Эссе жазуға көмек

ЭССЕ ЖАЗУҒА КӨМЕК

МАҚСАТЫ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚПЕН ОЙЛАЙТЫН ПАРАСАТТЫ ТҰЛҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУ

міндеттері:

Сөз байлығын сауатты қолданып, шығармашылық қабілетін жетілдіру, эссенің бағалау критерийлерін меңгеру, берілген 20-дан астам эссе үлгілерін талдап, тіл мәдениетін сақтауға, кез келген салада белгілі тақырып бойынша эссе жаза алуға қалыптасу.

ӨЗЕКТІЛІГІ

Табысқа қол жеткізу

Өз жаңалығын жүзеге асыру

Іскерлік қарым-қатынас жасау

ЭССЕ ЖАЗУ

Қоғамдық ойға пікір білдіру

Басқа адамның көзқарасын білу

ҚҰРЫЛЫМЫ

1-кезең “Сауатты жазып үйренейік”

1.

Қазақ орфографиясының принциптері

2.

Дауыстылардың жазылуы

3.

Кейбір дауыссыздардың жазылуы

4.

Түбір сөздердің жазылуы

5.

Қосымшалардың жазылуы

6.

Бөлек жазылатын сөздер

7.

Бірге жазылатын сөздер

8.

Қос сөздердің жазылуы

9.

Қысқарған сөздердің жазылуы

10.

Шылаулардың жазылуы

11.

Одағайлардың жазылуы

12.

Бас әріптің қолданылуы

13.

Тасымал

14.

Сөздік диктант

15.

Орфографиялық сөздікпен жұмыс

16.

Жаттығулар орындау (70 жаттығу берілген)

17.

Өткенді қайталау-пысықтау сабағы

2-КЕЗЕҢ “Тыныс белгілерін үйреткіш құрал”

1.

Сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілері

2.

Жақшаның қойылу ережелері

3.

Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша

4.

Қаратпа сөздің тыныс белгілері

5.

Қыстырма сөздің тыныс белгісі

6.

Одағайлардың тыныс белгісі

7.

Айқындауыш мүшелердің тыныс белгілері

8.

Бірыңғай мүшелер мен жалпылауыш сөздердің тыныс белгілері

9.

Құрмалас сөйлемнің тыныс белгісі

10.

Төл сөздің тыныс белгілері

11.

Тырнақшаға алынатын төл сөздер

12.

Тыныс белгілеріне қорытынды жасау

13.

Жаттығулар мен тапсырмалар (56 жаттығу мен 12 тапсырма)

14.

Бақылау диктанты

15.

Қатемен жұмыс

16.

Шығармашылық жұмыс

17.

Өткенді қайталау – пысықтау сабағы

Бұл екі курс –”САУАТТЫЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ “

Курс мақсаты оқушыларды сауатты жазуға қалыптастыру, тіл білімінің айтылған тараулары бойынша әр кездерде алған білім-білікті нығайту, еске түсіру және дағдыға айналдыру болып табылады. Орфография дегеніміз- сөздерді дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы, ал тыныс белгілері ережелерінің жиынтығы – пунктуация. Тіл білімінде бұлар арнайы қарастырылмайды, бірақ мектеп оқушылары әр кезеңде жекелеген ережелермен танысып отырады. Сондықтан оқушы мектеп бітіргенде, өз ойын жазбаша сауатты бере алуы үшін арнаулы курс ретінде осы негізгі тарауларды қамту көзделіп отыр. Курс барысында «Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі» басшылыққа алынып, оқушылар сөздікпен жұмыс жүргізу үшін тиісті ережелермен қарулану керектігіне көз жеткізетін болады. Сол сияқты арнайы жасалған жаттығуларды орындау арқылы алған мәліметті бекіту және іс жүзінде қолдану қабілеті де шыңдалатын болады.

