Африка сабак жоспары

Саба?:

Та?ырыбы: Саяси картасыны? ?алыптасуы ж?не ?азіргі геосаяси жа?дайы

О?ыту-т?рбие істеріні? ма?саттары мен міндеттері

Білімділік:

1. Білімді ?алыптастыру «о?ушыларды білімнен хабардар етіп ?ана ?оймай, олар?а ты? м?ліметтер беріп, білімді ?алыптастыру»

2. П?н бойынша білім - білік да?дыларын ?алыптастыру. О?ушылар?а де?гейлік тапсырмалар ар?ылы ал?ан білімдерін ба?алау.

3. О?ушыларды? ?здеріні? жетістіктерін ?здеріне талдатып, ?здік ба?алау ?рекеттерін ?йымдастыру.

Т?рбиелік:

1. Адамгершілік т?рбиесін беру «?аза?станды? Патриотизм, ?лтты? келісім ??ымдарын д?рыс ?абылдау, ?лкенге сый - кішіге жол к?рсету»

2. Е?бек т?рбиесі «е?бекке баулу, е?бек адамдарына сый ??рмет, маманды??а ба?дарлау ж?не эканомикалы? т?рбие»

3. С?лулы?т?рбиесі « таби?ат пен ?нердегі с?лулы?ты тусіне білетін, ?дептілік ережелерін бойына сі?ірген шы?армашылы? ?абілеті м?мкіндігінше дамы?ан азаматт?рбиелеу»

Дамытушылы?:

1. Жеке т?л?аны дамыту «талдау, салыстыра ?абілеттерін дамыту, о?у материалынан е? бастысын б?ліп алу, классификациялау»

2. Жалпы ?абілеттілікті дамыту «?дебиеттер мен ?осымша к?рнекіліктерді тиімді пайдалану»

3. Еріктілікті дамыту, ?абілеттілік пен белсенділік, танымды? ?йыншылы?ты же?уге тырысу.

4. Танымды? ?ызы?ушылы?ты дамыту «жа?ашылды?, ?ылым мен техниканы? жетістіктерін пайдалана білу»

5. Сезімді дамыту.

К?рнекіліктер: д?еие ж?зілік саяси карта, суреттер, слайдтар, буклеттер, ?осымша материалдар.

?діс т?сілдер: Т?сіндіру, с?ра? - жауап, с?хбат

Саба? Барысы:

1. ?йымдастыру кезе?і: С?лемдесу, о?у ??ралжабды?тарды дайындау, о?ушыларды т?гендеу, саба? барысы мен таныстыру.

?й тапсырмасы: ?айталау

2. Жа?а білімдерді ?алыптастыру

Саяси картасыны? ?алыптасуы ж?не ?азіргі геосаяси жа?дайы

“Материктер мен м?хиттар географияеынан” ал?ан білімдері?е с?йене отырі.ш.

Африканы зерттеуге ?лее ?ос?ан саяхатшылар мен оларды? марніруттар

естері?е т?сірі?дер.

Африка — Жер шарында?ы Еуразиядан кейінгі екінші ?лкен материк, ол к?рлы?ты? 1/5-ін алып жатыр. Аума?ы солт?стіктен о?т?стікісс караіі 8 мы? км-ге, батыстан шы?ыска карай е? енді б?лігі 7,5 мы? км-ге созылып жатыр. Жеріні? жалпы ауданы аралдарымен коса есептегенде 30,3 млн км халкыны? саны 800 млн адамнан асады (2004 ж.).

Саяси картасыны? ?алыптасу кезе?дері. Адамзат дамуында айры?н ш орпы бар Африка жерінде ал?ашкы ірі мемлекеттер б.з.д. IV—III мы?жылды?тардл дамуды? шыркау шегіне жеткен Ежелгі Египет (Ніл) ?ркениеті негіліидс ?алыптасты. Африкада?ы калаларды? калыптасуы калалар “бесігі” дічі есептелетін Месопотамиямен бір мезгілде ж?рді. Б.з.д. III—I мы?жылды?тарда Сенегал, Ннгер ж?не Конго ?зендері алаптарында жо?ары д?режеде дамы гпи мемлекеттер калыптасты. Кейінгі ?асырларда Батыс Африка аума?ында Гаіиі, Сонгаи, Мали т?різді ірі мемлекеттер (“империялар”) пайда болып дамыды.

