Урок по табасаранскому языку

Дарснан к!ул: Алфавит.

Дарснан метлеб: Таниш апIуб баяр-шубар алфавитдихьди.

Табасаран чIалнан алфавит, сифте вуди табасаран ч!алниинди «Букварь» ва жара учебникар дюзмиш

гъапу!ур фуж вуш аьгъю ап!уб.

Улупуб швнуб ачухъ сеснандар ва швнуб ачухъ дару сеснандар гьярфар вуш.

Марцциди бик!уз ккун ап!уб.

Дарснан гидишат:

1. Биц!идар тешкил ап!уб

Гьамустин хаир ибшри, биц!идар!

1. Ккудубшу дарс текрар ап!уб:

А) Мелзнан ляхин:

1.Фтиз к!уру ачухъ сесер ?

2. Швунб ачухъ гьярф а ва швнуб сес а?

3. Фтис к!уру ачухъ дару сес?

4. Бик!баъ дурар швнуб гьярфниинди улупура?

5. Алфавитдиъ айи 33 ачухъ дару гьярфари, швнуб сес улупура?

Б) Хусуси ляхин

1. Карточкйирихьди ляхин ап!уб.

2. Доскайихь ляхин ап!уб.

(фонетический разбор ап!уб гафарин: гъвандккар, юлдаш)

3. Гафарин ляхин. (гьаму гафариз омонимар агай)

Омонимы:

Гаргар (зенг йивру)-гаргар (кюкю)

Жилар (инсанар)-жилар (мулкар)

Сив (хифран) – сив (дагъ)

Зимз (гьяшарат) – зимс (йимишдин гьар)

3.Ц!ийи дарс: Алфавит

Тук,тук,тук…….

Фуж вуйик!ан, баяр-шубар?

Салам аьлейкум ! Биц!и дустар.

Учвус аьгъяйк!ан узу фуж вуш?

Ав, ав сюгьюрчи .

Ярхла рякъди дуфназа, биц!идар, эргназа.

Деэй йиз устлихъ ва эргвал йивай .

Узуз махъвар гизаф ккунидар вузуз, хъа гизафсира эргвал йивруган.

Учвус махъвар аьгъяйк!ан ?

Ав, гизаф аьгъячуз. Ккундуш гьяйванатарикан, ккундуш дуланажагъдикан, сюгьриндар ва гьац!ира жарадар.

Йипай узуз, узу учвухъ хъпехъуза .

Сюгьюрчи деъру устлихъ ва ахуру.

Биц!идар, сюгьюрчи гъахну, лигухьа фу ухьуз дугъу чан таврайиъ гъабхнуш.

Дугъан таврайиъ айиб махъв ву.

Узуз му махъв аьгъязуз, ккундуш кидибтидиза учвуз, хъебехъай!

Махъв шикларинди ктибтуб.

Махъв «Алфавит»

Гъахьну- гъхьундар саб вилаятдиъ сюгьюрчи.(фото1) Дегьзаманайиъ хлинццар кайи гьяйвниинди, халкьариз гьярфар пай ап!ури, жилилан сюгьюрчи илт!ик!ури гъахьну.(фото2) Сюгьюрчи Табасарандилантина т!ирхурайиган, дугъан гьюрбйирин саб п!ип! дагъдин к!ак!нахъ хъабсну, ч!ябгъюру (фото3). Гьюрбйирин гъяч!ябгъю п!ип!наан,гамдиан исина хулазди ахьру гьарфар.(фото4) Му хулаъ яшамиш шулайи сар аьлим . Дугъан ччвур ву Темирхан Шалбузов.(фото5)

Дугъу ихь алфавит ва сабпи «Букварь» 1932-пи йисан ва жара учебникар дюзмиш гъап!ну.(фото)

А- Сюгьюрчи нивк!’ан уягъ гъаши.

С- Вай, вай….Узу гъаахнуйки, биц!идар.

Учв махъв гъийибкундарзуз, багъши ап!инай.

Ва учвуз махъв ктибтуз к!ваъ айиз,хъа вахт имдариз, гъушза узу.

Вахт ву, вахт….

М-Чухсагъул уччвуз, учу к!ваин дап!ну гъюб’ин.

С-Баркаллагь,биц!идар.

Б-Баркаллагь.

А-Сюгьюрчи аьгъюру, амма фу вуш к!аълан гъубшу. Лигуруш, алфавит.

§35. Алфавит.

Ухьу зиихъ дулхнайиганси, улхруган сесер гафариз сат!и ап!ури улхурхьа, хъа бик!руган, гьадму сесер гьярфариинди улупурхьа.

Саб ч!алназ хас вуйи вари сесер улупурайи гьярфар кьабул дап!найи къайдайинди дивбаз алфавит к!уру.

Табасаран ч!алнан алфавитдиз 46 гьярф дахил шулу. Дурарикан 12 гьарф ачухъ сеснандар ву , 32 ачухъ дару сеснандар ву , хъа 2 гьярфнан сес адар.

Алфавит к!ваъланди аьгъяди хьуб ужу ву.

Гьар жюрейин словарар, адмийирин фамилйир ва ччвурар ади сиягьар, библиотекйириъ китабарин каталогар алфавитдин къайдйир уьрхюри дик!уру.

Ъ(ижми ишара) табасаран ч!алнаъ ишлетмиш ап!уру:

1.Ктикьу гьярфар(гъ,къ,хъ) дюзмиш ап!бан бадали;

2.Дюднин к!алхандиан гъюрайи гьамзайин сес улупбан

бадали(беъли, сяъти, хилиъ, гьариъ);

3.Урус ч!алнаан ихь ч!алназ дуфнайи

(съезд, подъезд, объявление)гафариъ.

Ь(гъюдли ишара) ихь ч!алнаъ:

1.Ктикьу гьярфар аь,уь,гь,хь,кь дюзмиш ап!бан бадали;

2.Урус ч!алнаан ихь ч!алназ дуфнайи гафариъ айи бязи сесерин

гъюдливал(тетрадь, лагерь) улупбан бадали.

3.Урус ч!алнаан ихь ч!алназ дуфнайи гафариъ ачухъ

дару сеснан гьярф( Ильич, почтальон) жара ап!бан бадали,

ишлетмиш ап!уру.

4.Ц!ийи дарс мюгькам ап!уб:

А) 182 пи илч!ихуб.

( Исихъ тувнайи гафар, алфавитдин къайда уьбхюри,

ичв тетрадариъ дик!ай.)

Аслан, Аьгьмад, Жямият, Зарбаф,Камил, Лейли, Мирза,Рабият, Суна, Уьсман, Хадижат, Шябан, Юнус, Ярмет

Б) Ц!ийи гафар:.

Сюгьюрчи- волшебник

Гаму- камин

Гъвах- сушеное

Дестег- коса

Тарих- история

Фургъун – телега

Сиргъа- серьги

Тавра- мешок

В)Гафарин диктант:

Табут, жихир, ц!а, юк!в, к!ул, гату, хьад,ч!вюл,

аьряба, ранда, эбелцан, шагьур, лаваш, пел, ягълир, заз,

ихтияр, ек!в, мурта, ц!ар, кьил.

Г)Антонимар. (Крассворд абц!уб.)

-закур

-ккуру

-фил

-кьилзи

-адрувал

5. Дарснан аьхир:

А)Дарснан натижа

Б)Биц!идарис кьиматар.

В)Хулан ляхин

87-пи маш, 183 пи илч!ихуб.