Статья.Единство требований семьи и школы в учебно – воспитательном процессе. Роль поощрений и наказаний в воспитании личности.

М?кт?п ??м гаил?. Психологик статуслары буенча алар капма-каршы. Гаил?д? б?тен н?рс? эмоциональ б?йл?нешл?рг? нигезл?нг?н.

М?кт?пне? функциял?ре башкачарак. Аны? максаты балага туган йортын алыштыру т?гел, ? баланы укыту, танып-бел? с?л?тен ?стер?, талантын ачыклау ??м ачу.

Укучы нинди ген? булса да, талантлымы, яки киресенч?ме, укытучы беренче чиратта аны яратырга тиеш. Ата-ана бел?н бала моны тойганда гына, укыту ??м т?рбия эшенд? укытучы у?ышка иреш? ала. Ата-ана ??м укытучыны? балага булган м?х?бб?те аны? ш?хесен х?рм?т ит?г?, кызыксынуларын белерг?, вакытында а?а ярд?м ит?рг?, дусларча ки??ш бир?г? нигезл?нг?н булырга тиеш. Балалар ?зл?рен? булган м?х?бб?т ??м х?рм?т ит? хисен сиз?л?р ??м ?зл?рен ышанычлырак тоталар. Бу кил?ч?кт? килеп туган авыр м?сь?л?л?рне х?л ит?рг? ярд?м ит?ч?к.

У?ышларга иреш? ?чен м?кт?п бел?н гаил? бер юн?лешт? эшл?рг? тиеш. ?г?р ата-ана баласыны? укуы бел?н даими кызыксынып торса, ?й эшл?рен контрольд? тотса, файдалы ки??шл?рен бирс?, билгеле, укучы яхшырак укыячак. Киресенч? булган очракта, укучыны? укуга карашы тиск?ре булачак.

Бер ген? ата-ана да бала т?рбиясен читл?теп ?т? алмый. ??ркайсыбыз бу гаять ?аваплы эшне? ачысын - т?чесен татырга м??б?р. Бер??л?рг? ул ?и?елр?к бирел?, аларны? балалары яхшы т?рбия алып ?с?. Андыйлар ата - ана ?чен б?хет ??м шатлык чыганагына ?верел?. Болары бик б?хетле гаил?л?р.

Икенчел?рг?, киресенч?, бала кайгы — х?ср?т китер?.

Моны? билгеле бер с?б?пл?ре бар. Кайбер ата-аналар баланы м?кт?пк? ?зерл??г?, укытуга, аны т?рбиял??г? ?и?ел карыйлар, аны икенче-?ченче д?р???д?ге эш, алай гына да т?гел, м?кт?п, укытучы эше дип саныйлар.

Безне? к?нн?рд? балага белем ??м т?рбия бир?д? гаил?не? ???мияте бик нык артты. Со?гы вакытта балаларны? начар укуын, т?ртип бозуын м?кт?пк? аударучы ата-аналарны шактый еш очратырга туры кил?. Андыйларга бу хакта ?йтс?? : "Н?рс? карый бу м?кт?п? " яки "Укытучы кая булган?”— дип ризасызлык белдер?л?р. Эшне? б?тен авырлыгын м?кт?п бел?н укытучыга й?кл?рг? телил?р.

Д?рес, м?кт?п т?, укытучы да балага ныклы белем ??м т?рбия бирерг? тиеш. Бу — б?х?ссез. ? ата-ана? Алар да бу эшт?н читт? кала алмый. М?кт?п т?, гаил? д? бала язмышы ?чен бер ?к д?р???д? ?аваплы. Баланы? м?кт?пт? укытучы янында к?нен? 5-6 с?гать булуын, калган вакытын гаил?д? уздыруын иск? алсак, ата-ананы? ?аваплылыгы тагын да арта т?ш?ен бер?? д? кире какмас.

И? элек, ата-ана баланы яхшы укырга ?зерл?рг?, м?кт?пк? й?ри башлагач, яхшы уку ?чен шартлар тудырырга, укытучы д?рест? башлаган эшне ?йд? д?вам ит?рг? тиеш. Ата-ана — баланы? икенче укытучысы ул.

