О?ытушы бейнесі

М??алім бейнесі ?андай болуы тиіс?

Болаша?та мектеп м??алімі ?андай болуы тиіс екенін т?сіну ?шін, б?гінгі к?ні орта білім беретін о?у орындарында жас ?рпа?ты о?ытып ж?не т?рбиелеп ж?рген м??алім бейнесін ?айта ?арауымыз керек. Б?л орайда тілге тиек болатыны, педагогтарды? біліктілігіні? т?мендігі, ш?кірттермен арада?ы педагогикалы? ?дептілік негіздері ?арым-?атынастарды? ?ажырлы?ы ж?не оны? барлы? уа?ытта са?тала бермеуі. Сонды?тан, м??алімге т?н педагогты? ?арым-?атынас ?рекетіні? м?ні мен мазм?нын ашып, ?стаздар?а оны? негізгі сапаларын ?алыптастыруымыз ?ажет сия?ты. СоныменXXI ?асыр педагог имиджіне то?талатын болса?, имидж – а?ылшын тілінен аудар?анда «бейне», «кейіп» деген ма?ына береді.

Тартымды имидж:

- Айналасында?ы адамдарды? к??ілін аулау кепілі;

- Кез келген ж?мыста жетістікке жетуді? негізгі шарты.

Егер о?ушылар м??алімні? жеке т?л?асына ?ызы?паса п?нге деген ?ызы?ушылы?ы да болмайды деген байлам?а келуге болады.Себебі, баланы? ?міріні? жартысы олар?а білім ?ана беріп ?оймай, сонымен ?атар оларды т?рбиелейтін ж?не жеке т?л?а ретінде ?алыптастыратын мектепте ?теді. ?леуметтік ж?не балалы? ша?тан ал?ан ?серлер мен т?жірибелер ?лкен ?мірге ?туіне ?сер етеді. М??алімні? жеке басы о?ушыны? жеке т?л?а болып ?алыптасуына к?мектеседі. А?паратты? басым б?лігін біз к?ру ар?ылы аламыз, сонды?тан да бізді? тартымды бейнеміз ?те ма?ызды. О?ан ??ыптылы?, іскерлік стиль, м?нер, ?деп, к?лкі жатады.?стаз ?зін ?алай к?реді ж?не оны о?ушылары ?алай елестетеді? Мектеп ?кімшілігі мен о?ушылар сыйлау ?шін ж?не іс о??а басу ?шін не істеу керек? Бар м?селе имиджде.

Имидж ??рылымы:

- сырт?ы бейне;

- вербалды ж?не вербалды емес ?арым-?атынасты пайдалану ??ралы;

- ішкі «Мен» сезіміні? к?сібіне с?йкестігі.

Сырт?ы имиджді ??раушылар?а:

- мимика,

- дауыс к?ші мен тембрі,

- костюм,

- ?имыл,

- м?нер.

Айнала?ызда?ы адамны? санасында?ы сізді? бейне?із туралы к?з?арас. Ол сізбен ж?здесуден кейінгі сырт?ы кейпі?із бен ?з-?зі?ізді ?стауы?ызды? т?рбиелік м?ні мен с?йлесу м?нері?із ар?ылы ?алыптаспа?. Сырт?ы бейнемізді? ?йлесімді ?сер ?алдыру ?шін вербалды ж?не вербалды емес ?атынас ?ажет:

• М?нерлі с?йлеу

• К?ндіре білу

• Стиль мен киім т?сіні? психологиялы? ?серін білу

• Т?р?ан т?рыс?а, мимика?а ж?не м?нерге к??іл б?лу

• Шыдамдылы?