3- КЕЗЕҢ “СӨЗ ӨНЕРІ” ( КӨРКЕМ СӨЗ ТЕОРИЯСЫН

МЕҢГЕРТУ бағдарламасы

5-сынып

№

1

Әдеби –теориялық терминдер

Әдебиет және оның ғылыми салалары

2

Сағат саны

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

1

Сөз өнерінің тіл ғылымына қатыстылығы

3

Кіріспе

Фольклор және көркем образ

1

4

5

Ауыз әдебиеті туралы

1

Кейіптеу

Ауыз әдебиеті туралы

Портрет

6

1

С.Торайғыровтың «Шілде» өлеңі

Сюжет пен композиция

1

7

М.Әуезов «Ақын қонақтар»

Кейіпкер және идея, эпиграф, аннотация, алғысөз

8

1

Теңеу, эпитет, метафора

9

1

«Ер Төстік» ертегісі

«Керқұла атты Кендебай» ертегісі

Шумақ, тармақ, қарасөз

1

10

М.Өтемісұлы «Қызғыш құс»

1

Теңеу мен эпитеттің айырмашылығы

11

Мінездеме, диалог

Абай «Ғылым таппай мақтанба»

12

1

1

С.Мұқанов «Лашын»

Параллелизм

С.Бегалин «Бала Шоқан»

1

Қ.Жұмаділов «Қозыкүрең»

6-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

Әсірелеу

2

Сағат саны

3

Шендестіру

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

1

Риторикалық сұраулы сөйлем

«Алпамыс батыр» жыры

4

1

1

«Ер Тарғын» жыры

Өлең құрылысы және ұйқас

5

Лирикалық қаһарман, ақындық тұлға

Д.Бабатайұлы «О,Ақтан жас»

6

1

7

1

Градация

Абай «Әсемпаз болма әрнеге»

Типтік образ

С.Торайғыров «Шығамын тірі болсам, адам болып»

1

8

І.Жансүгіров «Домбыра»

1

Баллада

9

М.Әуезов «Біржан салАбай ауылында»

Лирика – әдеби жанр

1

10

1

Повесть- эпикалық шығарма

Ғ.Мүсірепов «Автобиографиялық әңгіме»

Ә.Сәрсенбаев «Сен құрметте оны»

1

Б.Соқпақбаев «Менің атым Қожа»

7-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

Лирика мен эпика

2

Сағат саны

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

1

Құбылту, метафора

3

4

Лиро- эпостық жырлар

1

Ирония, сарказм

5

Махамбет «Тарланым»

Баяндау, суреттеу, диалог, пейзаж, портрет

1

1

С.Торайғыров «Бір адамға»

Лириканың түрлері, қайталау:анафора, эпифора

6

С.Сейфуллин «Бандыны қуған Хамит»

1

Тақырып, идея, әңгіме, сюжет, эпизод

7

І.Жансүгіров «Домбыра»

Шығарманың құрылысы

8

1

М.Әуезов «Көксерек»

9

Параллелизм

1

1

Ғ.Мүсірепов «Ананың анасы »

Баллада

10

Ә. Тәжібаев «Сырдария»

Көсемсөз (публицистика)

11

1

Қ.Бекхожин «Ақсақ Темір мен ақын»

1

Символ

Б.Бұлқышев «Шығыс ұлына хат»

1

Қ.Мырзалиев «Кәрі қыран»

7-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

Лирика мен эпика

2

Сағат саны

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

1

Құбылту, метафора

3

4

Лиро- эпостық жырлар

1

Ирония, сарказм

5

Махамбет «Тарланым»

Баяндау, суреттеу, диалог, пейзаж, портрет

1

1

С.Торайғыров «Бір адамға»

Лириканың түрлері, қайталау:анафора, эпифора

6

С.Сейфуллин «Бандыны қуған Хамит»

1

Тақырып, идея, әңгіме, сюжет, эпизод

7

І.Жансүгіров «Домбыра»

Шығарманың құрылысы

8

1

М.Әуезов «Көксерек»

9

Параллелизм

1

1

Ғ.Мүсірепов «Ананың анасы »

Баллада

10

Ә. Тәжібаев «Сырдария»

Көсемсөз (публицистика)

11

1

Қ.Бекхожин «Ақсақ Темір мен ақын»

1

Символ

Б.Бұлқышев «Шығыс ұлына хат»

1

Қ.Мырзалиев «Кәрі қыран»

8-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

2

Сағат саны

миф

1

Дидактикалық поэзия, толғау

3

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

1

поэма

4

Мифтік әңгімелер

5

Жыраулар шығармашылығы

1

повесть

Композициялық құрылыс

Шәкәрім «Қалқаман - Мамыр» поэмасы

1

6

М.Әуезов «Қараш-Қараш оқиғасы»

1

Қайталау

7

Т.Ахтанов «Күй аңызы»