Т??риб?ле ата-аналар, балаларны? кайсы сыйныфта укуына карамастан, укытучылар бел?н тыгыз элемт?д? торалар. Бу — билгеле, баланы? ныклы белем алуына ??м т?рбияле булуына ярд?м ит?. Бала м?кт?пт? бер ген? ел укымый, шулай булгач, а?а ярд?м д? ??р к?н булырга тиеш. ? мо?а, м?кт?п ??м гаил?не? берд?млегенн?н башка иреш? м?мкин т?гел.

Баланы т?рбиял??не? ныклылыгы м?кт?п бел?н гаил?не? нинди б?йл?нешт? торуына б?йле. Бу б?йл?нешне булдыруда т?п рольне сыйныф ?ит?кчел?ре уйный. Сыйныф ?ит?кчесе укучыларыны? гаил? х?лл?ре, гаил? т?рбиясене? ?зенч?лекл?ре, яш?? шартлары бел?н х?б?рдар булырга тиеш.

Шулай уксыйныф ?ит?кчесе ??м гаил? ?гъзалары арасында берд?м тал?п булдыру зарур. Берд?м тал?п булмаудан бала ялагай, эгоист булып ?с?, тора - бара сыйныф ?ит?кчесен д?, ?тисен д?, ?нисен д? ты?ламый башлый, аны? яхшы укуына, чын кеше булып ?итлег?ен? зарар кил?.

Дим?к, м?кт?п ??м гаил? берд?м, дус булырга тиеш.

Минем т?рбия эшемне? нигезенд? укытучы, ата-ана ??м бала арасында б?йл?неш булдыру тора. Ч?нки бу эшне н?къ башлангыч сыйныфтан ук башлау зарури.

К?ренекле м?гъриф?тче Ризаэтдин Ф?хреддин д? “Бала чакта алынган т?рбияне со?ыннан д?нья халкы ?зг?рт? алмас” дип, бик д?рес ?йтк?н.

Ата ??м ана! Бала ?чен алардан да якын, алардан да кадерле кем бар? Баланы? ш?хес булып ?итлег?е ?н? шул ?ти-?ни арасындагы м?н?с?б?тл?рг?, аларны? ?з-?зл?рен тотышына, эшк?, тир?-юньд?гел?рг? б?йле. Дим?к, бала – ата-аналарда булган ?хлакый сыйфатларны? чагылышы. Ата-ана ?хлаклы булса, бала да б?хетле була, диел? татар халык ?йтеменд?. Ш?хесне д?рес итеп т?рбиял??д? т?б?нд?ге ки??шл?рне тоту зарур.

Ата-аналарга ки??шл?р.

1. Балагызны? ?зегез кебек яки сез тел?г?нч? булуын к?тм?гез. А?а ?зегез кебек булырга т?гел, ? ?зенч? булырга ярд?м итегез.

2. ?ыелган ачуыгызны баладан алмагыз, картлык к?негезг? ?че ипи ?зерл?м?гез. Ч?нки ни ч?чс??, шуны урырсы?.

3. Балагыз ?чен н?рс?д? булса эшли алмыйсыз ик?н,?зегезне гаепл?м?гез. Эшли алып та эшл?м?г?н очракта ?зегезне гаепле саный аласыз.

4. Чит балаларны да яратырга ?йр?негез. ?з балагызга эшл??л?рен тел?м?г?н ?йберл?рне, башкаларны? балаларына эшл?м?гез.

5. Балагызны нинди булуына карамастан яратыгыз – талантсыз булса да, у?ышларга иреш? алмаса да. Аны? бел?н берг? булуыгызга куаныгыз, ч?нки бала – и? зур шатлык.

6. Баланы йокыдан тыныч кына уятыгыз, ул сезне? елмаюыгызны к?рсен ??м йомшак тавышыгызны ишетсен, ирт?д?н ?к баланы юк-бар ?чен шелт?л?м?гез.

7. Балагызны ашыктырмагыз. Вакытны д?рес – б?л? сезне? эшегез.

