14 (IVА) топ элементтері.

МКҚК «ЖОҒАРЫ АГРАРЛЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ»

Оқу сабағының жоспары

(теориялық немесе өндірістік оқыту)

Сабақ тақырыбы:_ 14 (IVА) топ элементтері.

Модуль /пән атауы Химия

Педагог дайындады

20_ жылғы « »

1. Жалпы мәліметтер

Курс, топ І

Сабақтың түрі зертханалық-практикалық

1. Мақсаты, міндеттері

Оқыту мақсаттары: 11.2.1.3 14 (ІV) топ элементтерінің +2 және +4 тотығу дәрежелі оксидтерінің қасиеттерін түсіндіру

Сабақ мақсаты - 1. Қосылыстардың тотығу дәрежесін анықтау.

2. Карбонат, силикат иондарына сапалы реакцияларды түсіндіру

Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін күтілетін нәтижелер және (немесе) кәсіби дағдылар тізбесі

Бағалау өлшемдері: 14 (IV) топ элементтерінің +2 және +4 тотығу дәрежелі оксидтерінің қасиеттерін түсіндіреді

Қажетті ресурстар: презентация,

І. Сабақтың басы(5-7 минут)

Сабақтың барысы:

Студенттермен сәлемдесу.

Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану

Тапсырма

1. (a) Кремний кремнеземды тотықсыздандыру арқылы алынады.

Реакция теңдеуін жазыңыз.

(b) Кремний (ІV) оксиді суда ерімиді. Оған сәйкес келетін қышқылды қалай алады?

Реакция теңдеуін жазыңыз.

(c) Қорғасын (ІІ) оксидінен қорғасын (ІV) оксидін алу химиялық реакциясы теңдеуін жазыңыз.

2. (a) Көміртек табиғатта жай зат күйінде және қосылыстар түрінде кездеседі.

Көміртектің маңызды табиғи қосылыстарына мысал келтіріңіз.

(b) Көміртектің қандай аллотропты модификациялық түрлері бар? Олар қайда қолданылады?

(c) Кремний табиғатта қаншалықты таралғанын сипаттаңыз:

Дескриптор Білім алушы

− алыну реакция теңдеулерін құрастырады;

− реакция теңдеулерін жазады;

− табиғатта таралуы және қолданылуы туралы мәліметтер келтіреді.

ІІ. Сабақтың ортасы (..28-30 минут)

Көміртек С -адамзатқа көмір, күйе түрінде ерте заманнан белгілі. 1780 жылы А.Лавуазье көміртектің табиғатын зерттеді. Оған латынша «карбонеум» көмір деген атау 1827 жылы берілді. Бұл жер қыртысының 0,8 %-ын және атмосфераның 0,03 %-ын құрайды.Көміртегінің жалғыз элемент күйі де,басқа затпен қосылған күйі де пайдалы болып табылады. Гауһар, графит және көмір көміртегінің элементті түрлеріне жатады.Көміртегі литосферада минерал карбонаттары ретінде де кездеседі. Көміртек ағашты ауасыз ыдырату арқылы, органикалық заттардың көмірленуі нәтижесінде түзіледі. Көміртек II период, IV топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 6. Оның ядросында 6 протон мен 6 нейтроны бар, электрондары да 6. Олар екі қабатқа былай бөлініп орналасады: 1s22s22р2. Гибридтенуге көміртек атомының төрт орбиталі (бір s және үш р) қатысады.

Кремний Sі – элементтердің периодтық жүйесінің ІV тобындағы элемент. Тұрақты 3 изотопы – 28Sі, 29Sі және 30Sі бар. Жер қыртысындағымөлшері 29,5%. Табиғатта оттектен кейінгі көп тараған элемент. Кремнийді алғаш рет 1811 жылы Гей-Люссак пен Л.Ж. Тенар ашқан. 1824 – 1825 жылдары швед химигі Я.Берцелиус фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н.Н. Бекетов төрт хлорлы кремний мен мырышты әрекеттестіріп жеке бөліп алған. Кремнийдің түсі күңгірт-сұр, шайырдай жылтыр, салмағы 2,32 г/м3, балқу t 1420С, қайнау t 2600С-қа жуық. Өнеркәсіпте Кремний кремнеземді қыздырып, кокспен тотықсыздандыру, ал таза кремний төрт хлорлы кремнийді мырыш буымен тотықсыздандыру арқылы алынады.

Германий Ge – элементтердің периодтық жүйесінің ІV тобындағы химиялық элемент.

1871 ж. орыс ғалымы Дмитрий Менделеев элементтердің периодтық жүйесіне сүйеніп, германийдің табиғатта бар екенін (экасилиций деп атаған) болжаған, кейін 1886 ж. немістің химик-ғалымы Клеменс Винклер аргиродит минералы құрамын химиялық талдау арқылы бұл элементті тауып, атын туған елі германия құрметіне қойған. Атомдық нөмірі 32, атомдық массасы 72,59 германий – морт сынғыш, күміс түсті кристалл зат, тығыздығы 5,35 г/см3, балқу температурасы 958,50С, қайнау температурасы 28500С болып келеді. 5 изотопы бар. Табиғатта жеке күйде кездеспейді.