• К?ргіштік

Бас?а маманды? иелеріне ?ара?анда м??алім маманды?ы ерекше, ол ?рдайым ?лкен аудитория ішінде ж?не к?пшілік к?з алдында. Соныменимидж – сізді? бойы?ызда?ы таланты?ызды? жар?ырап ашылуы, ?зі?із туралы жа?сы пікір ?алыптастыру жолы. ?лемдік ?ркениетті? стандарттарын ?сынатын американды? психологтарды? пікірінше, тамаша табыс феномені – адамны? имиджі мен оны? карьерасымен тікелей саба?тас. Егер олай болмаса, ?олдан жасал?ан имиджді? к?мегі тимесі аны?. Сонды?тан да к?сіби маманды?ын жан-жа?ты ме?герген педагог ?ана жо?ары ба?аланып, ?ріптестері мен ш?кірттеріні? ысты? ы?ыласына б?ленбек. Ал педагог имиджі мен педагог ?дебі деген ??ым бір-бірімен егіз,б?ліп жарып ажыратып айту?а болмайтын ??ым ба дерсі?. Сонымен, педагогты? ?деп дегенімізді? ?зі не екеніне к??іл аударайы?.“?деп” (такт) с?зі (латынша – taktus) “ж??ысу”, “адам ара ?атынасыны? т?рі” ма?ынасында ?олданылады. ?деп – адамдарды? ?зара жа?сы ?арым-?атынас жасауына ?ажетті жа?дай. ?депті адамдар?а бас?алар?а барынша жа?сылы? жасауды, ?уаныш ?келуді тілеп т?ру т?н. Бас?а адамдармен ?арым-?атынаста ?депті адам са? та сергек. Ол ?зін ?жымда о?ан с?зімен, же?ілтек мінезімен ешкімні? к??іл-к?йін б?збау?а тырысады. ?айсыбір арсы-г?рсі мінезді м??алімдер ?айда?ы бір орынсыз ?зіл, т?рпайы т?спал, естіген ??ла??а ерсі с?здермен ш?кірттеріні? жанды жеріне тиеді. Ондай м??алімдерді о?ушыларды? су?аны с?ймейді. Олар ?з ?ріптестерімен де сыйыспайды. Ондайлармен тіл табысу ?те ?иын. М??алім мен о?ытушы арасында болатын ?атынаста педагогикалы? тактіні? ма?ызы зор. Педагог этикасында б?л ??ым т?рбиеші мен т?рбиеленушіні? ара?атынастарын белгілейді. М??алімні? педагогикалы? ?дебі болмайынша ол ?з п?нін ?анша тере? білгенімен, тіпті т?рбиелік ж?мыста алуан – т?рлі, ?діс-т?сілдерді ме?гергенімен, ?зіні? алдына ?ой?ан – жас ?рпа??а жан-жа?ты т?рбие беру ма?сатына жете алмайды. Педагогикалы? ?депті? психологиялы? м?ні бар екендігін атап кеткен ж?н. Жеке адам бас?а адамдармен, сондай-а? жас ?рпа?пен ?арым-?атынас жаса?анда, мол ?зіні? индивидуалды? ?мір т?жірибесін, адамдар арасында?ы ?андай нормалар ар?ылы ж?зеге асатынды?ын на?тылы к?рсетуге тырысады. ?йткені педагогикалы? такт, бас?а этикалы? ??ымдар сия?ты, белгілі бір ??рылымнан – ?зіне т?н ерекше ??рамдас м?шелерден т?рады. Соларды? ішіндегі е? негізділері: о?ушылар?а педагогикалы? ?сер етудегі м?лшерді са?тау м?селесі, ?стазды? ы?палды? н?тижелілігі, жеке адамны? рухани д?ниесін егжей-тегжейлі т?сіне білуі, жас буынны? ?намды ?асиетін тани біліп, оны б?кіл адамгершілік мінез-??лы?ты ?алыптастыру?а пайдалану?а ?абілеттілігі. Демек педагогикалы? ?деп – м??алімні? е? басты моралды? ?асиеттеріні? бірі, онсыз ол ?стазды? ете алмайды. ?депті са?тама?ан адамдар біреуге жа?сылы? жасап отырып та, оны? жанын жара?аттауы да м?мкін. О?ушыларды о?ыту т?рбиелеу ісінде жалпы ?деп атаулыны педагогика?а кіріктіріп пайдалануды? ?зі педагогты? ?деп болып есептеледі. ?детте, ?депті адамдарды оларды? кішіпейілділік, бас?аны т?сіне білушілік, жылы шырайылылы?, тап?ырлы?, елгезектік, ?згені? пікіріне ??ла? асушылы?, ?стамдылы?, байсалдылы?, ?зілкештік сия?ты мінез-??лы? белгілеріне ?арап тану?а болады екен. М?ндай айры?ша белгілер ?депті м??алімні? бойында да болуы тиіс. ?депті м??алім ересек адамдармен ?