Дені сау ?рпа?

Салауатты ?мір салтын ?алыптастыруды? ма?саты - ?азіргі кезе?дегі ?о?амны? ?леуметтік-экономикалы? дамуында орын алып отыр?ан ?иынды?тар?а ?арамастан, салауатты ?мір с?руді? мемлекеттік ж?йесі т?пкілікті, жалпы адамзатты? рухани байлы?тар?а негізделуі тиіс. Ол жеке басты? ?йлесімді дамуына, денсаулы?ты ны?айту?а, адамдарды? тіршілік ?шін белсенділігін арттыру?а ы?пал жасауды ?зіні? басты ма?саты етіп алуы керек.

Салауатты ?мір салты т?л?аны? дамуы мен т?рбиесінде ма?ызды р?л ат?ара келе, ?алыпты ?мір салтыны? басты ??рамдас б?лігі болып табылады. Елімізді? даму ба?ытын бекіткен «?аза?стан – 2030» ба?дарламасында салауатты ?мір салтын ?стану мемлекеттік мы?ызы бар м?селелермен те? д?режеде екендігі баса к?рсетілген.

Салауаттылы? ??ымы – ?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рін, к?неден келе жат?ан м?дениетін, ?нерін, ?дет-??рпын жас ?рпа??а ??ындыру. Бір с?збен айт?анда, ?з ?лтыны? дінін ?стану?а ?йрету.

Салауаттылы? – ішкіліктен, есірткі, темекіден аула? болу, дене ж?не жан тазалы?ын са?тау, тіпті, ?арапайым т?рде айтса?, адамны? киім киісі, тама?ты ?алыппен ішуі де кіретін игі іс-?рекет. ?мір за?дылы?ы сауатсызды?ты кешірмейді, о?аш ?ылы?тар т?бінде опы? жегізеді.

Жас?спірімдерді? салауаттылы? ?мірге ?мтылысы, зиянды ?деттерді жек к?рушілігі оларды? ?зге адамдармен ?арым-?атынасына, я?ни, ?леуметтік орта?а ты?ыз байланысты. ?рпа?ты ?мір за?дылы?тарына, салауаттылы? негіздеріне бейімдеу мектеп ж?йесіне ж?ктелген мы?ызды да жауапкершілігі мол міндет болып табылады.

?Р Конституциясыны? 29 бабында «?Р азаматтарыны? денсаулы?ын са?тау?а ???ы?ы бар» деп к?рсетілген. Денсаулы? дегеніміз - адамны? е? ?за? ??мыры бойында?ы ?леуметтік белсенділігі мен тиімді е?бекке ?абілеттілік д?режесін, биологиялы?, физиологиялы? ж?не психологиялы? ?ызметін са?тауы мен дамыту ?рдісі. Ендеше, жас ?рпа?ты? дені сау, білімді азамат болып ер жетуі, е? алдымен, ата-анасына, одан со? білім н?рімен сусындыратын мектепке ж?не ?орша?ан орта?а байланысты.

?азіргі та?да о?ушыларды? денсаулы?ын са?тау, білім мен салауатты ?мір салтын ?алыптастыру – к?н т?ртібінде т?р?ан ?зекті м?селелерді? бірі. Дені сау бала о?у процесіне белсене араласады, ?рдайым жайдары, к??іл к?йі жо?ары болады. Сонды?тан да мектепті? негізгі міндеті - ?р о?ушыны? денсаулы?ына н??сан келтірмей, ны?айта отырып, о?у?а деген ??штарлы?ын ояту, ?рбір баланы? ?зіндік ерекшеліктерін ескере отырып, бала бойында?ы ?асиеттерін дамыту. Осы м?селені ескере отырып, о?ушылармен т?рбие са?аттары, д??гелек ?стел, конференция, пікір-талас, сайыстар ж?не ата-аналармен іс-шаралар ж?ргізілді. Атап айт?анда, ?алалы? «Отбасында?ы т?рбиені? к?ш-?уаты» атты д??гелек ?стел ата-аналар белсене ?атысты. Сондай-а?, «А?Т? ж?не ?о?ам», «Наша?орлы? – ?асыр дерті», «Зиянды ?деттерден аула? бол!» т.б. т?рбие са?аттарынан о?ушылар к?п ма?л?маттар алды.

Егер мектеп жасында?ы бала ?з ?мірінде кімні? жанында к?п уа?ыт болатынына к??іл аударса?, ?рине ата-анасымен ж?не м??аліммен бірге болатыны барша?а аян. Сонды?тан саба?ты? д?рыс ?йымдастырылуы мен ?ткізілуі м??алімнен ?лкен жауапкершілікті талап етері с?зсіз.