1

Ұйқас, өлеңнің құрылысы

8

9

О.Сүлейменов «Қыз қуу» өлеңі

1

Мінездеу

10

1

Драмалық шығарма

Т.Айбергенов «Ана»

11

1

Т.Әбдіков «Қонақтар»

Диалог, монолог, ремарка

1

Эпилог,пейзаж, портрет

12

Д.Исабеков «Әпке»

13

1

символ

Ш.Мұртаза «Бесеудің хаты»

14

Бәйіт, рубаи

1

Мұқағали «Аққулар ұйықтағанда»

Қ.Жұмаділов «Қаздар қайтып барады»

1

трактат

15

1

Әдебиеттің қоғамдық мәні

16

Ә.Рудаки

Омар Һайям

1

Психологиялық роман

Р.Ғамзатов «Менің Дағыстаным»

1

Ш.Айтматов «Найман ана»

9-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

2

Сағат саны

Антитеза

1

3

Гипербола

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

4

Лиро- эпостық жырлар

Баллада

1

1

Батырлар жыры

5

Градация

Қ.Бекхожин «Ақсақ Темір мен ақын»

1

импровизация

6

Ауыз әдебиеті үлгілері

1

7

инсценировка

айтыс

8

Көркем қиял

1

метафора

Драмалық шығармалар

9

1

10

Ақын –жазушы өмір жолы

1

мотив

11

Барлық көркем туынды

мысал

1

12

1

Ақын –жазушылар шеберханасы

Нақыл өлең

новелла

13

1

А.Байтұрсынов шығармашылығы

Дидактикалық поэзия

1

параллелизм

14

Ғ.Мүсірепов шығармашылығы

1

пейзаж

15

Батырлар жыры

1

поэзия

16

17

1

поэма

Проза мен поэзия

18

1

Барлық поэзилық шығармалар

пьеса

1

19

Ақындар шығармашылығы

рубаи

1

символ

Драмалық шығармалар

20

21

1

стиль

Шығыс әдебиеті

22

тартыс

1

Қазіргі поэзия ен проза

1

теңеу

23

Жазба әдебиеті үлгілері

24

Драмалық шығармалар

1

ұйқас

25

шенеу (сарказм)

1

Ауыз әдебиеті үлгілері

1

Барлық поэзиялық туындылар

Ішкі монолог

26

1

С.Торайғыров «Бір адамға»

экспромт

27

Драмалық туындылар

28

1

эпиграф

29

эпизод

1

айтыс

1

эпопея

30

Көркем проза

Прозалық шығармалар

1

эссе

М.Әуезов «Абай жолы»

1

Б.Бұлқышев «Шығыс ұлына хат»

9-сынып

№

Әдеби –теориялық терминдер

1

2

Сағат саны

Антитеза

1

3

Гипербола

Мемлекеттік стандарттың тараулары мен тақырыптары

4

Лиро- эпостық жырлар

Баллада

1

1

Батырлар жыры

5

Градация

Қ.Бекхожин «Ақсақ Темір мен ақын»

1

импровизация

6

Ауыз әдебиеті үлгілері

1

7

инсценировка

айтыс

8

Көркем қиял

1

метафора

Драмалық шығармалар

9

1

10

Ақын –жазушы өмір жолы

1

мотив

11

Барлық көркем туынды

мысал

1

12

1

Ақын –жазушылар шеберханасы

Нақыл өлең

новелла

13

1

А.Байтұрсынов шығармашылығы

Дидактикалық поэзия

1

параллелизм

14

Ғ.Мүсірепов шығармашылығы

1

пейзаж

15

Батырлар жыры

1

поэзия

16

17

1

поэма

Проза мен поэзия

18

1

Барлық поэзилық шығармалар

пьеса

1

19

Ақындар шығармашылығы

рубаи

1

символ

Драмалық шығармалар

20

21

1

стиль

Шығыс әдебиеті

22

тартыс

1

Қазіргі поэзия ен проза

1

теңеу

23

Жазба әдебиеті үлгілері

24

Драмалық шығармалар

1

ұйқас

25

шенеу (сарказм)

1

Ауыз әдебиеті үлгілері

1

Барлық поэзиялық туындылар

Ішкі монолог

26

1

С.Торайғыров «Бір адамға»

экспромт

27

Драмалық туындылар

28

1

эпиграф

29

эпизод

1

айтыс

1

эпопея

30

Көркем проза

Прозалық шығармалар

1

эссе

М.Әуезов «Абай жолы»

1

Б.Бұлқышев «Шығыс ұлына хат»

ЖАЗУШЫ БОЛУ МІНДЕТ ЕМЕС, ЖАЗА БЕРУГЕ ҮЙРЕНУ - МІНДЕТ

Блум жүйесі бойынша

Білім

тапсырма

Жаңадан қандай білім алдың?

