишээрлик жөндөмдүүлүгүн камсыз кылуучу, гетерозиготалык системасын түзүүчү, мутациялардын жыйналышына мүмкүнчүлүк түзөт.