Африканы? казіргі саяси картасыны? калыптасуына еуропалык отарлау, кейіннен отар елдерді? т?уелсіздігін алуы басты ьщпал етті. Африканы отарлауды жа?алаулар мен аралдардан баста?ан Португалия Мадейра аралдарын, Азор, Жасыл М?йіс аралдарын, экватор бойында?ы Сан-Томе ж?нс Принсипи аралдарын ба?ындырды. Ал XV ?асырды? орта шенінде Мавританин жерінен Португалия?а ал?ашкы к?лдар жеткізілді. Б?л т?рт ?асыр?а созылгаи ??л саудасына бастама болды.

XV ?асырды? со?ында Батыс Африка жа?алауын бойлай ж?зген испандир материкті? о?т?стігіне дейін жетті. Африканы? о?т?стігіне 1652 жылы келіи жеткен голландтар ? ндістан?а барар жолда?ы бекет ретінде Кейптаун ?аласы ны н іргетасын ?алады. Осылайша О?т?стік Африкада Голландия отары — Кам провинциясы пайда болды.

Африка жеріндегі еуропалы? иеліктер (XX ?. басы)

1822 жылы Африканы? батысында А?Ш-ты? жергілікті к?семдерден сатып альш, азаттык ал?ан к?лдарды коныстандыр?ан аума?ында 1847 жылы Либгрия Республикасы пайда болды. ?лт-азаттык к?ресті? кар?ьшды сипат алуы отнрльп ж?йені? ыдырай бастауына алып келді. Соны? н?тижесінде XX ?асырдыц 60-жылдарына карай Африкада он т?уелсіз мемлекет болды: Е?ипет, Эфиония, Либерия, ОАР, Ливия, Марокко, Тунис, Судан, Гана, Гвинея. 1960 жылы тарих?а “Африка жылы” ретінде енген 17 отар ?з т?уелсіздігін алды. Отарлы? б??аудап босау?а ба?ыттал?ан к?рес Африка жерінде 1990 жылдарды? ортасына дейін жал?асын тапты.

?азіргі кезде Б??-ны? айры?ша м?ртебесіне ие Батыс Сахарада т?уелсіздік ?шін к?рес жал?асуда. ?лі к?нге дейін са?талып ?ал?ан еуропалы? иеліістгр ?атарына Реюньон аралы (Франция), ?улие Елена аралы (?лыбритания), Сеуга ж?не Мелилья ?алалары (Испания) жатады. Африканы? к?птеген елдеріп л<* мемлекеттерді? ?кімшілік шекаралары аны?тал?анымен, ?лт аразды?ы жоне азаматты? со?ыс ?рши т?суде. Экономикасы артта кал?ан Мозамбик, Бурунди, Руанда, Ангола, Сомали торізді мешеу елдерде согыс кимылдарыны? ?серіпгп жергілікті халы? арасында ж??палы аурулар ке?інен таралып, ашты? ?серінпі ?лім-жітім к?беюде. Саяси жа?дайды? т?ра?сызды?ы Африканы? дамупіы слдеріні? экономикалык ?рлеуіне кедергі жасап отыр.

?орытынды:

Африканы? саяси картасыны? калыптасуын кандай кезе?дерге б?луге болады?

Африкада кандай елдерді? отарлары болды? Отарлау саясатына не т?рткі болды?

Кескін картага Африка елдеріні? шекаралары мен астаналарын белгіле?дер.

Арнайы белгілер (ФР — федерациялы? республика, УР — унитарлык республика, ББ — Британ

Бірлестігі елдері) ар?ылы мемлекеттік к?рылымын к?рсеті?дер.

Саба?:

Та?ырыбы: Таби?ат жа?дайлары мен таби?ат ресурстары.

О?ыту-т?рбие істеріні? ма?саттары мен міндеттері

Білімділік:

4. Білімді ?алыптастыру «о?ушыларды білімнен хабардар етіп ?ана ?оймай, олар?а ты? м?ліметтер беріп, білімді ?алыптастыру»

5. П?н бойынша білім - білік да?дыларын ?алыптастыру. О?ушылар?а де?гейлік тапсырмалар ар?ылы ал?ан білімдерін ба?алау.

6. О?ушыларды? ?здеріні? жетістіктерін ?здеріне талдатып, ?здік ба?алау ?рекеттерін ?йымдастыру.