Ауру – б?л медициналы? категория. Ал денсаулы? – генетикалы? потенциалдарды іске асыруды? ?лшемі. Т?рбие ?рдісінде келесі потенциалдар дамиды – психикалы?, т?ндік ж?не рухани-??лы?ты. Адамны? отбасында, мектептегі т?рбие барысында денсаулы?ы дамып, ны?аяды немесе тозады. Б?л жа?дайда о?ушыны? шы?армашылы? ?абілеті шектеліп ?алуы м?мкін.

О?ушыларды? денсаулы?ы ?алыпты болуы ?шін т?мендегі шарттарды орындау ?ажет:

• Дене е?бегі;
• Д?рыс тама?тану;
• Уа?ытты д?рыс пайддалану;
• Шыны?у ж?не демала білу;
• Ба?ытты ?мір с?ру;
• Гигиеналы? талаптарды? орындалуы;

О?ушыларды? бос уа?ытын тиімді ?ткізуін мектеп пен ата-аналар ба?ылау ж?ргізу ар?ылы ?йымдастырады. Оларды зиянды ?деттерден аула?тату ма?сатында іс-шаралар ?ткізіліп, т?мендегі ма?л?маттар берілді.

Зиянды ?деттерді? адам денсаулы?ына тигізер ?сері.

Бізді? ?о?амда темекі шегу мен ішімдік ?лімні? бірден- бір себепкері болып табылады. Темекі шегушілер шылым шекпейтіндерге ?ара?анда ж?рек ауруларына жиі шалды?ады. Жыл сайын темекі шегуге байланысты туында?ан ж?рек ауруынан 170 000 адам к?з ж?мады. ?кпе, ке?ірдек, ?уы? рагы, панкреатит ж?не б?йрек рагы темекі шегушілер арасында жо?ары к?рсеткіште. Рактан ?лгендерді? 30 % -ы (жыл сайын 130 000) темекі шегуге байланысты. Эмфизема, созылмалы бронхит сия?ты ?кпені? созылмалы ауруы темекі шегушілер мен маск?немдер арасында 10 есе к?п. Темекі ??рамында?ы е? ?ауіпті зат-никотин. Ол адам а?засында ж?рек ауруы мен ракты? ?ршуіне ы?пал етіп ?ана ?оймай, е? ?ауіптісі-оны? темекі шегуге деген ынтасын арттырады. Никотинге тез ?йір бол?ан со?, темекіні тастау ?иын?а со?ады. Темекі шегушілер ?шін к?ніне тар?ан 1 ?орап темекі 10 жыл ?ткен со? ж?рек ауруына шалды?у ?аупін тудырады. Сондай-а? темекі шегу салдарынан бол?ан ?кпе рагыны? ?аупі темекі шегуді то?тат?анда біршама т?мендеуі ы?тимал.

Алкаголь - созылмалы ауруларды? ас?ынуына алып келетін ?ауіпті фактор. Ішімдік- онкологиялы? аурулар?а, ж?рек - тамыр ауруларына ж?не артериялы гипертензия?а, ми инсульті мен мезгілсіз ?лімге ?кеп со?тырады. Сондай-а?, балалар мен жас?спірімдерді? ішкі дене м?шелеріні? ауруы, кемістік, жарымжанды?, денесі мен а?ыл-есіні? кем дамуына ?сер етеді.

О?ушыларды? барлы?ы бірдей салауатты ?мір салтын са?тап ?мір с?руі ?шін не істеу керек? Т?жірибе д?лелдегендей, спирттік ішімдікке, маск?немдікке ?арсы ж?ргізілетін ?гіт-насихат, алдын алу шаралары анда-санда емес, ма?сат к?здей отырып, ж?йелі ж?ргізілген жа?дайда ?ана ?з н?тижесін береді. Б?л ж?мысты жоспарла?ан кезде балаларды? психологиялы?, жас ерекшеліктерін ескеру керек. Ж?мысты? е? алдымен ата-аналар арасында ?гіт ж?ргізуден баста?ан абзал.

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:

1. Г. Икіманова. Саулы? пен сымбат. - Алматы: ?айнар, 1991.

2. «?аза?стан – 2030» стратегиясы

3.«?аза?стан мектебі» журналы,

4 Дене м?дениеті – о?ушыларды о?ыту мен т?рбиелеу ж?йесінде. //Ізденіс-Поиск. 2009. № 2(2) -Б.262-264.

5. Е. Уа?баев. ?аза?станда дене т?рбиесі ж?йесіні? дамуы. - Алматы: Санат, 2000