Атом жана молекула

Атом жана молекула

• Жаратылыштагы биздин аң-сезимибизден тышкары бардык нерселер-материя болуп эсептелээрин билебиз.
• Материя нерседен
• Нерсе заттан
• Ал эми зат молекуладан
• Молекула атомдон
• Атом ядро жана электрондон
• Ядро протон жана нейтрондон турат.
• Молекула менен атом-бөлукчөлөр
• Электрон, протон, нейтрон-элементардык бөлүкчөлөр

молекула

• Молекула — берилген заттын негизги касиеттерин алып жүрүүчү эң кичинекей бөлүкчө катары каралып, атомдордун топторунан турат.

• Табияттагы атом курулуштагы материал сыяктуу. Мисалы: курулуш материалдарынын бир аз эле түрүнөн, кирпич, тактай, устундан чоң-чоң заңгыраган үйлөрдү куруп атабыз. Ал эми атомдун 90дон ашык түрүнөн табият менен адам ар түрдүү 100000деген заттарды түзгөн.

Суунун молекуласы

• Эгер молекулалар бири-бири начар биригип турса алардан түзүлгөн зат газ түрүндө болот. М: суу буусун алалы. Анда молекулалар тез жана эркин кыймылдап, кээде гана кагылышып калышат. Суу буусун муздатса, суунун молекулалары жай кыймылдап, акырындан

бири-бири менен бириге баштайт. Ошентип буу суюктукка айланат.

• Суюктукта молекулалар тыгыз жайланышат, бирок эркин кыймылдашат.
• Температураны 0 дөн төмөндөтсөк, суу тоңуп, катуу крисстал зат- музга айланат. Анда суунун молекулалары бир орундан жылбастан, ордунда гана термелип туруп калат.
• Мында жүргөн реакция конвекция кубулушуна да мисал боло алат

Конвекция кубулушу-суюк жана газ чөйрөлөрдө жылуулуктун заттын агымы аркылуу таралышы, же газдын, суюктуктардын катмарларынын орун алмашуусу

Атом – заттын эң майда бөлүкчөсү.

• Байыркы грек окумуштуусу демокрит заттар эң майда бөлүкчөлөрдөн турат деп эсептеп, алар андан ары бөлүнбөйт деп, аларга атом- «бөлүнбөс» деген ат берген.
• Бирок кийинчерээк 19-20-кылымдарда окумуштуулардын изилдөөсү боюнча атом андан ары да бөлүнгөн
• Атом Ядро Протон
• Электрон Нейтрон
• Атомдук ядро- атомдун борбордук бөлүгү, анын негизги массасы (99,9% дан ашык) топтолгон.
• Электрон- атомдун ядросунун айланасында айланып, терс зарядды алып жүрүүчү элементардык бөлүкчө
• Протон –ядронун негизги элементардык бөлүкчөсү. Ал оң зарядды алып жүрөт
• Нейтрон – зарядка ээ эмес элементардык бөлүкчө
• Атомдо канча электрон болсо, ошончо протон болот

Элементардык бөлүкчөлөр

• Негизинен атомдо позитрон, нейтрин, мезон гиперон деген да бөлүкчөлөр бар. Бирок ал жөнүндө так маалымат жок.
• Протонду 1919-жылы британиялык физик Эрнест Резерфорд ачкан.
• Электронду немец окумуштуусу Эмиль Вихерт жана англис окумуштуусу Джон Томсон 1897-жылы ачкан
• Нейтронду 1932-жылы 27- февральда англис физиги Джеймс Чедвик ачкан. Бул ачылышы үчүн ал 1935-жылы Нобель сыйлыгына татыган.

Бөлүкчөлөрдүн массалары жана заряддары

• Ар бир заттын өз молекуласы бар. Айрымдарыныкы өтө жөнөкөй. Мисалы: суутектин 2 атому менен кычкылтектин 1 атому биригип суунун молекуласын ( H2O) пайда кылат.

Гелий атому бериллий атому

ЖЫйынтык

• Ошентип биз бүгүн атом жана молекула боюнча дагы да тереңдеп билимге ээ болдук.
• Кийинки сабакка класс 4 командага бөлүнөбүз:
• 1. Протондор
• 2. Нейтрондор
• 3. Электрондор
• 4. Соттор
• Командалар бөлүнгөнү боюнча доклад жазып, жана жакшылап маалымат чогултуп, бири-бирине бергенге суроо даярдай келет.

Көңүл бурганыңыздарга чоң рахмат