Т?рбиелік:

4. Адамгершілік т?рбиесін беру «?аза?станды? Патриотизм, ?лтты? келісім ??ымдарын д?рыс ?абылдау, ?лкенге сый - кішіге жол к?рсету»

5. Е?бек т?рбиесі «е?бекке баулу, е?бек адамдарына сый ??рмет, маманды??а ба?дарлау ж?не эканомикалы? т?рбие»

6. С?лулы?т?рбиесі « таби?ат пен ?нердегі с?лулы?ты тусіне білетін, ?дептілік ережелерін бойына сі?ірген шы?армашылы? ?абілеті м?мкіндігінше дамы?ан азаматт?рбиелеу»

Дамытушылы?:

6. Жеке т?л?аны дамыту «талдау, салыстыра ?абілеттерін дамыту, о?у материалынан е? бастысын б?ліп алу, классификациялау»

7. Жалпы ?абілеттілікті дамыту «?дебиеттер мен ?осымша к?рнекіліктерді тиімді пайдалану»

8. Еріктілікті дамыту, ?абілеттілік пен белсенділік, танымды? ?йыншылы?ты же?уге тырысу.

9. Танымды? ?ызы?ушылы?ты дамыту «жа?ашылды?, ?ылым мен техниканы? жетістіктерін пайдалана білу»

10. Сезімді дамыту.

К?рнекіліктер: д?еие ж?зілік саяси карта, суреттер, слайдтар, буклеттер, ?осымша материалдар.

?діс т?сілдер: Т?сіндіру, с?ра? - жауап, с?хбат

Саба? Барысы:

1. ?йымдастыру кезе?і: С?лемдесу, о?у ??ралжабды?тарды дайындау, о?ушыларды т?гендеу, саба? барысы мен таныстыру.

?й тапсырмасы: Саяси картасыны? ?алыптасуы ж?не ?азіргі геосаяси жа?дайы

2. Жа?а білімдерді ?алыптастыру Таби?ат жа?дайлары мен таби?ат ресурстары. Африканы? жер бедері оны? к?пшілік б?лігінде біртектес, ?арапайым болып келуімен ерекшеленеді. Материкті? негізін Гондванадан б?лініп шы??ан ежелгі Африка платформасы алып жатыр. Оны? біраз болігі майысулар?а ?шырап, те?із табаны бол?ан. Сонды?тан онда ?алы? ш?гінді жыныстармен жабыл?ан ірі ?азанш???ырлар (¹ Іад, Конго, Калахари) ?алыптас?ан. ?ал?анды ??рылымдар жер бетіне шы?ып жат?ан боліктерде таулы ?стірттер мен таулы ?ыраттар т?зілген. Шы?ыс ж?не О?т?стік Африка жері мезозой мен кайнозойда ете к?шті ?оз?алыстар?а ?шы- рап, биік жа?парлы таулы ?ыраттар ж?не оте тар ?рі тере? ойыстар т?зілді. Ойыстарды? к?пшілігі сумен толтырылып, тере? келдерге айнал?ан. Тере? жары?тарды бойлай кетерілген лава таулы ?ыраттарды те?іс жауьш жатыр. Жанартаулы? ?рекеттер ?лі де ж?руде, осы айма?та материкті? е? биік и?ктесі — Килиманджаро (5895 м) ?алыптас?ан.

Жорорта те?ізі жа?алауында Африкада?ы е? жас тау ж?йесі — Атлас тауы орі юлас?ан. Африка біршама котері?кі д?ние болігі, орташа биіктігі — 750 метр. (>ны? 70%-дан астам жерін биік баспалда?ты жазы?тар, ?стірттер, таулы ?і ііргтср ментаулы?ыраттар, 20%-ынбиіктаулар, ал?ал?ан 10%-ынойпаттар п.пі.ііі жатыр.

Лфршсаны? жер койнауы минералды. ресурстарга, я?ни пайдалы ?азбалар?а сргкіис бнй. М?най мен газды? ірі кен орындары Ливия (барлан?ан ?оры — I млрд т), ІІигерия (2,8 млрд т), Алжир (1,3 млрд т), Египет жерінде; ал тас к< імірді ? м«>л ?оры О?т?стік Африка жерінде шо?ырлан?ан. Кобальт пен мысты? асн ірі ?оры Ііамбия мен Конгода; марганец О?т?стік Африка мен Зимбабведе; боксит Гшіік»і мен Камерунда; платина, алтын ж?не темір О?т?стік Африкада (ал гыи ?ндіруден д?ние ж?зінде бірінші орында); алмас Конго, Ботсвана, ОАР, I Іамибил, Ангола, Ганада; фосфорит Марокко, Тунис, ОАР-да; уранНигер, ОАР, I Інмибияда орналас?ан. Минералды шикізаттар сапасы жо?ары ?рі ашы? ?діспен оидіріледі (30-суретті кара?дар).

