Kompyuter texnikasi vositalari mavzusida dars ishlanma

Zamonaviy kompyuterlarni xotirjamlik bilan qattiq disk deb ataluvchi turisiz tasavvur qilish mumkin emas. Bu xotirani asosiy xotira hosil qilish deb ham atash mumkin. Kichik, birinchidan: yomon disklar, to'g'ri, kompyuterni tizimli tizim bilan ta'minlash va yashash joyini tiklash, asosiy platada shleyf bilan kasallanadigan maxsus joyi bor (bolalar uchun ma'lumot almashish tizimi tezroq); ikkinchidan: kompyuterga operatsion tizim o'rnatiladi hayotda shu kompyuterga mos parametr operatsion tizimga bog'lab, qattiq diskka yozib saqlanadi. Bundan tashqari, bu rasmni ishlatadigan amaliy dasturlar, hujjatlarni va boshqa narsalar ma'lumotlarini ham shu diskda saqlash.

Qattiq disklarga axborotni yozish va o’qish magnitlash asosida bo’lganligi uchun qattiq magnit disk ham deb atashadi. Bu qurilma umumiy korpusga joylashtirilgan elektrodvigatel, magnit kallak (ms. головка), pozitsiyalash qurilmasi va magnit qatlamga ega bo’lgan bir nechta diskdan (shu bois, ko’potar miltiq nomiga moslab Winchester” deb ham atashadi) iboratdir.

Birinchi vinchester 1973- yilda IBM firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan.

Disk sirti nuqtalar majmui sifatida, nuqtalar esa, o’z navbatida, alohida bit sifatida ko’rilib, ulaming har biriga 0 yoki 1 qiymat (magnitlangan yoki magnitlanmagan — ^``magnit ekvivalenti” deb ham yuritiladi) beriladi. Mazkur nuqtalaming joylashuvi oldindan aniq bolmaganligi bois, axborotni yozish uchun yozuv qurilmasi nishonlash usulidan foydalanadi. Nishon yozuvning holati va o’mini aniqlashga yordam beradi. Mazkur nishonlaming mavjudligi diskka axborot yozishning texnologiyasi asosini tashkil etadi, nishonlar hosil qilinishi uchun esa disk formatlashni talab etadi. Disk formatlanganda konsentrik aylanalar ko’rinishidagi yo’llarga ajratiladi hamda yo’llar sektorlarga bo’linadi. Axborot disk sektorlarining yo’llari bo’ylab yoziladi. Sektor va yo’llar o’z tartib raqamlariga egadir. Diskning har bir sektorida identifikatsiya qilish uchun adres maydoni deb ataladigan joy ajratiladi, qolgan joylariga esa ma`lumotlar yoziladi. Bu qurilma changdan, namlikdan va boshqa tashqi ta`sirlardan juda yaxshi himoyalanganligi sababli, boshqa disklarga nisbatan yozishning yuqori zichligiga erishiladi. Hozirgi kunlarda qattiq disklaming gigabayt va terabayt o’lchov birlikli sig’imdagi turlari ishlab chiqarilmoqda.

Kompyuterga turli shakldagi axborotlami kiritish yoki chiqarish uchun xizmat qiluvchi qurilmalar ma`lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari deb yuritiladi. Eng asosiy ma`lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari safiga monitor va klaviatura kiradi.

Kompyuterga ma`lumotlar va buyruqlami kiritish usullaridan biri klaviaturada joylashgan klavishlardan foydalanishdir. Aniq bir klavish yoki klavishlar birikmasining bosilishi aynan mos ikkilik kodining kiritilishiga olib keladi. Buning boisi shifrlovchi deb yuritiladigan mikrosxema ma`lum bir klavish bosilishida hosil boladigan signalni ikkilik kodga aylantirib beradi.

Monitor kompyuteming ish jarayonida vujudga keladigan axborotlaming zarur qismini ekranda yoritib berishni ta`minlaydi. Monitor matn yoki grafik holatida ishlaydi. Matn holatida ekran belgi o’rinlari deb yuritiluvchi alohida qismlaiga bo’linadi. Grafik holatda ekran piksel deb ataluvchi nuqtalar to’plamidan tashkil topadi. Ikkala holatda ham belgi yoki pikselning ranglari, fonning rangi, ravshanligi va boshqa parametrlar haqidagi ma`lumotlar videoxotirada saqlanadi. Monitordagi piksellaming umumiy miqdori monitorning imkon darajasi deb ataladi. Hozirgi davrda grafik adapteri VGA, SVGA, XGA turda bo’lgan monitorlar keng tarqalgan. Monitorlami yana elektron nurli trubkali, suyuq kristalli (LCD) va plazmali turlarga bo’lishadi.