алай сыпайы ж?не ілтипатпен с?йлесе, о?ушылармен де, тек ересектерден г?рі са? ж?не ы?ыласпен с?йлесуі керек. Біз м?ны ?лде де баса айт?ымыз келеді, ?йткені, ?лдекімдерді? ойынша ?р адамны? ?зін ересектерді? арасында ?стауы – бір бас?а да ??гіме де, о?ушыларды? ішінде ?стауы м?лдем бас?а ??гіме к?рінеді.Мектепте м??алім ашы? жар?ын, биязы, с?п-с?йкімді, ал, сынып табалдыры?ынан аттаса болды, суы?, т?нжыр, т?сініксіз боп шы?а келетін м??алімдер ?ателеседі. М??алім ?рине, ?те жина?ты, біра? таби?и жина?ты болуы керек. Жалпы ?деп бар да, педагогикалы? ?деп бар. Кез-келген т?рбиелі де м?дениетті адамны? бойынан педагогты? ?деп табыла бермейді. Педагогты? ?деп пен педагог имиджі – медицина ?ызметкерлеріні? д?рігерлік этикалы? сия?ты м??алімні? к?сіптік сапасы. Ол педагогты? білім мен педагогты? т?жірибені ?оса ал?анда пайда болатын педагогты? шеберлікті? ??рамдас б?лігі болып табылады. Педагогты? ?депті? негізі о?ушылар?а деген шын ы?ыласта ж?не оларды? адамды? ар-?ятында, адалды?та жатыр. Педагогты? ?депке – баланы адам ретінде сыйлау деп аны?тама беруге болады. Баланы ??рметтеу ?ажет екенін алды??ы ?атарлы педагогтар аз ескерткен жо?. ?депті? негізі о?ушылар?а деген шын ы?ыласта ж?не оларды? ар-?ятына деген адалды?та жатыр. Педагогты? ?деп за?дылы?тарын кейбір м??алімдерді? ?здері білмеуі м?мкін. Бала т?рбиесінде ?рдайым “?ам?орлы?пен ?арауды? са?талуын” талап етуі ?ажет. Б?л ойды ш?кірттер бойында?ы адамды?ты са?тау ?ана емес, ?айта оны? дамуына ?ам?ор бола білуіміз керек деп, т?сіну керек. Кейде о?ушылар ?деп са?тамайды, д?рекілік к?рсетеді, т?ртіп б?зады. Ол ?шін олар?а а?ырып, жекіруді? ?ажеті жо?, ?айта ?з ар-намыстарын ?ор?ап ?ана ?оймай, бас?аларды? ар-намыстарын да ?ор?ау ?шін к?ресу керек. М??алімдерді? кейбіреулері педагогты? ?деп – м??алімні? о?ушыны баурап алатын таби?и ?абілеті десе, енді біреулері – м??алімні? жалпы м?дениетіні? ??рамдас б?лігі: ?шінші біреулері – п?нді жетік білу ж?не оны? методикасын жа?сы ме?геру деп есептейді. Б?л айтыл?андарды? ішінде аздылы к?пті педагогты? ?депті? белгілері бар. Педагогты? ?депті ме?геру кейбір м??алімдерге ?ара?анда екінші м??алімдерге же?ілдеу са?атына к?м?нсіз, біра? м?ны іштен туа пайда болатын ?абілет деу ?ажет. Сол сия?ты, педагогты? ?детті м??алімні? жалпы м?дени т?ртібі, немесе оны? жалпы методикалы? сауаттылы?ымен ?атар ?оюы да ?ате. Педагогты? ?деп ?рине, м??алімні? барлы? ?асиеттерімен жылдасып жататыны рас, ?зіндік ерекшеліктері болады. М??алімні? ?дебі б?кіл о?у-т?рбие ж?мысыны? барысында ?станатын ж?нге лайы? шара ретінде аны?талады. Ж?нсіздікке жол беру – педагогты? ?дептен айырады. Т?жірибелі педагогтарды? да кейде шамдануы м?мкін, біра? олар шектен шы?пайды. М??алім не??рлым ашуланса, о?ушыларды? со??рлым к?п к?летінін кім білмейді? Педагогты? ?депті шама-шары?ты білумен ?ана шектеуге болмайды. Шама-шары?ты білу – педагогты? ?деп негізінде жат?ан педагогты? за?дылы?тарды? бірі. Шама-шары?ты білуге ?ара?анда ?деп ??ымыны? ма?ынасы ?лде?айда ке?. Мазм?ны жа?ынан педагогты? ?дебі – оны? жеке басыны? іскерлік сия?ты к?птеген ?асиеттеріні? жиынты?ы. Педагогты? ?деп, ке? ма?ынасында ал?анда – м??алімні? ?рбір на?ты ісі ?стінде т?рбие м?селесіні? е? ?тымды ?діс-т?сілдерін ?олданып, о?ушыларды еліктіріп ?кететін к?сіптік сапасы.