Африканы? е? ыстык материк екенін сендер жаксы білесі?цер. Ол Африканы? д?л ортасы аркылы экватор сызырыны? ?туімен байланысты. Жылды? орташа ауа температурасы барлы? жерде дерлік +20°С-тан жо?ары, е? сал?ын деген жерлерде +8°С-тан т?мен болмайды. Я?ни, вегета?иялы? кезе? б?кіл жыл бойына созылады. Африка климатында?ы басты айырмашылы? жылдьщ жауын-шашын м?лшері мен оны? т?су режімінен ай?ын к?рінеді. Экватор ма?ында жауын- шашын жыл бойы 2000—3000 мм-ге (максимум Камерун тауыны? о?т?стік- батысында 9000 мм-ден арты?) дейін жетсе, ал тропиктік ш?л аудандарында ол 50—150 мм шамасында гана кездейсо? жа?бырлар т?рінде жауады. Батыс пен шыгыс жа?алаудагы ылгал айырмашылы?ы ?серінен белдеу ішінде климат ылгалды сипаттан континенттік ш?лді сипат?а дейін ауысады. Б?л жа?дай ?з тарапынан елдердегі агроклиматты? жагдайды? ?лкен айырмашылыгын ту?ызады. Жылу ?орымен жеткілікті, тіпті арты?ымен камтамасыз етілуіне ?арамастан Африканы? агроклиматты? ресурстары шаруашылы?ты барынша дамыту?а м?мкіндік бермейді. Ол ?сіресе ш?лді аудандарда су ресурстарыны? жетіспеушілігімен т?сіндіріледі.

Жалпы, Африка жерінде су ресурстарыны? ??ры жеткілікті, біра? оны? материк бойынша таралуы біркелкі емес. Материктегі су ресурстарыны? те? жартысы Конго (Заир) ?зеніні? ?лесіне тиеді, сондай-а? Ніл, Нигер, Замбези, Оранж ?зендеріні? де су ресурстары ед?уір. Озен сулары жер суару?а ке?інен иайдаланылады, ?зен а?ысы б?геттер ар?ылы реттеліп ?тырады. Ірі ?зен бойларында су к?лемі 15 м³-ге жететін 12 б?ген салын?ан. Е? ірілері: Нілдегі ? Іасер жене Кариба, Замбезидегі Кабора-Басса б?гендері. 1971 жылы Асуан б?геті іске ?осылганнан кейін пайда бол?ан Насер б?гені суымен 800 мы? гектардай жерді ?осымша суарып, егістік жерлерден жылына екі-?ш рет ?нім алу?а м ?мкіндік туды. ??рга? аудандарда жер асты суыны? ма?ызы зор. 1300 метрлік тере?діктен Сахарадан табыл?ан (жалпы ?оры 70 млрд м³-ден астам) т?щы суды? нса ?лкен ?оры б?кіл Сахара жерін 500 жыл бойы таза сумен камтамасыз ете нлнды. Аса ірі артезиан алаптары Алжир ж?не Ливия Сахарасына т?н (“Снворнина” те?ізі, су ?оры — 50 млрд м³).

біршама к?нарлы болып келеді, тек косымша суаруды кажет етеді. Лл ы ш -п пдм экваторльщ ормандарда?ы ферралитті топыра?, керісінше артык ыл?ал оссршгіі шайылу мен ?гілуге о?ай беріледі. Со??ы жылдары Африка жерінде тоііі.і|иіі, эрозиясы апатты сипатта беле? алуда. Ш?л ж?не ш?лейтті жерлер ?літіміц жо?ары болуы (материкті? 1/3-і) жер ??деуді? дамуына кедергі келтіреді. ЗКср

шарында?ы е? ?лкен Сахара ш?лі (ауданы 7 млн км²-ден астам) мсм

о?т?стігіндегі ?те ??р?ак Сахель жерінде ?уа?шылы? бірнеше жыл?а созі.іліпі.і 11 жа?дай жиі б?лып т?рады.

Африка жеріні? 10%-?а жуы?ын орман алцабы алып жатыр. Орман осірссс Шы?ыс (287 млн га) ж?не Экваторлы? Африкада (500 млн га) ке? таралгпи. Біра? орман а?аштарын аяусыз кесу н?тижесінде оны? аума?ы жыддан-жылі п азаюда. Тек Габон, Заир, Конго сия?ты елдерде ?ана шаруашылы? мнці.ш.і са?тал?ан. Африканы? ?сімдіктер ?лемі мен жануарлар д?ниесі де ?ны? басп.і байлы?ы б?лып саналады. ?сіресе г?лді есімдіктер мен т?я?ты с?т?оректілсрдім ма?ызы ерекше.

