“Т?рбия – и? кир?кле бер эш...”

“Алтыннан да кыймм?тле, о?мах нигъм?тл?ренн?н кадерле булган н?рс? – т?рбияле баладыр. Ата ??м ана ?чен т?рбияле бала кебек олуг байлык ?ич булмас. Т?рбияле бала д?ньяда ?анга шатлык ??м ахир?тт? й?зг? аклык китерер”

Р. Ф?хреддин “ Т?рбияле бала”

Б?ек галимебез Р. Ф?хреддин хезм?тл?ренн?н ата-ана бел?н балалар, ир-хатын, к?ршел?р арасындагы, туганнар ??м чит кешел?р арасындагы м?н?с?б?тл?р, гаил? тормышы, гаил?д? т??фыйклы, игелекле бала т?рбиял?? турындагы сорауларга ?авап табарга м?мкин. Тулы гаил? – кешене ш?хес буларак т?рбияли торган и? ???миятле шарт булып тора.

Бала ?йл?н?-тир?не танып белерг? и? башлап гаил?д? ?йр?н?. Гаил? аша урамга, олы д?ньяга чыга. “Оясында ни к?рс?, очканда шуны эшли” диг?н м?каль шуны раслый. ? гаил? т?рбиясене? т?п й?ге ата бел?н ана ?илк?сен? т?ш?. Ата-ана абруе, ?рн?ге – т?рбия эшенд? б?тен м?сь?л?л?рне? д? м?сь?л?се. Атаклы совет педагогы В. А. Сухомлинский: “?г?р б?хетле картлык к?р?сегез кил? ик?н, акыллы, т?рбияле балалар ?стерегез”, – дип язган. Моннан чыгып, балада и? башлап, Риза Ф?хреддин ?йр?тк?нч?, г?з?л холык т?рбиял?рг? кир?к. Ул кечкен?д?н ?к ?з-?зен? ышанып, ??р н?рс?не ?з к?че бел?н башкарырга ?йр?неп, м?ст?кыйль булып ?ссен. Бала м??б?ри ?йр?нерг? тиеш булган гад?тл?р беренче карашка авыр да, катлаулы да т?гел: ?з киеме?не ?зе? киясе?, ?зе? саласы? ??м билгел?нг?н урынга к?н д? элеп куясы?. Урыны?ны ?зе? ?ыештырасы?. ?лк?нн?р бел?н якты й?з к?рс?теп ис?нл?ш?се? ?.б. ш. охшаш тал?пл?р. ?загымына куелмыйча, башта тал?п итеп башкарылган бу эшл?р со?ыннан баланы? гад?тен? ?йл?н?. Гаил?д? кечкен?д?н тиешле ?хлак т?рбиясе алып ?ск?н баланы? ?д?пле, ит?гатьле булуы ш?б??сез.

Р. Ф?хреддин хатын-кызны?, ананы? роле югары д?р???д? булырга тиешлеген бик еш ассызыклап к?рс?т?. Россия м?селманнары арасында галимне? т?рбия ?лк?сен? караган хезм?тл?ре ки? яклау таба.

Бер гасыр элек язылсалар да, ир балалар, кыз балалар, ?лк?нн?р ?чен язылган “Н?сыйх?т”, изгелек ??м явызлык, гигиена, милл?тне? ныклыгы гаил?д? булуына басым ясалган “?д?бе т?гълим”, “Ш?кертлек ?д?бе” кебек хезм?тл?ре б?ген д? ?зл?рене? актуальлекл?рен югалтмыйлар.