8. Баланы м?кт?пк? ирт?нге ашны ашатмыйча озатмагыз. Аны алда авыр хезм?т – уку хезм?те к?не к?тк?нен онытмагыз.

9. Баланы м?кт?пк? озатканда а?ау?ышлартел?гез, ягымлы с?зл?р ?йтегез.

10. Баланы м?кт?пт?н тыныч каршы алыгыз. ?г?р бала ни ?чендер ярсыган, сезне? бел?н борчуларын б?лешерг? тели ик?н, анны ты?лагыз.

11. Баланы? борчылганын к?рс?гез, тик ул борчылуын сезне? бел?н уртаклашырга тел?м?с?, сорашмавыгыз х?ерлер?к. Бала тынычлансын, ?зе ?к барсын да с?йл?р.

12. Д?рес ?зерл?г?нд? балага м?ст?кыйль ш?гыльл?нерг? м?мкинлек бирегез. ?г?р сезне? ярд?м кир?к булса, сабыр булыгыз. А?а борчылмаска кушыгыз, у?ышларын к?регез, мактап алыгыз.

Бала т?рбиял??д? гаил?не? м?мкинлекл?ре гаять зур. Бу яктан аны м?кт?пт? алыштыра алмый. Шу?а к?р? м?кт?п бел?н гаил? арасындагы м?н?с?б?тл?рне? ?йб?т ??м ?зара хезм?тт?шлекк? нигезл?нг?н булуы бик м??им. Моны? ?чен гаил?не? ?зен? ген? хас ?зенч?лекл?рен ??м балага у?ай т?рбия бир? алу м?мкинлекл?рен яхшы бел? тал?п ител?.

??р укучыны? нинди гаил?д? т?рбиял?н?ен? д? игътибар бирерг? кир?к. М?с?л?н, кыен гаил?л?рне билгел?? ?чен 4 т?рг? б?л?рг? м?мкин.

Беренче т?р гаил?л?рд? “Бала культы” ?стенлек ит?, “ Барысы да балалар ?чен!” диг?н принцип х?кем с?р?. Шулай итеп, бала гаил?не? ?з?генд? тора. ?лб?тт?, мондый шартларда ?зен ген? яратучы эгоист формалаша. ?смер чакта х?тта хокук бозуга кад?р барып ?ит?рг? м?мкин. ?ти-?нисе ис? моны к?з алдына да китерми. Киресенч?, укытучыларны? урынлы ??р тал?бе улларын яки кызларын кимсет? булып тоела. Ян?се, м?кт?пт? аларны? баласын а?ларга тел?мил?р, шу?а к?р? а?а б?йл?н?л?р.

Икенче т?р гаил?л?рд? т?рбия эшл?ре авторитар стильд? алып барыла. Шунлыктан бала ата-ана р?хс?тенн?н башка бернид? эшли алмый. ?лб?тт?, баласы ты?лаучан ата-анага яш?ве тыныч. ?мма, т?рбияне? башка максатлары читт? калганлыктан, ты?лаучан бала да ихтыярсыз, инициативасыз, йомыкый булып ?с?рг? м?мкин. Андыйлар лидерлар йогынтысына бик тиз бирел? ??м алар кушканны бер с?зсез ?т??чег? ?йл?н?. Шу?а к?р? авторитар т?рбия тарафдарлары бел?н с?йл?шк?нд?, уллары яки кызларыны? ?йг? вакытында кайтуларын, ?йг? бирелг?н эшне яхшы башкаруын, с?б?псез д?рес калдырмавын тал?п ит?л?ре ?чен аларны мактарга, шуны? бел?н берг?, баланы м?ст?кыйльлекк??йр?терг?кир?клегенд?тынычкынаа?латыргакир?к.