Түсіну

Түсінік, саралау

Қолдану

Берілген білімді түсіндің бе? Немен дәлелдейсің?

Естіген нәрсеңді өзгертпей, ең маңыздысын қайталап айт.

Алған біліміңді неге қолданар едің?

Бір идеяны өз сөзіңмен не басқа жолмен қайтадан жаңартып айт

Талдау

Бір мәселенің басқа бір мәселеге сәйкес келуін тани біл.

Қабылдаған біліміңді саралай, талдай біл, маңызын дәлелде

Жинақтау

Алған біліміңді ауызша, жазбаша жинақта

Бағалау

Күрделі идеяның себебін және ықпалын, басқа құрамдас бөліктерін табу

Өзіндік баға бер. Нені ұға алмадың? Соны сарала

Бірнеше идеялардан бір бүтін идея жасау

Белгілі бір идеяның пара-парлығын байқап бағалау

Нанымды

Түрлері

Ақпараттық

Шығармашылық

Дербес

Жазба жұмыстарының мазмұны мен мақсатына қарай түрлері

Хат

монолог

Дербес жазылым

• Дербес жазылым – жазушының жеке тәжірибесі мен сезімін көрсететін, бірінші жақты көзқарасты қолданатын, баяндаудың басы, ортасы, аяғы қызықты құрылымды болып келетін, оқиға орны мен реті логикалық тізбекте берілетін, уақытты көрсететін сөздер мен оқиғалар ауысу тәртібі байыппен баяндалатын жазылым түрі.

• Дербес жазылымға келесі сипаттар тән:

• Жазушының тәжірибесі мен сезімін көрсетеді;
• Бірінші жақты көзқарасты қолданады;
• Баяндаудың басы, ортасы, аяғы қызықты құрылымды болып келеді;
• Оқиға орны мен реті логикалық тізбекте беріледі;
• Уақытты көрсететін сөздер мен оқиғалар ауысу тәртібі байыппен баяндалады.

өмірбаян

Дербес жазылым

күнделік

Нанымды жазылым

Нанымды жазылым – нақты тақырып бойынша айқын пікір айтатын, пікір нанымды себептер мен дәлелдермен негізделетін, келтірілетін себептер мен дәлелдер логикалық тәртіппен берілетін, аудиторияны сендіру басты талап болатын, арнайы пікірді білдіретін сөздік қор көбірек қолданылатын жазылым түрі.

Нанымды жазылым түрлері

жарнама

рецензия

ашық хат

ұсыныс

коментарий

эссе

Нанымды жазылымға келесі сипаттар тән:

• Нақты тақырып бойынша айқын пікір айтылады;
• Пікір нанымды себептер мен дәлелдермен негізделеді;
• Себептер мен келтірілген дәлелдер логикалық тәртіппен беріледі;
• Аудиторияны сендіру басты талап болып табылады;
• Арнайы пікірді білдіретін сөздік қор көбірек қолданылады.

Нанымды жазылым түрлері

Ақпараттық жазылым

Ақпараттық жазылым – тақырып бойынша маңызды мәліметтерді нақты беретін, әртүрлі дерекөздерден алынған ақпаратты қолданатын, әртүрлі дерек пен мәліметтерге сүйеніп, қорытынды шығаратын, деректер мен мәліметтер жүйелі берілетін жазылым түрі.

Ақпараттық жазылымға келесі сипаттар тән:

• Тақырып бойынша маңызды мәліметтерді нақты береді;
• Әртүрлі дерекөздерден алынған ақпаратты қолданады;
• Әртүрлі дерек пен мәліметтерге сүйеніп, қорытынды шығарады;

Деректер мен мәліметтер жүйелі беріледі.

Сценарий

Ертегі

Шығармашылық жазылым

Шығармашылық жазылым – өте шығармашылық тұрғыда жазылған, идея және стильден шығармашылық мінез көрінетін, жұмыс барысында өте көркем және әсерлі сөздер таңдалып қолданылған, әсерді жақсарту үшін сәйкестендірілген құрылым қолданылған; кейіпкерлері мен сюжеті жанды суреттеліп, оқиғалар реті жымдасып, оқырманды қызықтыратын жазылым түрі.

