9 сентябрь комуз куну

9-сентябрь

«Комуз күнү»

Кыргызстанда 9-сентябрь "Комуз күнү" деп белгиленет. Тиешелүү жарлыкка Президент Сооронбай Жээнбеков кол койду.

"Кыргыз элинин салттуу музыкасын комузсуз элестетүү кыйын. Азыркы учурда комуздун жаңы маанисин ачыш керек. Комуз көп түрдүү маданияттын биримдигин даңазалаган символ болууга тийиш. Элибиздин маданий интеграциясы - коомдогу тынчтыктын, ынтымактын жана өлкөнү социалдык-экономикалык өнүктүрүүнүн негизи болуп калат. Кыргыз мамлекетинин этностук коомчулуктарынын маданияттар аралык диалогун кеңейтүү үчүн салттуу музыканын ролун күчөтүү зарыл", - деп жазылат маалыматта.

• Үч буроо, жалгыз тээк, үч кыл комуз,
• Чертилбейт, күгө келбейт, чебер колсуз.
• Оп-оңой, көргөн көзгө жөп-жөнөкөй
• Бирок да өнөрү бар айтып болгус.

Коомуз- элдеги эң көрүнүктүү жана сүйкүмдүү музыкалык аспаптардын бири болуп келген.Илгерки заманда комуз үнү ар бир кыргыздын боз үйүндө жаңырып турчу, ал эми xx кылымда ал чоң концерттик сахнага чыккан.

Комуздун тарыхы

• Комуздун башка аталыштары _ Кобус (хобус), Комыс, Кобуз (хомуз), Кумуз.
• Классификация - кылдуу аспап
• Тектеш аспаптар -Комуз-пиколо, Комуз-прима, Комуз-альт, Комуз-тенор, Комуз-бас

• Аталыш тарыхы
• “ Кобуз” музыкалык аспабы көптөгөн аспаптардын ичинен 11-кылымга таандык болгон Махмуд Кашгаринин “Түрк тилдеринин сөздүгүндө” кездешет. Тарыхый музыка изилдөөчүлөр комузга кайрылып, анын кайсы кылымга таандык экенин изилдеген эмгектерин арнап келишкен жерлери бар. Дагы бир орустун окумуштуусу С. Дмитриев: “Түрктөрдүн руникалык жазууларынан 8-кылымдын башында пайда болгон кобуз кийин эң кеңири тарап, кала берсе азыркы улуттук маданияттын арасында Украинанын кобзосына салыштырсак, жалпы эле түрктөрдүн улуттук музыкалык аспабы катары кеңири белгилүү болгон” - деп жазган.

• Чынында кыргыздарда комуз качан пайда болгон? Кыргыз тарыхынын энциклопедиясынын туу чокусу болгон Манас эпосунда, Манас атабыз кеселдеп жаткан учурунда, белгилүү манасчы Сагымбай Орозбаковдун айтымында: “Карагай капкак жаптырган, Комузчудан жүздү алдырган” деген жери бар. Демек, комуз Манастын убагында эле бар экени айкын. Андан мурдагы тарыхый булактарга сереп салып көрсөк. Кытай тарыхчысы Анвар Байтур: “Комуз музыкасы жаңы эрадан илгери биринчи кылымдарда ата мекенибиздин ички аймактарына таркаган. Жаңы эрага чейин 33-жылы Хан империясынын падышасы Хан- Юальдий ордо кенезектеринин бири болгон Ван-Хавчук деген кызды Уннулардын теңири кутуна “падышасына” узаткан. Бир канча жылдан кийин Ван-Хавчук өз мекенине Чоң-Аит шаарына кайтканда бир музыка ала келген. Конок ашында отурган бир аалым: “Бул музыканын аты эмне?” деп сураган. “Бул кобус деген музыка болот” деп жооп берет. Ван-Хавчуктун айтуусу менен эле “кобус” кыргыздардын “комуз” деген сөзүнөн чыккан болсо керек” деп жазган.

Комуздун Түзүлүшү

Комуз экме жана жапайы жыгачтардан (өрүк, алмурут, карагай, арча, жапан тал алмурут) өңдүү формада чабылып, моюну ичкерип кетет. Жалбырактары күбүлгөн жана мөмөсү бышкан кезде кыйылган  өрүктүн  жыгачы сомдолуп, сууга кайнатылып, ышталып чабылган Комуз бек жана добуштуу болот. Комуздун жалпы уз. 75 см чамалуу. Комуз турпаты баш, моюн, тулку, чара, капкак, куткун, тепкек, үч кулак, үч кылдан турат. Эки четки кылы  унисондо , ортоңкусу четкиге карай  квинтага  же квартага толгонот. Кулагы өрүктөн,  арчадан  же мүйүздөн, ал эми кылы көбүнчө эки тиштүү кыргыз койлорунун ичегисинен жасалат.

Муздак сууга салынган ичеги  сыдыргы  менен тазаланган соң,  ийик  менен оңго ийрилип, анан аябай кере тартылып коюлат (кийин кылдын ордуна тарамыш же жасалма тарамыш жип тагылып калды). Залкар комузчулар  кылды добушуна жараша өтө кылдаттык менен тандашкан. Кээде бир койдун ичегисинен бир кыл гана жасалган. Комузду мыкты чапкан усталар: Айманбет, Жансерке, Чалагыз, азыркы Орозобай Кенчинбаев, Намазбек Уралиев. Түрлөрү

Комуз бабалардан калган мурас

Кыргыз комуз-бул жөн эле музыкалык аспап эмес, бул - адамдын ички дүйнөсүнүн тарыхый абалын айтып турган музыкалык баяндамачы.