?ченче т?р гаил?д? балалар б?тенл?й к?з?т?сез, ?з иркенд? яши. Ч?нки аларны? ?ти-?нил?ре еш кына начар юлда й?ри, ?йд? тавыш куптара, эшт? д? эленке салынкы й?ри. Алма агачыннан ерак т?шми, диг?нд?й, аларны? балалары да гомуми т?ртипл?рг? буйсынмый, начар укый, х?тта ?йд?н чыгып качарга да м?мкин. Балалар т?рбиял?? бел?н ш?гыльл?нм??че ата-аналар м?кт?п ??м ??м?гатьчелек в?килл?ре бел?н ничек т? очрашмаска тырыша. Аларны м?кт?пк? чакыртуны? да файдасы юк, ?йл?ренд? туры китер? д? бик кыен. Очратканчакта да, андыйата-аналар?зл?ренбиктупастота. Мондыйшартлардагаил?бел?нм?кт?парасындаберниндид?хезм?тт?шлекбулаалмый.

Д?ртенче т?р –эшкуарлык, кыймм?тле ?йберл?рг? табыну, т?рле юллар бел?н байлык тупларга омтылу атмосферасы х?кем с?рг?н гаил?л?р шактый ?ле.

Мондый гаил?л?р, ??м?гатьчелек фикеренн?н куркып, м?кт?п бел?н хезм?тт?шлек ит?рг? ?зер булулары турында с?йл?нерг? яратсалар да, м?кт?п ??м укытучыларны яклап ?йд? бер ген? д? ?ылы с?з ?йтмил?р. Гадел ??м намуслы кешел?рд?н к?л?л?р.

??р гаил? ?з баласын ит?гатьле, эш с?юч?н, белемле, кешелекле итеп т?рбиял?рг? тырыша. Л?кин т?рбия эше бервакытта да ?и?ел булмаган. Б?ген ис? ул аеруча кыен чор кичер?. ??мгыятьт? ?зг?решл?р барган чакта и? зур зыян балалар ?лешен? туры кил?. Кешене? акыл ?сеше бел?н рухи ?сеше арасында упкын хасил булу, рухи ?сешне? тоткарлануы к?п кен? кимчелекл?рне? с?б?бе булып тора.

Баланы? ш?хес булып формалашуы, и? беренче чиратта, гаил? т?рбиясен? б?йл?нг?н. Ата-ана т?п т?рбияче. Т?рбия кылу ?чен ?зе?? т?рбияле булырга кир?к.

Кешел?рне кеше ит? ?чен,

?ирд? и? беренче с?ю кир?к.

Кешел?рне, ?ирне яратуда

?ти-?ни – и? беренче ?рн?к.

Л?кин чын т?рбия шигырьд?геч? берьяклы гына була алмый. М?кт?пк?ч? учреждениед?ге т?рбия, м?кт?п ??м гаил? т?рбиясе берд?м булганда, балага берд?м тал?п куелганда гына ?леге эш шатлыклы, ике якка да кан?гатьл?н? хисе бир? торган ??м у?ышлы була ала

Кайбер ата-аналар балаларын тормыштагы к?ренешл?р бел?н очрашудан сакларга омтыла. Бу шулай ук д?рес т?гел.Ч?нки кил?ч?кт? егет-кызларга т?рле кешел?р,гадел булмаган эш-гам?лл?р бел?н очрашырга туры кил?ч?к. Дим?к, ата-аналар, т?рбиячел?р яшь буынны ?хлаксыз кешел?рг?, гадел булмаган эш-гам?лл?рг? каршы торырга ?йр?терг? бурычлы. Моны? ?чен кешел?рне танырга, яхшыны яманнан аера белерг? ?йр?терг? кир?к. Балаларга берд?м тал?пл?р кую-гаил?д? д?рес т?рбия бир?не? ?h?миятле нигезе. Кайвакыт аерым гаил?л?рд? балаларга т?рле тал?пл?р куела. ?йтик, ?тисе улына кичке с?гать 10 да ?йг? кайтырга куша, ? ?нисе т?нге с?гать 12 г? кад?р урамда й?рерг? р?хс?т ит? h?м моны ?тисенн?н яшер?.Мондый очракта балага д?рес т?рбия бир? турында с?з д? булырга м?мкин т?гел.Гаил?д? бер кеше куйган тал?пне икенче бер?? кире какса, ул тал?п булудан туктый. Мондый х?л баланы аптырашта калдыра, бала а?ында h?рт?рле тал?пл?рне санламау карашы, кагыйд?л?рне ?т?м?с?? д? ярый ик?н, диг?н фикер тудыра. М?ст?кыйль тормышка аяк баскач та, мондый кеше и?тимагый тормыш кагыйд?л?рен h?м канунннарын ?т?ми, ?зен алардан ?стен саный. Гаил?д?ге барлык ?лк?н кешел?р билгел?г?н тал?пл?рне? тулы берд?млеге ген? яшь буында оешканлык,т?ртиплелек, кагыйд?л?рг? х?рм?т т?рбияли ала.