Шығармашылық жазылымға тән сипаттар:

• Жазылым өте шығармашылық тұрғыда жазылған. Идея және стильден шығармашылық мінез көрінеді;
• Жұмыс барысында өте көркем және әсерлі сөздер таңдалып қолданылған;
• Әсерді жақсарту үшін сәйкестендірілген құрылым қолданған;
• Кейіпкерлері мен сюжеті жанды суреттеліп, оқиғалар реті жымдасып, оқырманды қызықтырады;

Әңгіме

Шығармашылық жазылым түрлері

сахналық сөз

Эссенің құрылымдық картасы

Эссе дегеніміз не?

Эссе- қалыптасқан

тұжырымдарға жаңа қырынан

қарап, өзінше толғап, әрі

дағдыдан, әдеттен, к

өне соқпақтардан бөлек,

тың болжамдар мен т

үйіндеулерге құрылатын жанр.

21

кіріспе

• Кіріспе  – тақырыпты таңдау себебі және мәні, логикалық және стилистикалық байланысқан бірқатар құрылымдардан тұрады. Бұл кезеңде өз зерттеу барысында жауап іздеген сұрақты дұрыс құрастыру өте маңызды, ал әрі қарай жауапты растайтын дәлелдердің реттілігі қажет. Кіріспе бойынша жұмыс жасағанда мына сұрақтарға жауап көмектесуі мүмкін:  «Мен ашатын тақырып қазіргі кезде маңызды ма?», «Менің ойымша тақырыпқа қандай түсініктер енуі мүмкін?», «Тақырыпты бірнеше шағын тақырыпшаларға бөлуге бола ма?»  , т.б.

21

Негізгі бөлім

• Негізгі бөлім  таңдаған мәселе және негізгі сұрақты қараудың теориялық және практикалық негіздерін қамтиды. Осы бөлімде дәлелдер мен талдаудың дамуын болжайды, сонымен қатар бұл сұрақ бойынша бар мәліметтерге қарағанда басқа дәлелдер мен ұстанымдарды негіздеу қажет.

қорытынды

• Қорытынды  – тақырып бойынша дәлелді қорытынды мен жинақтау. Эссені қорытындылайды немесе негізгі бөлімде айтылғанның мәні мен мағынасын тағы да анықтайды. Қорытындыны құрастыру үшін ұсынылатын әдістер: қайталау, суреттеу, цитата, әсерлі дәлелдеу. Қорытынды эссені толықтыратын өте маңызды элементті ұстауы мүмкін, басқа мәселелермен байланысын жоққа шығармай, зерттеудің (импликация) қолдануына сілтеме сияқты. Қорытындыда «Эссенің басында айтылған мәселе бойынша не деуге болады?» деген сұраққа жауап болу қажет. Эсседе зерттеген мәселені шешу жолдары, ұсыныс берілуі керек.

Тезис деген не?

• Тезис – бұл эссеңізде бір нәрсені дәлелдеуге немесе түсіндіруге тырысқаныңыз, мысалы «Менің Отаным – гүлденген Қазақстан». Тезистің көлемі бір сөйлемнен артық болмасын, эсседегі сіз айтатын ойды сыйғызу қажет.

Дәлелдеме, аргумент деген не?

• Дәлелдер (аргументы) — бұл қоғамдық өмір фактілері, құбылыстары, оқиғалар, өмірлік жағдаяттар мен тәжірибелер, ғылыми дәлелдемелер, ғалымдар пікіріне жасалған сілтемелер және т.б. Әрбір тезиске қатысты екі дәлел жазған жөн: бір дәлел сенімсіздеу шығуы мүмкін, ал үш дәлел қысқалық пен бейнелілікке бағытталған жанр түрінде орындалған шығарма үшін тым көптік танытуы ықтимал . 

Аргументтік

Шығармашылық

Дәлелдеме

Эссенің түрлері

Сипаттамалық

Салыстырмалы немесе кереғар

Әдеби

Анықтамалық

Аргументтік

Шығармашылық

Дәлелдеме

Эссенің түрлері

Сипаттамалық

29

Салыстырмалы немесе кереғар

Әдеби

Анықтамалық

Эссе жазудың талаптары

Тақырыпты мұқият ойланып таңдаңыз.

