?АЗА? ТІЛІ САБА?ЫНДА ?ОЛДАНЫЛАТЫН ?ДІС-Т?СІЛ Т?РЛЕРІ

?АЗА? ТІЛІ САБА?ЫНДА ?ОЛДАНЫЛАТЫН ?ДІС-Т?СІЛ Т?РЛЕРІ

Технология - ?дістеме. ?діс дегеніміз- білім беруді? теориясы.

Т?сіл дегеніміз – іс, меншікті іс. Т?сілдерді? элементтері – амал жолдары:

1) таныстыру, берілген білімді тексеру, бекіту, ж?йелеу, тияна?тау.

2) де?гейлік тапсырмалар – ?иын м?селерді шешкізу.

3) мониторинг- тексеру.

4) де?гейлік тапсырмалар – дифференсация.

5) таным жолы – о?ушыларды ?рекетке кіргізу. Мен ж?не о?ушылар, о?ушылар ж?не о?ушылар.

О?ыту ?дісі дегеніміз- м??алімні? білімді ме?герту жолында?ы т?сілі. ?діс о?ушыны? ?з ынтасын ішкі ?оз?аушы к?шін ж?мыс?а ба?ыттауды ?станады. ?діс тек ?рекетті? негізгі ма?саты болуы шарт. ?р т?рлі ??ралдарды ?олдану ?діске ба?ынышты.

??ралдарды? ?р т?рлі болуы ?дісті? ??рылымын ?згертуге ы?пал етеді. ?дістер ар?ылы білім мазм?ны? ме?гереміз. М??алім о?ушыларды о?ытуда т?пкі н?тижеге жеткізер деген ?діс- т?сілдерді тандап алуы ?арастырылады. Педагогиканы? бір саласы дидактиканы? негізгі міндеті- о?ыту ?рдісі ба?ынатын білім беру мазм?нын, о?ыту зандылы?тарын, принциптерін, ?дістерін ж?не ?йымдастыру формаларын ?о?ам талабына сай ?олдануды? жолдарын ?арастыру.

Жа?а технологияларды к?нделікті саба? ?рдісіне пайдалану ?шін, ?р м??алім ?зіні? алдында отыр?ан о?ушыларыны? жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогты? ма?сат - м?ддесіне байланысты, ?зіні? шеберлігіне байланысты та?дап алады. Жа?а ?дістерді ж?зеге асыруда м??алім белсенділігі, шы?армашылы? ізденісі, ?з маманды?ына деген с?йіспеншілігі, алдында?ы ш?кірттерін ба?алау ерекше орын алады

О?у жоспарын жаса?анда, оны? ба?дарламасын мен о?улы?тарында?ы о?у материалдарын іріктеп, та?дау?а о?ушыларды? жас ерекшелігі мен психологиялы? ерекшеліктері ескеріледі. Сондай-а?, ?рбір саба?ты? мазм?нына ?арай амал – ??ралдарды ?олдануда о?ушыларды? психологиялы? ерекшеліктеріне ?лкен м?н беріледі. Атап айт?анда, о?ушы материалын тере? т?сініп, саналы ме?геруі ?шін, оны? та?ырыпты? ішкі за?дылы?ы мен ?зара байланысып д?рыс а?ы?тап, тиісті ?орытынды жасай білуі ?ажет. О?ушы бірінші сыныптан бастап ?аза? тілін ?йрену барысында тілдегі т?рлі ?олданылатын атауларды (?ріп, дыбыс, буын, с?з, с?з тіркестері, с?йлем, с?з бен с?зді байланыстыратын жал?ау, ж?рна?, тыныс белгілері – н?кте, ?тір, леп белгісі, с?рау белгісі, сызы?ша, ?ос н?кте, т?рлі грамматикалы? аны?тама, ережелерді о?ып ?йренеді.

?абілеті ?р т?рлі о?ушы тілді? м?ндай белгілері мен атауларын бірден ме?геріп кетуі м?мкін емес, тек оны? негізгі, ?ажеттілерін (аны?тама, ережесін) есте са?тауы м?мкін.

?азіргі саба??а ?ойылатын талап т?р?ысынан техникалы? ??ралдарды, кестелер, сызбалар, ?нтаспа жазбаларын пайдалану ар?ылы о?ушыларды? есту, к?ру сезімдеріне ?сер ете отырып, оларды? ойлану ?абілетін дамыту?а к??іл болінеді.

?олданылатын к?рнекіліктер о?ушыларды? саба??а деген ынтасын арттырады, т?сіндірілген материалдарды саналы ме?гертуге ы?пал жасайды. О?ушыларды? білім сапасыны? к?п жа?дайларда т?мен болуы, осындай т?рлі ойлау ?рекеттеріне бейімделмеуден, да?ды бермеуден деп айту?а болады.