Жас?спірімдерге бізді? тарапымыздан ?рбір педагогты? ?діс-т?сіл ?рбір ескертпе м??алімні? беделін жо?ары к?теретіндей, не болмаса о?ан н??сан келтірмейтіндей болуы керек. М??алімдер ?з талаптарын о?ушыларды? ?алай орындайтынына ма?ыз беріп ?ана ?оймай, сонымен ?атар, реніш тумау жа?ын да ойластыр?аны ж?н. Барлы? уа?ытта не болса со?ан ?з к?з?арасын та?байтын, о?ушыларды? теріс – мінез-??лы?тарына к?з ж?мып ?арамайтын, оларды? кез-келгеніне ?атты ескерту жасаудан ?ашпайтын, біра? о?ушыларына да, ?зіні? м??алім атына да а?ылмен, ??рметпен ?арайтын, педагогты? ?дептен хабары мол ?депті м??алім о?ушыларды? ж?регіне жол таба біледі. Жол таба білуді? н?зік жолдары: ерік-жігер, ?стамдылы?, ілтипаттылы?, д?йектілік, талап ?оя білушілік, зейінділік, ?алжы?дай білушілік, орынды мыс?ыл, ептілік, к?з?арас ж?не дауыс ыр?а?ыны? мол болуы. Бір?атар ы?пал – ?сер ?діс-т?сілдерінен санаулысын ?ана пайдаланатын м??алімдер де бар. О?ушылармен ж?мыс барысында еш?андай ымыраны мойындайтын да м??алімдер де бар. Олар к?бінесе дауыспен с?йлейді. Саба?ын т?сінбегенде, сыныпта та?та с?ртілмегенде ондай м??алімдер ш?кірттеріне ?ктем с?йлейді. М?ндай ж?йттерге м?н беру керек, біра? т?рліше м?н беру керек. О?ушылар айт?анды ??ып алмаса, ай?айдан пайда жо?. Сол материалды ?айтадан т?сіндіру керек. К?лді деп о?ушылар?а ай?айламай к?летіндей жа?дай болса, олар к?лкісін б?рібір жасыра алмайды. М??алім ашуланса, оларды? к?лкісі тіпті ?озып кетеді. Одан да о?ушыларды? к?луіне м?мкіндік беріп, ?зі?де ?осылып к?ліп, содан кейін ??ла??а жа?ымды ?нмен бір ??гіме бастап, с?йтіп барып жоспарлан?ан материалды? мазм?нына к?шу керек. Мысалы, парта кір болса, о?ушылар?а реніш білдіруге де болады немесе та?таны ?н-т?нсіз с?рте бастап, с?лден со? олар?а естірте: “Егер сіздерге та?та с?рту ?иын болса, мен-а? с?ртейін” – десе де жеткілікті. Келесі жолы та?та айнадай жалтырап т?рады. Оны ?рине, м??алімні? беделі біледі.Балалар?а ы?пал ?сер ететін ?діс-т?сіл ?орыны? молды?ы ?ажетті н?рсе саналма?анымен, м??алімні? педагогты? ?депке ие екенін білдірмейді. Орнымен айтылса, ?зіл-?алжы? ашу-ызаны? бетін ?айтарады. М??алім ?дебі – а?ыл-ой ?рекеті ар?ылы іске асатын айры?ша іскерлік. ?депті м??алім педагогты? ?р т?рлі ?діс-т?сілдерді? мол арсеналын ме?геріп ?ана ?оймай, сонымен ?атар оларды а?ыл таразысына салып ?лшеп пайдалана да біледі. Бір ?ара?анда к?пшілік ??рал ретінде елеусіз к?рінгенімен ?депті м??алімні? бойында?ы іскерлік о?ушылар?а ?оз?ау салатын ?діс-т?сілдерді іріктеу ?стінде к?рініс береді, жалпы ж?мыс барысында тік мінезді, к?рген-білгені шамалылау м??аліммен салыстыр?анда оны? арты?шылы?ы бай?алмай ?оймайды. Д?некерлік ?