Ma`lumotlami kiritish-chiqarish qurilmalari safiga axborot tashuvchi vositalar bilan bevosita bog’liq bo’lgan strimer, disk yurituvchi, optik disk qurilmasi, USB—yig’uvchilar ham kiradi. Kompyuterdagi ma`lumotlami biridan ikkinchisiga tashib o’tkazish va ma`lumotlami kompyuteisiz uzoq vaqt saqlab turish uchun maxsus xotira vositalari ishlab chiqarilgan bo’lib, ulami axborot tashuvchi vositalar yoki tashqi xotiralar deb atashadi. Axborot tashuvchi vositalaiga ma`lumot muhitning fizik, kimyoviy va mexanik xossalarini o’zgartirish orqali yoziladi. Ular tuzulishiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:

magnit tasma egiluvchan magnit disk (EMD) optik disklar flash-xotira

Magnit tasmalardan, odatda, zaxiraga nusxalash va katta hajmli axborotlami (aixivda) saqlash uchun foydalaniladi. Magnit tasma sirti magnitlanuvchan maxsus qatlam bilan qoplangan. Unga axborot yozish va undan axborotni o’qish huddi magnitofonlardagi kabi magnit kallak yordamida amalga oshiriladi. Magnit tasmalaiga axborot

yozish va o’qish qurilmasi strimer deb ataladi.

Egiluvchan magnit disklar — (yoki, qisqacha disketlar), asosan, ikki xil bo’lib, himoya g’ilofi ichidagi egiluvchan doira shaklidagi plastinka — disk diametrlari bilan farqlanadi (3,5 dyumli— 89 mm, 5,25 dyumli — 133 mm). Ularning sig’imini g’ilofida ko’isatilgan maxsus belgilari orqali bilib olish mumkin. Odatda, 3,5 dyumli disketning axborot sig’imi 1,44 Mbayt ni, 5,25 dyumli disket uchun esa 1,2 Mbayt ni tashkil etadi. Disk yuzasi temir ikki oksidli (Fe₂0₃) magnitlanuvchan qatlam bilan qoplangan. Disketda axborot magnit tasma kabi magnit kallak yordamida yoziladi va o’qiladi. Himoya g’ilofida yozishdan himoyalashning maxsus darchasi mavjud. Ishlash vaqtida bu darcha ochiq bo’lsa undagi axborotni faqat o’qish mumkin bo’lib, u disketdagi axborotni o’chirish va o’zgartirishdan saqlaydi.

Egiluvchan magnit disk bilan ishlash qurilmasi FDDni (Floppy — egiluvchan) qisqacha disk yurituvchi deb atashadi. Diskyurituvchiga qo’yilgan disketga murojaat qilish uchun A: nom o’zlashtiriladi. Diskyurituvchi ikkita dvigatel bilan ta`minlangan. Ulaming biri himoya g’ilofi ichidagi plastinkani markaz atrofida, ikkinchisi esa, o’qish~yozish kallagini disk yuzasi ustida radius yo’nalishida harakatlantiradi.

Optik disklar yuzasiga yupqa qatlam maxsus kimyoviy vosita sepilgan bo’lib, ularga axborot CD- ROM yoki DVD-ROM qurilmalari orqali yoziladi va o’qiladi. CD (ing. Compact — zich) kompakt disk, DVD (ing. Digital Versatile Disk) — raqamli universal disk deb o’qiladi.

Optik disklar spiralsimon bitta yo’lga ega.

Axborot alohida sektorlarga lazer nuri orqali disk yuzasini kuydirib baland-past iz hosil qilish orqali yoziladi. Axborotni o’qish jarayonida balandliklar lazer nurini akslantirgani uchun ^{``</sup>1”, pastliklar numi yutgani uchun <sup>``}0” kabi qabul qilinadi. DVD-ROM qurilmasining lazer nuri to’lqin uzunligi CD-ROM qurilmasiga nisbatan qisqaroq. Shu sababli DVD diskka zichroq, ya`ni ko’proq axborot yoziladi.

Optik disklar 120 mm yoki 80 mm diametrli bo'ladi. CD-disklar ma'lumotlari sigimi 1 Gbaytdan kichik (masofa, 680-720 Mbayt), DVD-disklar ma'lumotlari sigimi bir oz zarur Gbayt (bo'ladi, 4.7 Gbaytdan 17 Gbaytgacha) bo'ladi. Agar optik disk yorlig'ida "R", yozib olinadigan yozuv bo'lsa, "RW", qayta yoziladigan yozuv bo'lsa - ko'p marta foydalanish va ko'p marta turmushga chiqishi mumkin.

DVD lar bir yoki ikkita ishchi tomonlarini olish mumkin. Har bir tomonga yana bir yoki ikki marta ishlov berishga ruxsat beriladi. Ikki ishchi katlamli disklarda birinchi katlama yarim shaffof bo'ladi. Ishchi qatlamdagi ma`lumotlar Ikkinchi BIRINCHI qatlamning ^`` ichidan o'tib "o'qiladi.