Биогеоценоздордо заттардын айланышы жана энергиянын агымы, биогеоценоздордун продукциясы

Биогеоценоздордо заттардын айланышы жана

энергиянын агымы, биогеоценоздордун продукциясы

Сабактын максаты

• Биогеоценоздордо заттардын айланышы, энергиянын агымы жана биогеоценоздордун продукциялары тууралуу билимдерге ээ болушат

• Азыктык чынжырлар боюнча заттардын жана энергиянын ташылышын, биогеоценоздордун таза биринчилик продукциясын ө зд ө шт ү р ө т.

3. Азыктык торчолор боюнча заттардын жана энергиянын ташылышын билет

Биогеоценоздо заттардын жана энергиянын берилиши ар

кандай трофикалык денгээлдердеги организмдерден турган

азыктык чынжырлар аркылуу ишке ашат. Энергиянын жоголушу менен байланышкан трофикалык денгээлдердин саны боюнча чектелуу бар. Продуценттер тарабынан топтолгон энергия

акыркы трофикалык денгээлге келгенде тугонот. Ошондуктан

биогеоценоздо заттардын айланышынан айырмаланып, энер-гиянын айланышы журбойт. Жалан гана ар бир трофикалык

денгээлде айланууга жана сарпталууга байланышкан энергиянын агымы бар.

Азыктык чынжырлар боюнча заттардын жана энергиянын

ташылышы

Азык чынжырындагы бир организмди башка организм жегенде, андагы камтылган азыктын органикалык заттары жана энергиясы бир звенодон башка звеного, бир трофикалык денгээлден башкасына отот. Мында азыктын маанилүү болугу организм тарабынан ɵздɵштурулбɵйт. ϴздоштурулгон азыктын болугунун органикалык заттары дем алууда сарпталат, ал эми мында бошонгон энергия жашоо аракетинин башка процесстерине жумшалат.Бошонгон энергиянын чоң болугу жылуулук турундо таралып кетет. Тамак синируу, дем алуу жана болуп чыгаруу менен байланышкан энергия, ажыроодон калган заттар жана анда камтылган энергия организмдердин осушуно,алардын жашоосун улантууга жумшалат

Организмдердин азыктануу торчосу

Организмдердин бири бири менен болгон азыктык байланыштары ө т ө татаал. Аларда дайыма коптогон параллелдик, бири-бири менен кайчылашкан жана бутактанган азыктык чынжырлар бар, алар азыктык торчолорду пайда кылат. Мисалы; чычкандар, тыйын чычкандар, то ң кулдактар, кайчы тумшуктар карагайдын уругу менен азыктанат. Ушул эле жаныбарлар башка азыктык торчолорго киришет же алар жалан эле урук менен азыктанбайт. Ар турдуу чынжырларда бир эле мезгилде к ө пт ө г ө н курт кумурска жегич канаттуулар, кемир үү ч ү л ө р жана жырткычтар болушу м ү мк ү н.

Биоценоздордун продукциясы

Биринчилик продукция – продуценттер т ү з ө т б.а автотрофтор кундун энергиясын пайдаланып органикалык эмес заттардан органикалык заттарды тузуучулор. Фотосинтез процессинде топтолгон энергиянын жарымы божомол менен алганда ө с ү мд ү кт ө р тарабынан дароо эле дем алууга жумшалат. Калган топтолгон энергия биоценоздун биринчилик таза продукциясын тузот. Аны кандайдыр бир убакыт ичинде аянт бирдигинде осумдуктордун массасынын жогорулоо ылдамдыгы катары аныктоого болот. Бул продукция осумдук менен азыктанган жаныбарлар учун жеткиликтуу азык катары кызмат кылат.

Биогеоценоздордогу таза биринчилик продукциясы

Таза биринчилик продукция биоценоздордо ар кандай болот. Мындай айырмачылыктардын болушунун себептери осумдуктордун осушу учун бир катар ресурстар зарыл. Эгер алардын бири тиги же бул биоценоздо жетишсиз болсо, анда ал продукцияны чект өө ч ү фактор болуп калат.Мисалы; чолдо чектоочу фактор – суунун жетишсиздиги, тундрада – томонку температура жана нымдуулуктун ашыкча болушу.

Экинчилик продукция – консуменнтер тузот б.а. гетеротрофтук организмдер менен ар бир трофикалык денгээлде топтолгон органикалык заттардын саны аталат.

Жалпы продукция – биомассанын суммардык саны менен муноздолот: бардык особдордун массасынын осушу, анын ичинде олгону дагы, пайда болгон уруктардын массасы, жаныдан туулган особдор, тируу абалындагы болуп чыгаруулар. Ар бир продукциянын биоценоздогу чондугу анын аянт бирдигине же коломуно киргизилет.

ΥЙ ТАПШЫРМА

§ 39. Биогеоценоздордо заттардын айланышы жана энергиянын агымы, биогеоценоздордун продукциясы окуу, конспект, 30- таблица жана таблицаны пайдаланып дептерге организмдердин бир канча азыктык чынжырын тузуу