?азіргі кезде ?аза? тілін ?андай ба?ытта, ?андай мазм?нда о?ыту керек?

Мені?ше, коммуникативті функционалды ба?ытта болу?а тиіс. Сонды?тан тілді? коммуникативті механизмін ашу ?ажет. Я?ни, оны? с?йлеу процесіндегі, с?йлем ??руда?ы, м?тін бойынша ??гіме ??растыруда?ы р?лі амал – ??ралдар ар?ылы ме?гертіледі.

Е? ал?аш ?аза? тілін ?йрету барысында о?ушы?а айналада?ы ?зі ?орша?ан ортаны, заттарды, ??былыстарды таныстыру к?зделеді. Б?ларды? б?рі де о?ушы?а белгілі бір та?ырып айналасында екінші біреуді? с?зін есту ар?ылы, онымен ?зі ??гімелесіп, с?йлеу ар?ылы, м?тінді о?у ар?ылы ме?гертіледі. Я?ни о?ушы ?аза? тілінде с?йлесу ар?ылы ?арым- ?атынас жасайды. Мысалы: «Мен ?аза?ша с?йлеймін», «Ас?ар мені? досым», «Мен осы ?йде т?рамын» деген та?ырыпта бір – бірімен танысады, ??гімелеседі.

М??алім – мектептегі басты т?л?а. Ол ?з ісімен ?згеге ?лгі болып жетекші болады. Білімі тере?, ?дістемелік шеберлігі мол, ма?саты ай?ын, ?немі ізденіс ?стінде ж?реді. М??алім ж?мысында?ы, ?сіресе, саба? беруіндегі бір ерекшелігі- ??ымдарды белгілі бір сызбалармен т?сіндіріп, соны ?олдана отырып, іскелік ж?мыстар ж?ргізіледі. Мысалы: Бір ?ана ??ымды ша?ын к?рнекілікпен жина?тап, баланы? т?сінуіне ын?айлы етіп ?сынады.

Орыс мектептерінде ?аза? тілін ?йрену, білу ?азіргі та?ны? басты м?селесі. Саба?та б?л м?селені шешу жолдарыны? бірі ?р т?рлі ?діс- т?сілдерді тиімді ?олдана отырып, жа?а технологияларды енгізу.?азір технологияларды? т?рлері ?те к?п. Орыс мектептерінде ?аза? тілін ?йрену, лексикалы? ж?не грамматикалы? та?ырыптарды ме?геру к?рделі ж?мыс. Сонды?тан бас?а ?лт?а ?аза? тілін о?ыту, ауызекі с?йлеуге ?йрету ?иын да, ?ызы? ж?мыс. Сол ?иынды?тарды же?ілдету ?шін сызбаларды ?олдану ар?ылы т?мендегі ?дістерді дамыту?а м?мкіндік ту?ызамын.

?дістер:

С?ра? - ?з ойын Баяндау С?хбат Монолог Аударма Жауап айту

Грамматикалы? материалдарды ж?не лексикалы? та?ырыптарды о?ытуда тірек сызбаларды? ?олданылуы тілді дамыту?а, с?здік ?орды молайту?а, бір- бірімен, ?арым- ?атынас жасау?а (с?йлеу, айту, жазу, о?у) ойлау ?абілетін дамыту?а, ойын ?аза?ша жеткізе білуге ?йретеді. Морфологиядан «С?з таптарын» о?ы?ан кезде тірек сызбаны ?олдану ?те ?олайлы.

Мысалы: Мына с?йлемге морфологиялы? талдау жаса:

Мен кеше ?жеммен ж?не атаммен бес ?демі жейде сатып алдым.

Мен – есімдік, дара, негізгі, жіктеу есімдігі.

Кеше- ?стеу, дара, негізгі, мезгіл ?стеу.

?жеммен,атаммен- зат есім, дара, негізгі, жалпы, жанды.

Ж?не- шылау, жал?аулы? шылау, дара, негізгі, ы??айласты? шылау.

Бес- сан есім, дара, негізгі, есептік сан есім.

?демі – сын есім, дара, негізгі, сапалы? жай шырай.

Жейде- зат есім, дара, негізгі, жалпы, жансыз, атау септік.

Сатып алдым- етістік, к?рделі, туынды,?ткен ша?,ашы? рай.