Дәлелдерді, ақпараттарды жинаңыз.

Идеялар тізімін жазып шығыңыз.

Реттілікті сақтай отырып

жоспарлаңыз.

Кіріспе бөлімін жазыңыз, тезис ойлап табыңыз.

Негізгі бөлімді бірнеше абзацқа бөліңіз.

Абзацтарды байланыстырушы сөз тіркестері мен сөйлемдерді дұрыс қолданыңыз.

Тақырыптан

ауытқымаңыз

Қорытынды бөлімін жазыңыз.

Жазғаныңызды оқыңыз, қателеріңізді түзетіңіз.

Эссе жазудың талаптары

Тақырыпты мұқият ойланып таңдаңыз.

Дәлелдерді, ақпараттарды жинаңыз.

Идеялар тізімін жазып шығыңыз.

Реттілікті сақтай отырып

жоспарлаңыз.

Кіріспе бөлімін жазыңыз, тезис ойлап табыңыз.

Негізгі бөлімді бірнеше абзацқа бөліңіз.

Абзацтарды байланыстырушы сөз тіркестері мен сөйлемдерді дұрыс қолданыңыз.

Тақырыптан

ауытқымаңыз

Қорытынды бөлімін жазыңыз.

Жазғаныңызды оқыңыз, қателеріңізді түзетіңіз.

Кіріспе

Негізгі бөлім

Эссенің құрылымдық бөлімдері

Тақырыптың

Тақырыптың

теория,

Тақырыпты дамыту

Тақырыпты дамыту

теория,

Кіріспе және қорытындыда ой негізгі мәселеге шоғырланғаны жөн (кіріспеде ол мәселе ретінде қойылса, қорытындыда түйінделеді).

Кіріспе

Негізгі бөлім

Эссенің құрылымдық бөлімдері

Тақырыптың

Тақырыптың

теория,

теория,

Тақырыпты дамыту

Тақырыпты дамыту

Кіріспе және қорытындыда ой негізгі мәселеге шоғырланғаны жөн (кіріспеде ол мәселе ретінде қойылса, қорытындыда түйінделеді).

Жалпы балл қою кестесі

Мысал үлгілер

Жазылым

Шығармашылық жазба жұмысы

1 . Қазақ мәдениетінде ат беру рәсімі ерекше рәсім екені белгілі. Ат беру рәсімі кейде күтпеген жағдайларға байланысты болуы мүмкін. Өзіңіздің немесе отбасыңыздағы біреудің есімі туралы немесе ойдан шығарған кейіпкерге ол есімнің неге берілгені туралы күлкілі оқиға жазыңыз.

2 . Көз алдыңызға бір ауылдың екі бейнесін елестетіңіз: бірнеше жыл бұрын ауылдың гүлдеп тұрған күйін және тұрғындары қалаға көшіп, ауылдың құлазып тұрған күйін. Ауылдың осы екі күйінің әрқайсысы туралы екі мәтін жазыңыз. Әр мәтін 225-300 сөз болуы тиіс. Мәтініңізде ауылдың осы екі күйіне сай орнаған көңіл күй мен ауылдың бейнесін тәптіштеп сипаттап беруге тырысыңыз.

Белгілі бір аудиторияға бағытталған жазба жұмысы

3 . Сіз «Дәрілерді жануарларға қолданып тексеру: қолдану және қарсы болу» атты телеарналық пікірталасқа қатыспақсыз. Пікірталаста қорғайтын ұстанымыздың сөзін жазыңыз. Жазбаңызда қажетті деректер және мысалдар келтіріп, өз пікіріңізді қорғаңыз.

4. Туристік кітапшаға арнап өзіңіз тұратын қала немесе аймақ туралы мәтін жазыңыз. Аймақ туралы барынша толық ақпарат беріп, көрнекті жерлерін әсірелеп суреттеп, туристерді қызықтыруға тырысыңыз.

Әлем әдебиетіндегі әйгілі

жүз кітапты емін-еркін

бар бояуымен төгілтіп

түсіретін тіл – қуатты тіл,

қазақ тілі – сондай тіл.

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев

Егер поэзияны жүректің музыкасы деп білер болсақ, онда эссе - ойымыздың музыкасы

Написать эссе помогут три простых правила, которые для начинающих писателей вывел Виктор Кротов.