“Ана с?те бел?н керм?г?нне – тана с?те бел?н керм?с,” – ди халык м?кале. Дим?к, б?тен хикм?т, б?хет-с?гад?тне?, т??фикъны? башы хатын-кызда – анада. Р. Ф?хреддинне? ??р хезм?тенд? диярлек шул фикерг? басым ясала. “Аналарны? хезм?тл?ре – язып, тел бел?н с?йл?п б?ян кылырлык т?гелдер. Алма, ?флисун, лимон агачларын карап ?стерг?н бакчачыларны мактаган кебек, яхшы балалар ?стерг?н аналарны да мактыйлар,” – дип яза ул ?зене? “Т?рбияле ана” хезм?тенд?. Галим, балага бирг?н т?рбиясен? карап, аналарны ике т?рг? б?л?: т?рбияле анага ??м т?рбиясезл?рг?. “Т?рбияле аналар балаларын ?зл?ре т?рбиял?рл?р, м?мкин кад?р икенче кешег? тапшырмаслар. Ч?нки балаларны ?з анасы кебек ?ичкем т?рбияли алмас. Шулай ук, биш яшь булмастан элек, ш?фкатьле аталар да аналар кад?р була алмаслар”. Дим?к, моннан шундый н?ти?? ясарга була: бала т?рбиял?? м?сь?л?сенд? беркем д? ананы алыштыра алмый. Х?тта ?тисе д?. ?лб?тт?, бу атаны? т?рбия бирерг? тел?м?венн?н т?гел, ата бел?н ананы балага карата табигать шулай итеп формалаштырган, шулай яраткан.

“Т?рбияле аналар – олуглар алдында эшл?рг? ярамаган эшл?рне балалар алдында эшл?м?сл?р в? с?йл?рг? ярамаган с?зл?рне с?йл?м?сл?р, моннан бик сакланырлар. Т?рбияле аналар ?зл?рене? й?р?, тору, кыйланышлары бел?н балаларына ??ркайчан к?чергеч ??м ?рн?к булып торырлар.” К?рг?небезч?, бик к?пл?р б?генге к?нд? вак н?рс? дип караган ?йберл?рг? д? Р. Ф?хреддин зур м?гън? сала, бала т?рбиял??д?ге р????миятен ачып бир?.

Гаил?д?ге ир-хатын м?н?с?б?тл?ре, ата-ана д?р???се турында да кайгырта ул. “Т?рбияле аналар балаларга аталарын и? х?рм?тле кеше итеп к?рс?терл?р. Аталары никад?р юаш булсалар да, и? зур, и? олуг в? и? гайр?тле кеше итеп танытырлар,” – дип яза м?ш??р педагог. Шушы с?зл?ре аны? ир ??м хатын арасындагы бер-берсен? булган х?рм?т, ихтирамны а?лата. “Ч?нки ирл?р – гаил?не? ?ит?кчел?ре булган х?лд?, хатыннар – шул гаил?не? нигез тер?кл?ре ??м ?йне? идар? ит?чел?ре булырлар”.

?йе, т?рбия зур сабырлык, т?землек сорый. Бала т?рбиясез ик?н, моны? асылын гаил?д?н, ата-анадан эзл?рг? кир?к, дип саный галим: “Бозык в? т?рбиясез аналарны? балалары к?п вакытта усал в? т?рбиясез булырлар. Бик бай булган ?йл?рд?, т?рбияле аналар булмаганга к?р?, ул бик ярлы, ф?кыйрь к?ренер.”

Икенче бер хезм?тенд?: “кешене? матурлыгы – аны? т?рбияле, эшч?н, намуслы булуында, олыларны олы итеп, кечел?рне кече итеп яши бел?енд?,”-дип иск?рт?.

Гаил?д? хезм?т т?рбиясене? ???мияте чиксез зур булуына да басым ясый галим. К?че ?ит?рлек эшк? баланы да ?йр?терг? кир?к, ди ул.

С?лам?тлек – зур байлык. ??ркем кече яшьт?н ?к ?з с?лам?тлеге турында кайгыртырга тиеш, дип саный б?ек педагог.

Р. Ф?хреддин 1917 елда Оренбургта басылган “??вамигуль – к?лим ш?рхе” китабында болай дип яза:” Балаларны изге ит? юлы ничек? Изге балалар к?кт?н т?шмил?р, б?лки гаил?л?р эчл?ренд? ?итеш?л?р. Аны? юлы ис? – яшь вакытларыннан башлап яхшы т?рбия бир?дер. Бу эш – ата-ана ?стенд?ге и? олуг бурычтыр…” ??мгыятьк? лаеклы алмаш, лаеклы ш?хес т?рбиял?? турында Р. Ф?хреддин ?зене? б?тен гомере буена уйлана, борчыла, кешене б?тен яктан да камил зат итеп к?р?се кил?.