Б?гінгі та?да ?рбір жа?ашыл ?стаз ?шін, о?у ж?не жазу ар?ылы сын т?р?ысынан ойлау ?дісі кез келген стратегиялар?а ??нды, ?рі ба?алы. Б?л стратегиялар о?ушыларды? ?ыз?ушылы?ын арттыра отырып, ?стазды? ты?ыры??а тірелетін с?ттерінен арылтады. С?ра? ?ою, ой ша?ыру, білім к?пірі, бес жолды ?ле?, еркін жазу, білемін, ?йренгім келеді, білгім келеді, Венн диаграммасы, пікірталас, болжау, Автор орынды?ы, топтастыру, т.б, стратегияларын ?олдану о?ушыларды? мотивациясын оятып, ынталандыра т?сері с?зсіз. Сонымен ?атар б?л стратегиялар о?ушыны? ??з?арасын, т?сінігін дамыта т?седі, жалы?тырмайды

Мені? о?ушыларыма ?лкен ?ызмет ететін, ?рі ?ызы?тыратын- «Ой тол?аныс» кезе?і. М?нда ?р о?ушы ?з білімін к?рсетуге ?аншалы?ты игергені? д?лелдеуге тырысады. Оларды «Aвтор орынды?ы», «Еркін жазу», «Дискуссиялы? парта», т.б. ерекше ?ызы?тырады. ?зінді ты?дату ж?не ?згені? пікірін м??ият ты?дау, ба?алау, сыни т?р?ыдан тал?ылау, ой б?лісу сия?ты тиімді ?рі пайдалы ?ажеттіліктерді ?йретеді. Б?л та?да саба?тарымда ?олданылып ж?рген »Сыни т?р?ыдан ойлау» ?дісі о?ушыны? жеке т?л?а ретінде ?алыптасуына зор ы?палын тигізеді.

Этикалы? ?а?идаттар.

М??алім мен о?ушы арасында?ы шынайылы? ж?не еркіндік, сыйласты?ты? орын алуы.

?л-Фараби: «о?ыту дегеніміз - ?йрету, да?дыландыру, ?рекеттендіру»,- дейді. О?ыту - м??алім мен о?ушыларды? белгіленген ма?сат?а жетуге ба?ыттал?ан, реттелген, бірлескен іс-?рекеті, о?ушыларды? танымды? іс-?рекетін арнайы ?йымдастыру. О?ыту процесі - м??алім мен о?ушыны? бірлескен іс-?рекеті.

О?ыту процесі - екі жа?ты процесс бол?анды?тан, м??алім мен о?ушыларды? бірлескен іс-?рекетін, м??алім тарапынан о?ушы іс-?рекетіне басшылы? етуді, жоспарлауды, ?йымдастыруды, бас?аруды талап етеді.

Осы процесте о?ушылар ?ылыми білімдер алып, іс-?рекет жасау?а ?йреніп, жа?сы мен жаман туралы к?з?арастарын ?алыптастырады. О?ыту баланы дамытады. Ол мынадай б?ліктерден т?рады: ма?сат, міндет, мазм?н, н?тижелері, оны ба?алау.

Н?тижелі о?ыту?а ?ол жеткізу жолында мынадай с?ра?тар туындайтыны за?ды деп ойлаймын. "Нені о?ыту керек?", "?алай о?ыту керек?: "О?ыту ?алай ж?ргізіледі, оны? за?дылы?тары ?андай?", "Кімдерді о?ыту керек?", "Не ?шін о?ыту керек?" "?айда о?ыту керек?".

Т?жірибеде о?ытуды? к?птеген т?рлері ?олданылуда. М??алімдер барлы? пайдалы о?ыту т?рлерінен бас тартпай, жа?сыларын жа?а ж?йеге ба?ыттап т?жірибеге енгізеді. Топты? о?ыту, ?зін-?зі о?ыту - о?ушы белгілі бір ?здік ж?мысты (о?ылатын объектімен, о?улы?, приборлармен ж?мыс істейді, есеп шы?арады, зерттеу ж?мысы) орындап, оны? н?тижелері туралы жазбаша есеп береді.

?зара о?ыту (ж?пты? о?ыту) - о?ушылар т?ра?ты ж?пта немесе ??рамы ?згеретін ж?пта ж?мыс істейді де, ?андай да бір м?селені бір-біріне т?сіндіріп, ?з та?ырыптарын ?ор?ап, жолдасыны? ж?мысыны? н?тижесін ба?алайды.

Сындарлы о?ытуда.о?ушы ?з бетінше білім алуды ?йымдастырады, сын т?р?ысынан на?ты,ма?сатты шешім ?абылдау?а ?йренеді, о?ушылар кез-келген с?ра??а ?мірден мысал келтіре отырып салыстырып жауап береді..

Мен ?з т?жірибемде к?бінесе о?ушылармен бірлесіп, ?йымдасып топтасып ж?мыс істеуіне к??іл б?лемін. О?ушы бірлесіп ?йретуде, кішігірім топтармен, ж?ппен ж?мыс жасау?а, орта? проблемаларды тал?ыла?анда жа?а пікірлерге шы?армашылы?пен ?арау т?р?ысында жа?алы?тар ашу барысында ж?мыс істейді. Топ м?шелері ?з ойларын орта?а салып ж?не сол ойларды кесте ар?ылы к?рсетеді.Шамалары келгенше ?ор?ап шы?у?а тырысады.

