Биология боюнча жалпы тушунук

Биология (грек тилинен bios – жашоо, logos - окуу, илим) – жандуу жаратылышты окутуп үйрөтүүчү илим. Биология терминин биринчилерден болуп 1802-жылы француз натуралисти Ж. Б. Ламарк тарабынан жана ага байланышсыз ошол эле учурда немец ботаниги Г. Р. Тревиранус тарабынан да сунуш кылынган.

Илимдин изилдөө предмети болуп учурда кездешкен жана өлүп жок болгон организмдердин көп түрдүүлүгү, алардын келип чыгышы, эволюциясы, таралышы, түзүлүшү, кызматы, индивидуалдык өнүгүүсү, өз ара жана жансыз жаратылыш менен болгон байланышы эсептелет. Биологияда жалпы жана жеке закон ченемдүүлүктөр, жандуу организмдерге мүнөздүү бардык касиеттер (зат алмашуу, көбөйүү, тукум куучулук, өзгөргүчтүк, ыңгайлашуу, өсүү-өнүгүү, дүүлүгүү, кыймыл-аракет ж. б.) каралат.

Биология илими изилденүүчү объектке, тиричиликтин уюшулуш деңгээлине, изилдөө ыкмаларына жана биологиялык билимдердин практикада колдонулушуна карай бир нече өз алдынча илимдерге жана багыттарга бөлүнөт.

Биологияда төмөнкү систематикалык топтор иш жүргүзөт:

Вирусология - вирустар жөнүндөгү илим, микробиология-микроорганизмдерди изилдөөчү илим;

Микология – козу-карындарды изилдейт, ботаника-өсүмдүктөрдү;

Зоология - жаныбарларды;

Антропология – адамды изилдейт.

[ushka=seredina]

Жогорудагы каралган дисциплиналар изилденүүчү объектке ылайык андан ары да бир нече багыттар боюнча бөлүнүп кетет. Мисалга; зоологияда энтомология – курт-кумурскаларды изилдесе, ихтиология – балыктарды, териология- сүт эмүүчүлөрдү изилдейт. Ботаникада - альгология - балырларды, бриология - мохторду, дендрология - дарак өсүмдүктөрүн изилдейт. "Биология деген эмне" келгиле дагы тереңирээк билип алалы.

Андан тышкары ботаника менен зоологияда жаныбарлар менен өсүмдүктөрдүн жашоосунун ар тараптан изилдөөчү илимдер менен таанышабыз; түзүлүшүн (морфология, анатомия, гистология ж.б.), өсүп-өнүгүүсүн (эмбриология, эволюция ж.б.), жашоосундагы жалпы иш-аракеттерин (физиология жана өсүмдүктөрдүн, жаныбарлардын биохимиясы), таралышын (зоогеография, фитогеография), топторго классификацияланышын (өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын систематикасы) ж.б.

Тиричиликтин, жандуу жаратылыштын уюшулуш денгээлине карай; молекулярдык биология - молекуланын жалпы касиеттерин окутат, цитология - клетка жөнүндө окутат, гистология - ткань жөнүндө окутуучу илим.

Организмдин түзүлүшүн, касиеттерин, өзгөчөлүктөрүн окуп үйрөнүш үчүн илимдин ар кайсы бөлүктөрүнө кайрылабыз: анатомияда - организмдин ички түзүлүшүн окусак, морфология болсо (тар маанисинде) – сырткы түзүлүшүн, физиология-организмдин ичинде кандай процесстер, айлануулар жүрүп жаткандыгын окутса, генетика-тукум куучулук мыйзамын, организмдин өзгөргүчтүгүн жана алардын башкаруу ыкмаларын окуутучу илим.

Бизди курчаган тирүү материянын өнүгүшүн өзүнчө бөлүп карайбыз: Организмдердин өз алдынча өнүгүүсүнүн биологиясы; Эволюция теориясы (жандуу жаратылыштын тарыхый жактан өнүгүшү жөнүндөгү билимдердин комплекси) палеонтология тирүү организмдердин калдыктары аркылуу тарыхты изилдөө.