ызмет ат?аратын м?ндай айла т?сілдер айнала?а жылу беріп, м??алім мен ш?кірттерді? ара ?атынастарын ж?мсартады. Же?іл ?зілмен м??алімні? тап?ырлы?ы осыны? ішінде. О?ушыларды? мінез-??лы?тарыны? ?ыр-сырын н?зік т?сінетін ?депті м??алім, д?рекі добал м??алімге ?ара?анда ?зін к?тері?кі сезінеді. ?депті м??алімге о?ушылардан к?з айырмауды? ?ажеті жо?. Оны? о?ушыларымен байланысы сенім мен ?зара сыйласты??а ??рылады. Сонды?тан да, ондай м??алім о?ушылармен ара-т?ра же?іл ?зілдесіп, ?айсыбіреулеріне мыс?ылмен ескерту жасай алады. ?депті м??алімні? мінез-??л?ы т?гелдей таби?и болады. О?ушылармен ?депті ?арым-?атынаста болу ?детіне, мінезіні? ажырамас бір б?лігіне айналады. Бойына осындай ?дет-да?дылар сі?ген ?стаз ?ана ш?кірттеріні? ж?регіне жол табады. Б??ан ?р педагог ие болуы ?ажет. ?арым-?атынас т?р?ысынан педагогты? ?деп м??алімні? жан-жа?тылы?ыны?, оны? идеялы? сеніміні?, ж?ріс-т?рыс м?дениетіні?, жалпы ж?не арнаулы білімні?, маманды?ына байланысты ізденіс жемістер ?орыны? жиынты?ы. Шебер педагог болмай т?рып, ?депті педагог болма? жо?. Педагогты? ?деп жаттау, есте са?тау ж?не жатты?у жолымен жасалмайды. Ол м??алім ізденісіні? н?тижесі, ол оны? а?ыл-ойыны? к?рінісі болып табылады. М??алімні? педагогты? ?дебінде еліктеу деген болмайды.М??алімні? ?дебі ?р м??алімде ?р т?рлі ж?не ?р ?алай к?рініс беруі м?мкін. Б?л оны? жас м?лшеріне, темпераментіне, мінез-??л?ына, та?ы бас?а да ерекшеліктеріне байланысты. ?деп ?р м??алімні? дара ?асиеті. М??алімні? о?ушылармен тіл табысуы к?біне оны? жа?дай?а ой к?зімен ?арай білуіне, о?ан бас?а жа?дайлардан да ?зі айры?ша ма?ыз беруіне байланысты. Сонды?тан бізді? к?з?арасымыз бойынша, жа?а д?уір педагогы-б?л п?ндік білімні? ж?йесін, ?ылыми білімні? ?р саласы бойынша білік пен да?дыны игеріп ?ана ?оймай, сонымен бірге ?зіні? бойына педагог?а т?н ?депті ?арым-?атынас белгілерін ?алыптастыр?ан, ?мірлік педагогикалы? ?деп да?дыларды игеруіне ба?ыттал?ан ?діс-т?сілдерін игерген маман. Ал педагог имиджі – сізді? бойы?ызда?ы таланты?ызды? жар?ырап ашылуы, ?зі?із туралы жа?сы пікір ?алыптастыру жолы. ?лемдік ?ркениетті? стандарттарын ?сынатын американды? психологтарды? пікірінше, адамны? имиджі мен карьерасы бір-бірімен тікелей саба?тас ж?реді дейді. Сонда адамны? сырт келбеті ?сем к?рінгенімен, ж?мысында ?лсіз болса, онда ол адамды идеал деуге келмейді. Сонымен к?сіби маманды?ын жан-жа?ты ме?герген педагог ?ана жо?ары ба?аланып, ?ріптестері мен ш?кірттеріні? ысты? ы?ыласына б?ленбек.

?дебиеттер

1. ?оянбаев Р. Педагогика – А., 2000.
2. Б?ла?баева М.К., Педагогикалы? маманды??а кіріспе – А., 2005.
3. Юсупов Б.Ю. М??алімге т?н педагогикалы? ?асиеттер -А., 2000.