Укучылар алдында м?кт?п куйган тал?пл?рне гаил? якларга тиеш. Ата-аналар ”Укучылар ?чен кагыйд?л?р”не яхшы белерг? h?м аларны? балалар тарафыннан ?т?л?ен тал?п ит?рг? бурычлы.

?с? барган саен, бала к?бр?к м?ст?кыйльлекк? омтыла. Мондый чакта м?кт?п h?м гаил? билгел?г?н тал?пл?р берд?млеге турындагы м?сь?л? бик кискен тора. ?г?р бу юк ик?н, укучы ирексезд?н судья сыйфатында калачак h?м кемне? хаклы ик?нлеген ?зе х?л ит?ч?к. Н?ти??д? укучыда м?кт?пк? шикле м?н?с?б?т туачак. Бу ис? балаларга м?кт?пт? h?м гаил?д? д?рес т?рбия бир? эшен шактый катлауландырачак.

Ата-аналар h?м т?рбиячел?р балада булачак кеше ш?хесен, булачак гражданинны к?рерг? бурычлы. ?леге ш?хеск? х?рм?т аларны? б?тен т?рбия эшч?нлеген сугарырга тиеш. Ч?нки бер ?к с?зне тупас итеп т?, h?м кешене х?рм?тл?п, ягымлы р?вешт? д? ?йтерг? м?мкин. Ш?хесне х?рм?тл??г? нигезл?нг?н м?р???гать с?зене? т?рбияви ?h?мияте бик зур. Тупас боеру h?м т?нкыйть с?зе кешене кимсет?, а?арда каршылык к?рс?т? тойгысы тудыра.

Балада яшьт?н ?к кешег?, ?з-?зен? х?рм?т, ?з к?чл?рен? ышаныч т?рбиял??г?, аны д?рес, эш-гам?лл?р башкара алуына инандырырга кир?к.

Ата-ананы? абруе-балаларга h?м яш?смерл?рг? д?рес т?рбия бир?д? к?чле чараларны? берсе. Т??риб?ле ата-аналар балаларны? с?з ты?лавына н?къ мен? ?зл?рене? абруй к?че бел?н иреш?.Л?кин кайбер ата-аналар, с?з ты?лату ?чен, балаларына акча яки т?рле б?л?кл?р в?гъд? ит?. Нинди зур ялгышлык! ?леге адым аларны? гражданлык тойгыларын гына с?ндер?. Бары тик ата-аналарны? ш?хси ?рн?ге ген? балаларны? м?х?бб?тен яулый ала.Мен? шу?а к?р?, ата-аналар д?рес т?рбияне и? беренче чиратта ?зл?ренн?н башларга тиеш.

БАЛАНЫ МАКТАРГАМЫ, ??ЗА БИРЕРГ?МЕ?

Х?рм?тле ?ти – ?нил?р !

С?земне т?мамлап сезг? бала т?рбиял??д? зурдан – зур у?ышлар, бетм?с сабырлык ??м тагын бер кат сабырлык телим. Игътибарыгыз ?чен р?хм?т!

Шушы у?айдан барлык ?нил?рне, ?бил?рне “?нил?р к?не” бел?н чын к??елд?н котлыйм.Сезг? ис?нлек – саулык, гаил? тынычлыгы телим. Балаларыбыз шушы ?ылы, якты м?кт?бебезд? ныклы белем алып ?з юлларын тапсалар иде.