• Во-первых , нужно писать о том, что тебя действительно интересует, то есть выбрать интересную ТЕМУ .
• Во-вторых , нужно писать о том, что ты действительно чувствуешь и думаешь, то есть определиться с МЫСЛЯМИ .
• В-третьих , нужно писать так, как хочется, не оглядываясь на других, не опираясь на существующие примеры и образцы, то есть выбрать собственную ИНТОНАЦИЮ .

Эссе имеет массу разновидностей . Это может быть размышление, зарисовка, рассказ, свидетельство, провокация, этюд, медитация, очерк, отступление, исследование, прогноз, расширение.

Памятка для учащихся при написании эссе

Элемент структуры

% к общему объему работы

1. Проблема исходного текста.

10%

2. Комментарий к сформулированной проблеме исходного текста.

10%

3. Отражение позиции автора исходного текста.

20%

4. Собственное мнение учащегося, аргументы. 2 аргументированных доказательства (опровержения), тезиса, выражающих ваше личное мнение (вашу позицию) и имеющих в своей основе научный подход.

40%

5. Вывод, содержащий заключительное суждение (умозаключение)

20%

Қазақ тілі – өзінің даласындай кең пішілген жайдары да жалпақ тіл. Оған қысылып-қымтырылу, ерін ұшынан шүлдірлеп-былдырлау мүлде жат. Қазақ нені айтса да ауыз толтырып айтады. Қазақ сөзі қашан да даланың қоңырау желіндей еркін есіп тұрады. Тыңдаушысын бірден ұйытып әкететін осы үндестік пен әсем ырғақ құлақ түбіне хрустальдай сыңғырлап, қазақ тілін сұлу да сиқырлы етіп көрсетеді. Кейде қазақ болып туғаның үшін және әлемдегі ең бай, ең сұлу тілде сөйлегенің үшін өзіңді бақытты сезінесің.

Қабдеш Жұмаділов

ЭССЕНІҢ ПАЙДАЛАНЫЛУЫ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ

МАТЕМАТИКА

МЕДИЦИНА

МЕКТЕПТЕ, ЖОО-ДА ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ӨМІРДЕ

АҒЫЛШЫН ТІЛІ

ФИЗИКА

ТАРИХ, ҚҰҚЫҚ

ХИМИЯ

БИОЛОГИЯ

ЭКОНОМИК А

ӨНЕР

ОРЫС ӘДЕБИЕТІ

СПОРТ

41

Оқушы шығармашылығы – әр сабақта қылаң беріп,тұтас жинақталып көріну үшін ерекше мәпелеуді және шабытын оятар сәтті күтіп жататын ерекше нәзік жаратылыс

ЭССЕНІҢ ТҮРЛЕРІ

лирикалық

сипаттамалық

пікірсараптық

философиялық

баяндамалық

Классикалық эссе

көркемдік

рефлексивтік

публицистикалық

сындық

талдаулық

Бүгінгі таңдағы ана тіліміз үшін күрес екі майданда жүргізілуі керек, бірі – қазақ тілінің әлеуметтік қызмет аясын кеңейту, оны әсіресе кеңсе-іс қағаздарының да, ғылымның да, заң-сот істерінің де тіліне айналдыру болса, екіншісі одан кем түспейтін, тіл мәдениетін көтеру, тілімізді тек дұрыс қана емес, әсерлі, әдемі етіп жұмсау үшін күрес болуға тиіс. Рабиға Сыздық

Қ азақ тілі – аса бай тіл, икемді тіл. Орамын, бұрамын тауып, қисынын, орайын келтіріп пайдалансаң, бұл тілмен сурет салуға, тас қашап, текемет оюға болады-ау... Ғашықпын қазақ тіліне! … Осындай майса сұлу тілді қалай өгейсітуге болады ?! Нұртас Оңдасынов

5-сынып 70 -80 сөз

6-сынып 80-90 сөз

7-сынып 90 - 100 сөз

8-сынып 100 – 150 сөз

9-сынып 150- 200 сөз

10-сынып 200- 250сөз

11-сынып 250-300 сөз

ЖОО –дағы студент 500 сөз немесе 1-2 беттен 20 бетке дейін.

7-сынып бойынша эссе жазу құрылымы:

Эссе - 150-170 сөзден тұрады.