Бірлесіп ж?мыс жаса?анда мына жа?дайлар еске ?сталын?анына к?зіміз жетті:

1) о?ушылар бір- біріне бірдей ба?ынышта, сыйласты?та болды;

2) жауапкершіліктері артты;

3) топ?а б?лгенде о?ушыларды? ойлау мумкіндік жа?дайлары ескерілді;

4) топ?а барлы? м?шелеріні? бір- бірін ты?дау, к?ту шыдамдылы?ы, кезектесіп, с?йлеу да?дылары ?алыптасады;

5) м??алімні?, о?ушыларды? топ ішінде с?йлеуін ба?ылау ж?не ?ажет кезде кірісіп с?йлеп кету еркіндігі те? д?режеде болды;

6) топта бірлесіп ж?мыс істеп ?йренген о?ушыларды? білімдері н?тижелі шы?далды;

7) о?ушыны? е? алдымен есте ?стау ?абілеті жо?арылады;

8) жиі- жиі ат тал?ысып жасау ж?не тере? т?сінік пен ойлауды? дамуы ар?ылы о?ушыны? с?йлеу да?дылары дамыды;

9) ж?мыс жасау кезінде топ м?шелеріні? ?абілетіне, оларды? бір-біріне д?рыс к?з?араспен ?арап, ойларын ??рметтеуге машы?танды;

10)бір- біріне к?мектесіп, ойларын орта?а салып, ?здеріні? білім алуын к?термеледі;

11) о?у?а, жазу?а, ты?дау?а, с?йлеуге ке? м?мкіндіктерін беретін ортада о?ушы ?з пікірлерін білімдерін, бар жігерін жеткізді.

Осындай саба?тарда м??алім тек ?йымдастырушы, ба?ыттаушы, сараптаушы ретінде к?рініп, бар жауапкершілікті о?ушыларды? ?з тізгіндеріне беріп, ?лкен жауапкершілікті сезінтеді.

Бір сыныпта отыр?ан балаларды? ?лты, о?у ынтасына ?арай тілді білу д?режесі де ?рт?рлі болып келеді. Сол себепті де на?ты н?тижеге жету ?шін модульдік о?ыту технологиясыны? тиімді екенін к?нделікті іс- т?жиребемнен к?ріп келемін. М. Жанпейісованы? модульдік о?ыту технологиясыны? негізі баланы? т?л?асын ал?а ?ояды, б?л жа?а білім парадигмасына сай келіп отыр. Модульдік технологиясыны? басты ерекшелігі – оны? тек ?ана білімді ме?геруге емес, т?л?аны? танымды? ?абілеттерін ж?не танымды? процестерді, я?ни жадыны? алуан т?рлерін ойлауды, ынтаны, ?абылдау ?абілетін арнайы жасал?ан о?у ж?не танымды? жа?дайлар ар?ылы дамыту?а, сондай- а? т?л?аны? ?ауіпсіздігін, ?зін- ?зі ?зентілендіру, ?зін - ?зі бекіту, ?арым- ?атынас, ойын танымды? ж?не шы?армашылы? ?ажеттіліктерін ?ана?аттану?а белсенді с?здік ?орын дамыту?а ба?ытталады (3,56 бет).

?орыта келе б?л технологияны ?олдану н?тижесінде:

• О?ушы т?л?асыны? танымды? ?абілеттерін дамыту?а.
• Танымды? процестерді жетілдіру.
• О?у?а жа?ымды ?ызы?ушылы? ?алыптастыру?а
• Белсенді с?здік ?орын, ауызша ж?не жазбаша тілін ?старту?а
• Т?л?аны? ?иынды?тар?а даяр болу ж?не оны білу, ?арым – ?атынас, ойын, танымды?, ?зін- ?зі бекіту ?ажеттіліктерін ?ана?аттандыру?а ы?пал етеді.

?лы ойшыл Уильям Уорд « Жай м??алім – хабарлайды. Жа?сы м??алім -т?сіндіреді. Керемет м??алім –к?рсетеді. ?лы м??алім – шабыттандырады» деген екен.Сонды?тан ХХІ ?асыр м??алімі жан-жа?ты болуы за?ды деп ойлаймын. О?ыта отырып т?рбиелеу-?азіргі заман м??алімінен талап етілетін басты м?селе. Сонды?тан ата?ты педагог К.Д.Ушинскийді? «О?ыту- т?рбиелеуді? ?уатты органы,б?л органды пайдалана білмеген т?рбиеші ш?кірттерге ?сер етуді? е? басты ж?не ?ажетті ??ралынан айрылады» деген с?зін ?немі жадымызда са?таса? деймін.