Африка жері жалпы ал?анда таби?ат ресурстарына бай б?л?анымен, оныц елдер б?йынша таралуы біркелкі емес. Ол ?з тарапынан ?р елді? шаруншы лы?ыны? ?ркендеу д?режесіне к?шті ?серін тигізеді.

Экологиялы? жа?дайы мен таби?ат ?ор?ау. Африканы? ?азіргі экологияді.і к. жа?дайыны? ©те нашар болуыны? себебі ?ріде жатыр. ?за? жылдар бойы отн| > льщ езгіде болуы, оны? таби?ат ресурстарыны? есепсіз талан-тараж?а салы ну ы і ш себепші болды, ?сіресе минералды ресурстар к?п ысырап?а ?шырады. Ыл?нлды тропиктік ормандарда?ы ба?алы а?аштар (эбен, шарап пальмасы, кола агншы) аяусыз кесілді. Орман ал?аптары ?ртеп-кесу ар?ылы тропиктік да?ылдар ?сірілі • тін планта?иялар?а айналдырылды. Ондай плантациялар бірнеше жылдан кей і 11 агротехникалы? шаралар са?талма?анды?тан жарамсыз жерге айналнды. Сонды?тан плантация ?шін жа?а жер аршу ?ажеттілігі туындайды. Міне, осі.і атал?ан шаруашылы? ?рекеттер онсыз да ?ар?ынды ж?ріп жат?ан топыімік орозиясын к?шейтеді. Со??ы 50 жылда Сахараны? ауданы 650 мы? км²-ге артты. Тек ?ана Суданда шел зонасыны? шекарасы жыл сайын 6—7 км-ге жылжиды ж?не ?уатты желдер (самум) 60 млн т-?а жуы? топыра?ты? жо?ар?ы ??нарлы ?абатын ?шырып ?кетеді. Миллионда?ан гектар ауыл шаруашылыгыип иайдаланылатын жер зиянкестерге ?арсы ?олданылатын улы химикаттармсм ластанады. Еуропадан апарыл?ан ”лас” ?ндіріс орындары айналада?ы орта мсм ндам денсаулы?ына зиян келтіруде.

Кенияда ?лтты? саяба?тар мен ?оры?тар ел жеріні? 15%-ын алып жатыр. Оларда да піл, керік, м?йізт?мсы?, зебра, буйвол, бекен, арыстан, ?абылан ж?не т.б. Африка?а т?н эндемик жануарлар мен ??старды? к?птеген т?рлері ?ор?ау?а алын?ан. Осы?ан ?арамастан ?аскерлік н?тижесінде пілдерді? табыны со??ы жылдары к?рт кеміді. ?азір елде жыл сайын "Піл к?ні" атап ?тіледі; б?л к?ні ел президенті ?аскерлерден тартып алын?ан пілдерді? азу тістерінен ??растырыл?ан алауды т?тандырады.

?лттык саяба?тарды? е? ма?ыздылары: Рувензори (Уганда), Вирунга (Заир мен Руанда жерінде), Цаво (Кения), Серенгети ж?не Нгоронгоро (Танзания), Кафуэ (Замбия), Калахари-Хемсбок (Ботсвана), Крюгер (ОАР). Осы атал?ан айма?тар мен материк жа?алауында?ы аралдарды? рекреа?иялы? ма?ызы жо?ары.

?орытынды:

С?рактар мен тапсырмалар

1. Африка таби?ат жа?дайыны? ?андай басты ерекшеліктері бар?

2*. Атласта?ы “Минералды ресурстар” картасына талдау жасай отырып, пайдалы казбаларды? ??рамын сипатта?дар. Оларды? таралуыны? тектоникалык ??рылым?а ?андай байланысы болуы м?мкін екенін еске т?сіріндер.

3. Минералды ресурстарды? бірнеше т?рі катар кездесетін ж?не о?ан кедей елдерді аны?тап, ресурстармен жаксы камтамасыз етілген елдердін кандай ?леуметтік-эконо- микалык басымдылы?ы болуы м?мкін екенін т?сіндірі?дер.

4. Атласта?ы карталар к?ме- ?імен, окулык м?тініне с?йене отырып, а?роклиматтык, жер ж?не су ресурстары корларыны? сипаттамасын нактылай т?сі?дер.

5*. Африка елдері ?шін ?лі о?тайлы шешімін таппа?ан кандай экологиялык проблемалар бар? Оларды шешуді? кандай жолдары болуы м?мкін?