Кіріспе – 30-40 сөз

Негізгі бөлім – 70-80 сөз

Қорытынды - 40-50 сөз

Эссені бағалау критерийлері

тақырып сәйкестігі

3 ұпай

мәселені дәйекпен шешу

3 ұпай

академиялық стиль

3 ұпай

жеке пайымдау 3 ұпай

Мағыналы мазмұны, тілдік байлық, байланыс

Оқушы

3 ұпай

Сауатты дәйектер, түрлі пікірлер, жеке баға 3 ұпай

лардың

аты-жөні

Салыстыру,түсініктердің байланысына арн тұжырым

3 ұпай

грамматикалық,

стильдік нормалар, орфография, емле

3 ұпай

20-24 ұпай “5” 16-20 ұпай “4” 12-16 ұпай “3”

ЖИІ КЕЗДЕСЕТІН КЕМШІЛІКТЕР

ТАҚЫРЫП

СӘЙКЕССІЗДІГІ

ЖЕКЕ ПАЙЫМДАУДЫҢ

БОЛМАУЫ

ЕМЛЕ ЖӘНЕ ТЫНЫС БЕЛГІ ҚАТЕЛЕРІ

ДАЙЫН ЖҰМЫСТАН КӨШІРІП АЛУ

МАЗМҰНЫ,

ТІЛДІК БАЙЛЫҚ,

БАЙЛАНЫСТЫҢ

БОЛМАУЫ

ТҮРЛІ ПІКІР,

САЛЫСТЫРУ,

ТҮСІНІКТЕРДІҢ

БОЛМАУЫ

ДӘЙЕКТЕРДІҢ БОЛМАУЫ

Р.Сыздықова: «Раушан гүлі жарып шығып құлпыруы үшін табиғат шіркін тікенектерді де керек етіп жаратқаны сияқты, сөз өнері табиғаты керек жерінде «ащы-тәтті» сөздерді шебер қолдануға да баратын болар»

АНТИПЛАГИАТ ЖҮЙЕСІН ҚОЛДАНУДЫ ЭССЕ ТЕКСЕРУДЕ ҚОЛДАНУ

Ана тілі қайнаған қанның, қиналған жанның, толғантқан көңілдің, лүпілдеген жүректің сығындысы, онда дәм де, мән де болу керек. Сұлтанмахмұт Торайғыров

Қазақ тiлi бүгiнде ғылым мен бiлiмнiң, интернеттiң тiлiне айналды. Ана тiлiмiз Мәңгiлiк Елiмiзбен бiрге Мәңгiлiк тiл болды!

ҚАЗАҚСТАН ЖОЛЫ – 2050: БІР МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ, БІР БОЛАШАҚ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТI – ЕЛБАСЫ Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ  

Мұғалім – сөздің сиқырлы бұлағынан өзі де қанып ішкен және оның зәмзәм тұнығының нәрін шәкіртіне де татқызудың әдіс-тәсілін шебер ойластырушы.

ТІЛІМ БОЛЫП МӘҢГІЛІК,

АТСЫН ӘРБІР ТАҢ КҮЛІП.

НҰРЛЫ ЖОЛЫМ БАҚ БЕРСІН

ӘРБІР ЖАНДЫ ТАҢ ҚЫЛЫП !

НАЗАР ҚОЙЫП

ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА

МЫҢ АЛҒЫС!

Эссені балл қою жүйесімен төмендегі көрсеткіштер бойынша бағалайық:

• эссе тақырыбының сәйкестігі – 10 балл;
• мәселені берілген тақырып аясында нақты дәлелдемелермен шешу – 10 балл ;
• жұмыстың академиялық стильде жазылуы – 10 балл ;
• өзіндік тұжырымдардың берілуі – 20 балл ;
• мағыналық тұтастық, ой байланыстылығы, мазмұндаудың жүйелілігі – 10 балл ;
• ұсынылған тезистердің сауатты дәлелдемелермен дәйектелуі, түрлі көзқарастардың берілуі, мәселеге қатысты жеке бағалау – 20 балл ;
• ұғымдар мен құбылыстарды талдау кезінде салыстыру мен жинақтау тәсілдерін қолдана алу қабілеті – 10 балл ;
• жұмыс цитаталарды қолдану мен рәсімдеудің талаптарына жауап береді, мәтінде қазақ тілінің лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық және стилистикалық нормалары, орфография мен пунктуация ережелері сақталған – 10 балл.