Қалайы Sn – элементтердің периодтық жүйесінің ІV-тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 50, атомдық массасы 118,69. Қалайы күміс түсті ақ, жұмсақ, иілгіш металл. Балқу t 231,91°С, қайнау t 2240°С. Табиғатта массалық сандары 112, 114 – 120, 122, 124 болатын 10 тұрақты изотопы бар. Жасанды жолмен көптеген радиоактивті изотопы алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 8.10-3%. Қалайы қоршаған орта температурасына байланысты үш түрлі кристалдық модификацияда (түр өзгешелігінде) кездеседі: 1. кубтық (14°С-қа дейін) – тығыздығы 5,846 г/см3 болатын α - Sn (сұр қалайы); 2. тетрагональдік (173°С-қа дейін) – тығыздығы 7,295 г/см3 β - Sn (ақ қалайы); 3. ромбылық (231,84°С-қа дейін) – тығыздығы 6,52 – 6,56 г/см3 γ - Sn. Қалайы б.з-дан 6000 жылы бұрын белгілі болған. Оны өте ерте кезден-ақ әсемдік бұйымдар жасауда пайдаланған.

Қорғасын Pb – элементтердің периодты жүйесінің IV-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 82, атом массасы 207, 2. Қорғасын өте ерте заманнан белгілі, одан жасалған тиын ақша, медальондар ертедегі Египет қазбаларынан көп табылған. Жер қыртысындағы мөлшері 1.6 07 %, ол жеке күйінде кездеседі. Ең маңызды кені- галенит- қорғасын жылтыры PbS; Қазақстандағы кендері Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда және Қарағанды облысында. Қорғасын бос күйінде көкшіл-сұр түсті жұмсақ және ауыр металл, оңай балқиды. Қорғасынды өндіру үшін, оның рудасын алдымен байытады, одан шыққан концентратта 40-78% қорғасын болады. Концентраттағы қорғасын көбіне полиметаллургия әдісімен алынады. Қорғасын-өнеркәсіп пен техникада кең пайдаланылатын түсті металл. Ол атмосферада коррозия және қышқылдар әсеріне төзімді болғандықтан, химиялык аппапатуралар (әсіресе, күкірт қышқылы өндірісінде) және кабель, оқ, бытыра дайындауда, радиоактив сәулелерінен қорғануда, медицинада кең қолданады.

Флеровий Fl- қазіргі уақытта тек жартылай ыдырау арқылы алуға болатын элементтердің бірі. Сол үшін бұл элемент туралы тек болжамдар ғана жазылады. Балқу температурасы 67 °C, қайнау температурасы 140°C. Флеровий жеңіл балқитын металдардың ортасында 8 орында, ал жеңіл қанатын металдардан коперницийдан кейінгі 2 орында болады деп күтіледі. Зерттеу барысында бұл элемент тығыздығы және сырт келбеті жағынан қорғасынға ұқсас екені болжап айтылды. Алайда, кейбір зерттеулер кезінде бұл элемент көміртек топшасына емес инертті газдар топшасына жатады деп болжанған. Себебі оның валент электрондары толық 7p21/2.

Тапсырма

1. (a) Кремний кремнеземды тотықсыздандыру арқылы алынады.

Реакция теңдеуін жазыңыз.

(b) Кремний (ІV) оксиді суда ерімиді. Оған сәйкес келетін қышқылды қалай алады?

Реакция теңдеуін жазыңыз.

(c) Қорғасын (ІІ) оксидінен қорғасын (ІV) оксидін алу химиялық реакциясы теңдеуін жазыңыз.

2.(a) Көміртек табиғатта жай зат күйінде және қосылыстар түрінде кездеседі.

К өміртектің маңызды табиғи қосылыстарына мысал келтіріңіз.

(b) Көміртектің қандай аллотропты модификациялық түрлері бар? Олар қайда қолданылады?

(c) Кремний табиғатта қаншалықты таралғанын сипаттаңыз:

Дескриптор Білім алушы

− алыну реакция теңдеулерін құрастырады;

− реакция теңдеулерін жазады;

− табиғатта таралуы және қолданылуы туралы мәліметтер келтіреді.

1. 14 топ элементтерінің тотығу дәрежесі мен қасиеттерін сипаттап береді

Дескриптор:

Жалпы - 10 балл.

2.Суретті талдау

ІІІ. Сабақтың соңы (..5-6 минут)

Бүгінгі сабақта

Қорытынды:

• 4 топ элементтерінің және олардың қосылыстарының табиғатта таралуын білдіңіздер;

• 4 топ элементтерінің және олардың қосылыстарының тотығу дәрежелерін анықтауды үйрендіңіздер;

Үй жұмысы: [2] 1 бөлім §34. 145 бет. Тақырып соңындағы тапсырмаларды орындау.